Nederland houdt Europees steunpakket van 500 miljard euro tegen

De ministers van Financiën zaten dinsdagavond in videoconferentie bijeen. Bedoeling was een financieel antwoord te geven op de epidemie van het coronavirus. Na 16 uur overleg werd de vergadering woensdagmorgen echter geschorst. “We zijn dichtbij een akkoord, maar we zijn er nog niet”, zei Mario Centeno, de voorzitter van de eurogroep. “Mijn doelstelling blijft een Europees antwoord tegen de gevolgen van Covid-19 om werknemers, bedrijven en landen te beschermen”, aldus nog de Portugees.

Dat pakket valt uiteen in twee delen: een Europees vangnet met een garantiefonds van 50 miljard euro van de Europese Investeringsbank (EIB) om leningen te verstrekken aan kmo’s met liquiditeitsproblemen, een fonds van 100 miljard euro om de lidstaten die de lonen van technisch werklozen tijdelijk overnemen van leningen te voorzien en een kredietlijn via het Europese noodfonds ESM (Europees Stabilisatiemechanisme). Het tweede deel is een recovery-pakket, waarbij middelen worden vrijgemaakt voor de heropstart. De discussie spitste zich voornamelijk toe op het eerste deel, het vangnet. Voor de recovery zouden enkel de algemene contouren worden geschetst, waarna de Europese regeringsleiders die zouden afkloppen op een Europese top.

‘Geen curatele’

Een van de twistpunten bleek het ESM te zijn, dat over een leencapaciteit van 410 miljard euro beschikt en waarvan de lidstaten aandeelhouders zijn. Dat werd destijds in het leven geroepen na de Griekse schuldencrisis om te voorkomen dat de eurolanden geen geld meer konden ophalen op de kapitaalmarkten. Het is dus in theorie bedacht met – soms pijnlijke – saneringsvoorwaarden. Al snel bleek dat de inzet van dat fonds voor het zwaar getroffen Italië een stigmatiserend karakter had. De Italiaanse minister van Financiën Roberto Gualtieri wil snel middelen uit het fonds, maar niet tegen de stringente voorwaarden die daaraan verbonden zijn. De toestanden waarbij Griekenland destijds ‘onder curatele’ werd geplaatst hingen als een zwaard van Damocles over het debat. “De zuiderse landen stelden zich heel constructief op”, zegt een bron. Waardoor hardliners als Duitsland en de Scandinavische landen een heel eind opschoven in de richting van ‘zachte voorwaarden’. Dat is ook het standpunt van België. 

Terwijl alle landen de nodige flexibiliteit toonden, bleef de Nederlandse minister Wopke Hoekstra evenwel mordicus vasthouden aan zijn rechtlijnig standpunt. “Nederland is bereid om in deze uitzonderlijke omstandigheden het ESM te gebruiken voor medische kosten van corona”, aldus Hoekstra. “Als een lidstaat echter krediet wil gebruiken voor economische steun, dan houdt hij vast aan voorwaarden, zoals hervorming van de economie.” Tegen middernacht lag een compromistekst op tafel. Maar Hoekstra wilde geen duimbreed toegeven, waarna het tot een botsing kwam met Roberto Gualtieri. Het schisma kwam open en bloot te liggen door de Duitse en Franse financiënministers, Olaf Scholz en Bruno Le Maire. Zij richtten zich samen via Twitter tot hun collega’s. Zonder Hoekstra met naam te noemen, wist iedereen wie ze viseerden. Betrokken diplomaten betitelden Hoekstra – niet voor het eerst – als ‘met stip de moeilijkste van het stel’. “Nederland lijkt gevangen te zitten in zijn nationale bubbel”, verwoordde een waarnemer treffend.

Desondanks noemt de Nederlandse minister het overleg vruchtbaar. “Op een aantal onderwerpen zijn we heel ver gekomen”, zei hij. Hoekstra sluit niet uit dat de onderhandelingen nog langer gaan duren “omdat het over grote onderwerpen en miljardenbedragen gaat”. Over de zogenaamde euro-obligaties wil Hoekstra zelfs geen debat. Dergelijke coronabonds zijn een gemeenschappelijk Europees schuldinstrument. Dat stuit echter op weerstand van meer budgettair orthodoxe landen die weigeren om het financiële risico te delen dat verbonden is met dergelijk instrument.  Maar terwijl de andere lidstaten eerst een akkoord wilden opzetten om snel de eerste nood te ledigen, bleef Nederland op dezelfde spijker kloppen, waarna de toon almaar scherper werd. “Tegen de ochtend bleek het beter om even een pauze in te lassen”, zegt een waarnemer. 

‘Michel moet masseren’ 

Intussen wordt op een hoger Europees niveau achter de schermen hard gewerkt. “Om Nederland tot een zekere inschikkelijkheid te masseren.” Naar verluidt is Europees Raadsvoorzitter Charles Michel overleg opgestart met de andere Europese leiders over een uitweg uit deze impasse. Maar het samenroepen van de Europese staatshoofden en regeringsleiders om het hele pakket af te kloppen, kan pas als er enige kans op slagen is. Nederland moet overstag gaan met andere woorden. Aanvankelijk werd geopperd dat de Europese top op Goede Vrijdag zou doorgaan. Maar dat is nu erg onzeker geworden. Alexander De Croo hoopt dat het alsnog snel lukt. “De getroffen burgers en bedrijven verdienen een duidelijk signaal van Europese solidariteit. Hopelijk brengt Witte Donderdag een akkoord.”