Waarom zuurstof in zorgcentra zo belangrijk is: "Wegnemen van angst" tot "ondersteunen van vitale organen"

Het debat raakte gisteren in een stroomversnelling: naast een tekort aan testkits op Covid-19 en ander materiaal, zouden woonzorgcentra en rusthuizen ook wel eens met een tekort aan zuurstoftoestellen kunnen gaan kampen.

Voor alle duidelijkheid: het gaat hier niet om de zware beademingsapparatuur zoals we die kennen van intensieve zorg in ziekenhuizen, maar bijvoorbeeld om een zuurstofbril die patiënten extra zuurstof geeft via buisjes naar de neus.

Die zuurstof komt hoofdzakelijk van twee bronnen, zegt Nele Van Den Noortgate, diensthoofd geriatrie bij het UZ Gent. "Enerzijds heb je zuurstofconcentratoren, toestellen die de lucht halen uit de omgeving en die doorgeven aan de patiënt. Anderzijds heb je de gewone zuurstofbonbons of zuurstofcilinders."

De concentratoren kunnen continu blijven draaien, maar de bonbons raken na een tijd op en moeten dan worden vervangen. Het is moeilijk om een algemeen beeld te krijgen van de voorraad zuurstoftoestellen in woonzorgcentra en/of rusthuizen: de toestand kan erg verschillen van locatie tot locatie. Maar dat zuurstof belangrijk is, staat als een paal boven water. 

In welke mate kan zo'n zuurstoftoestel hulp bieden geven aan zieke bewoners van een woonzorgcentrum? "Alles in het lichaam draait op zuurstof", vat Els Lietaert het grote belang samen. Lietaert is verpleegkundige met tien jaar ervaring op intensieve zorg - waar ze vaak met patiënten met beademing werkte - en vier jaar in een woonzorgcentrum. 

Zuurstof is nodig voor verschillende vitale organen: hersenen, hart, nieren, lever en longen: als die organen falen, kan je in een onomkeerbare toestand komen.

Met andere woorden: als ouderen of verzwakte personen met andere onderliggende aandoeningen met het coronavirus besmet raken en een longziekte als Covid-19 krijgen, wordt het gevaarlijk en is het cruciaal om voldoende en op tijd extra zuurstof te kunnen bieden. Want bij hen kan een van die organen al verzwakt zijn: de nieren hebben bijvoorbeeld vaak al een verminderde werking. 

Rudy Mattheus van Welzijnscentrum Salvator in Hasselt: "Een patiënt met een te laag zuurstofgehalte in het bloed zal sneller in de problemen komen. Als we geen extra zuurstof bieden, kan die overlijden. We weten natuurlijk niet of hij of zij er zou doorgekomen zijn mét zuurstof. Maar we weten wél dat andere organen minder snel in de problemen zullen komen." En dat kan op zich al levensreddend zijn: "Het zou jammer zijn als ze wél in de problemen komen door dat zuurstoftekort." 

Zuurstoftherapie in woonzorgcentra en rusthuizen is ondersteunend,  onderstreept Lietaert. Het brengt voldoende zuurstof naar alle weefsels en organen. Het is geen curatieve behandeling, en kan patiënten met Covid-19 dus niet genezen. Wel kan extra zuurstof de mindere werking van de longen voor een deeltje compenseren. (lees door onder de foto: meten van zuurstofgehalte bij een patiënt)

En er is meer: ook het mentale aspect speelt mee. "Iemand in ademnood ervaart angst. Het is eigenlijk een soort oerangst. Daarom alleen al kan zuurstof heel belangrijk zijn., om die angst weg te nemen en de patiënt gerust te stellen."

Bejaarden en/of demente patiënten kunnen angstig worden maar ook verward, als hun dagelijkse routine verandert en ze plots verzorgers in een speciale corona-outfit rondom zich zien. Met extra zuurstof kunnen zorgverleners verwardheid of angst wegnemen en opnieuw in gesprek gaan met patiënten, wat in het andere geval soms onmogelijk was. 

Van Den Noordgate bevestigt het rustgevende belang: "Die toestellen zullen het ademen vergemakkelijken, en zo verbetert de subjectieve last." Het brengt rust, omdat het de kortademigheid wegneemt. Vaak is het vooral mentaal een grote hulp, want patiënten zullen zich meer op het gemak voelen.  

Als een patiënt (algemeen gesproken) echt in nood komt, in een alarmfase, dan wordt evenwel overgegaan op medicatie, eerder dan op extra zuurstof: "Zuurstof gebruiken we vooral bij patiënten die milde tot matige symptomen vertonen, en nog niet in een alarmfase zitten, wanneer we zeggen 'hier gaan we voor zorg'."

Met andere woorden, als de patiënt echt achteruitgaat, wordt niet meer met extra zuurstof gewerkt: dan gaan verzorgers voor medicatie zoals morfine om het lijden te verzachten. 

Hoe groot is het probleem en hoe acuut is de nood aan zuurstoftoestellen? Het kan enorm verschillen van woonzorgcentrum tot woonzorgcentrum, en van rusthuis tot rusthuis. Ook binnen de woonzorgcentra zijn er nog eens verschillende types en niveaus. Bij het ene is er nog een beetje marge, bij het andere amper. Maar zelfs bij de centra met wat marge, horen we 'dit mag niet te lang duren'. 

Eén zuurstofcilinder in een woonzorgcentrum kan desnoods wel gebruikt worden voor verschillende patiënten, omdat er verschillende buisjes kunnen worden aangekoppeld. Met die bedenking dat de bonbon dan uiteraard sneller leeg zal zijn. En dan moet er een nieuwe besteld worden.

Rudy Mattheus denkt dat het heel belangrijk is om snel te schakelen: "We zullen dit zuurstofprobleem heel goed moeten coördineren. Ik zie hier in de eerste plaats een grote managementsuitdaging." 

Hij ziet een parallel met het tekort aan handgels voor handhygiëne bij het begin van deze crisis. Ook dan zijn we inventief geweest en zijn andere bedrijven in de dans gesprongen, redeneert hij. Waarom zou dat hier niet opnieuw kunnen? Zuurstofflessen van duikers bijvoorbeeld: zijn daar geen opties? 

Tegelijk blijft de algemene bedenking dat de zorg die woonzorgcentra kunnen geven, uiteindelijk beperkt is: als patiënten echt achteruitgaan, moeten ze eigenlijk naar het ziekenhuis. Dat is eigenlijk altijd al de bedoeling geweest. Maar in deze tijden van corona is niks nog normaal, natuurlijk. "Er is een grens aan de zorg die centra kunnen geven", zegt Lietaert. 

Bekijk hier de reportage uit "Het journaal" over het zuurstofdebat: