Hoe Trump de Wereldgezondheidsorganisatie in de armen van China duwt

Met man en macht probeerde Bruce Aylward, arts van de WHO, het woord Taiwan niet uit te spreken. De Hongkongse televisiezender RTHK vroeg naar de Taiwanese corona-aanpak, maar Aylward negeerde de vraag. Hij had “China al besproken”.

Het tenenkrommend ongemakkelijke moment vorige week liet zien in welke bochten organisaties van de VN zich kronkelen om Peking niet op de tenen te trappen. China behandelt Taiwan als afvallige provincie. Initiatieven die het eiland een zelfstandige positie geven roepen de Chinese furie over zich af. Nadat in Taiwan pro-Chinese politici verkiezingen wonnen, mocht Taiwan als waarnemer bij de WHO. Dat voorrecht werd direct afgepakt toen Taiwan in 2016 een president koos die zich verzet tegen Peking.

Trump provoceerde China vorige week door te zeggen dat Taiwan wat hem betreft kon aanschuiven bij de WHO, een voorproefje voor zijn jongste tirade. Hij beschuldigt de WHO van ‘slecht advies’ over de coronacrisis, omdat de organisatie zo “sterk op China is gericht”. “Ze hebben het verpest”, aldus Trump.

Wat betreft Chinese invloed heeft Trump niet helemaal ongelijk. “De disproportionele invloed op VN-organisaties als de WHO van China is niet in overeenstemming met de Chinese bijdrage aan de budgetten”, zegt Huang Yanzhong, een in gezondheidszorg gespecialiseerde expert van een Amerikaanse denktank. Naast vrijwillige donaties drijft de WHO op verplichte bijdragen van lidstaten. China droeg in 2017 nog geen 10 procent van het Amerikaanse budget bij. Geld verklaart dus niet waarom de WHO haar oren naar China laat hangen.

Zoals veel VN-organisaties loopt de WHO in de ‘val van volgzaamheid’. Wie Chinese zegeningen wil doen neerdalen, prikkelt Beijing niet met openbare kritiek. Dus had de WHO slechts lof, ook toen Pekingsteken liet vallen zoals het muilkorven van klokkenluidende artsen of de melding dat besmetting van mens tot mens ‘een beperkt risico’ was. “Politieke afwegingen gingen boven ziekteverwekkers”, aldus Huang. De WHO moest weken soebatten om de situatie in China met eigen ogen te mogen bekijken.

WHO-topman Tedros Adhanom Ghebreyesus volgde netjes de lijn: toen Peking het sluiten van grenzen veroordeelde als ‘overreactie’, vond Tedros dat ook. Ook de aarzeling covid-19 uit te roepen tot PHEIC (Public Health Emergency of International Concern) is waarschijnlijk ingegeven door Peking.

“De WHO koos ervoor zich volledig te verlaten op Chinese overheidsinformatie”, zegt Huang. “Daarmee verloor de WHO geloofwaardigheid.”

Trump dreigt de Amerikaanse bijdrage van 50 miljard dollar per jaar aan de WHO te schrappen. Toen de VS in 2017 hun WHO-budget halveerden, dreef die schok de VN-organisatie juist in de armen van China. Als supermacht met een lange termijn-plan voor de wereldgezondheid wordt China in de VN gezien als de grote belofte, constateerde de Franse Azië-specialist François Godemont tijdens onderzoek naar China’s rol in de VN. “De verwachtingen onder VN-ambtenaren over China zijn zo torenhoog dat het bijna religieus overkomt. Het is een cargocult.”

Dat is een geloof van Stille Zuidzee-volkeren, die landingsbanen en haventjes bouwen voor vliegtuigen en vrachtschepen vol goederen, die de komst van een verlosser aankondigen. Die ‘cargocult-trend’ in de VN kreeg weinig aandacht, tot nu, want de coronacrisis in volle omvang etaleert hoe China zijn vleugels uitslaat in een VN-organisatie.

Alternatief model

De Chinezen zijn meesters in het bundelen van dossiers en thema’s, waardoor Chinese wrevel over een enkel onderwerp negatief doorwerkt op andere beleidsterreinen waar China besluitvorming kan vertragen of blokkeren. En China bouwt eigen internationale organisatie die beter passen bij Pekings agenda als alternatief voor de VN.

Dit kan de internationale gemeenschap verscheuren, zegt Huang: welke landen kiezen voor China, welke niet? Hij schetst de vage contouren van het alternatieve Chinese bestuursmodel voor wereldgezondheid: “China neemt de staat als uitgangspunt. Peking werkt bilateraal van staat tot staat, niet via ngo’s of andere internationale verbanden. China legt minder nadruk op transparantie, mensenrechten en verbetering van openbaar bestuur.”

Godemont omschrijft het als een “goedkopere versie van de huidige internationale orde, minder ambitieus en veeleisend”. Dat heeft positieve kanten, vindt Huang. “Klinieken bouwen, artsen sturen: de Chinese leidersrol in die praktische benadering moeten we verwelkomen.”

Voorlopig heeft de coronacrisis andere lidstaten zo uit het lood geslagen dat in WHO-verband weinig tegenwicht komt voor de complimentenstroom richting Peking. Huang: “Dit is de eerste keer dat Peking zo nadrukkelijk leiderschap op zich neemt. In januari modderden ze door hun eigen corona-crisis heen, twee maanden later staat ze op als de grote winnaar en nu zijn ze wereldleider Covid-19-bestrijding.” Geen wonder dat de wereld even verward is.