De EU moet begrotingsdiscipline loslaten om de coronacrisis te boven te komen

EU-lidstaten die elkaar medische hulp weigeren en zonder veel coördinatie de grenzen sluiten: het lijkt een keerpunt. Maar ook in de VS proberen voorlopig minder getroffen staten inwoners uit het zwaar geraakte New York te weren. Uit China kwamen er beelden van burgers en zelfs politieagenten die op de provinciegrenzen met elkaar op de vuist gaan, om mensen uit Hubei (hoofdstad: Wuhan) de toegang te beletten, ook al heeft Beijing het reisverbod opgeheven. Egoïsme vind je overal. 

Ondertussen is de Europese solidariteit wel op gang gekomen en nemen lidstaten zelfs elkaars coronapatiënten op. Al zal Italië de aanvankelijk negatieve reactie van sommige lidstaten niet snel vergeten. Het is altijd hetzelfde verhaal: eerst komt de nationale reflex, pas nadien komt het inzicht dat geen enkele EU-lidstaat deze crisis alleen aankan. Zonder Europees juridisch kader en zonder creatieve Europese instrumenten (zoals “corona-obligaties”) wordt het economisch herstel héél moeilijk.

Dát wordt het keerpunt. De EU moet nu bewijzen dat ze beter kan dan na de financiële crisis van 2008, toen het redden van de banken voorrang leek te hebben op de welvaart van de burger. Na de Britse keuze voor Brexit in 2016 ontdekten politieke leiders van alle slag ineens wel de nood aan een sociaal Europa – om het nadien weer te vergeten. Die fout kan de EU zich niet nog eens permitteren: een krachtig keynesiaans beleid moet nu een economisch sterke en sociaal rechtvaardige Unie creëren.

Vinden de lidstaten daarover nu geen eensgezindheid, dan riskeert de Europese integratie te stokken. De EU zal weliswaar niet snel uit elkaar vallen – daarvoor is de verwevenheid te groot. Maar nieuwe beleidsinitiatieven of zich staande houden tegenover de andere wereldspelers zit er dan niet meer in. 

China, Rusland en zelfs de VS zijn nochtans ook nerveus. Het is zeker niet alleen de EU wiens geloofwaardigheid op het spel staat. Het virus treft al deze wereldspelers, maar zal het sommigen harder raken dan anderen? Wie zijn imago van almacht belangrijker vindt dan de feiten, brengt zijn land in gevaar. Hoe later men optreedt, hoe meer doden, hoe groter de economische en maatschappelijke chaos, en hoe trager het herstel. Zowel de binnenlandse macht als de  internationale machtsbalans staan op het spel. 

China doet zijn uiterste best om te bewijzen dat het de crisis al overwonnen heeft. Mede daarom de Chinese hulp aan Italië en andere Europese landen. Dat is vooral een boodschap voor binnenlands gebruik, want het rampzalige besluit om de crisis eerst te verdoezelen heeft in China grote onrust veroorzaakt. Hoe beter bewijzen dat Beijing de zaak onder controle heeft dan met beelden van dankbare Europeanen? Xi Jinping wankelt misschien (nog) niet, maar zijn tegenstanders binnen de Chinese Communistische Partij staan wel sterker. In Afrika echter kan China door als eerste hulp te bieden veel invloed winnen. Niettemin, ook al komt China als eerste uit de crisis, dan zal het daar op korte termijn weinig voordeel uit halen als de Europese en Amerikaanse economieën stilvallen.

Ook Vladimir Poetin stuurde hulp naar Italië (in legervliegtuigen met het opschrift “from Russia with love”; de Russische strijdkrachten in Syrië en Oekraïne gebruiken vermoedelijk andere markeringen). In Rusland zelf kwam hij pas laat in actie. Het land riskeert dan ook hard getroffen te worden en heeft weinig middelen om in herstel te investeren. Het ineenstorten van de energieprijzen is een extra slag, want Rusland hangt af van zijn olie- en gasexport. Toch kan men zich moeilijk het einde van het autoritair systeem in Rusland voorstellen. Om dat te onderstrepen stuurde Poetin begin april zelfs nog hulp naar de VS, die door Donald Trump dankbaar aanvaard werd. 

Die Trump heeft door zijn late en zwakke reactie een groot risico gecreëerd voor de VS. Mogelijk kost dit hem zijn herverkiezing als president, maar zeker is dat niet. De VS kan natuurlijk massaal middelen mobiliseren voor het eigen herstel, maar de internationale afwezigheid valt op. Trump heeft de kans gemist om enige rol te spelen in de internationale coördinatie en solidariteit en dit kost de VS invloed. 

Rusland is nu al de zwakste van de vier. Waarschijnlijk zakt het verder weg, maar dat beïnvloedt dus de machtsbalans niet echt. Dat kan zelfs positief uitdraaien: misschien streeft een verzwakt Rusland wel naar een normalisering van de relaties met de EU, om niet nog meer van China afhankelijk te worden. Als de EU haar eigen herstel effectief aanpakt, zou ze daar zelfs kunnen op inspelen en Rusland engageren vanuit een positie van sterkte. Maar dat is wellicht een overoptimistisch scenario.

Als een van de andere grote drie achterop geraakt, zal dat meer gevolgen hebben: die zal wereldwijd markten en invloed verliezen ten voordele van de andere twee. Maar als een van de drie echt instort, riskeert dat de anderen mee te sleuren. China, de VS en de EU hebben dus ook belang bij een minimaal herstel van de anderen – al zullen niet al hun leiders dat zo zien. 

Tegelijk zal de coronacrisis de acties versnellen die de VS en de EU sowieso al planden om hun afhankelijkheid van China (en anderen) te verminderen door in kritische sectoren van de economie de supply chain te herbekijken. Dit wordt dus geen herhaling van 2008, omdat in tegenstelling tot toen China nu ook zelf zwaar getroffen is.

Bovendien zullen Chinese pogingen om de crisis te gebruiken om de aanwezigheid in Europa en Amerika te vergroten, deze keer met veel meer wantrouwen bekeken worden. Als China daar überhaupt de middelen voor zal hebben in het licht van zijn ongetwijfeld onder-gerapporteerde binnenlandse problemen. Dit gezegd, gaat dit over het reorganiseren, niet het beëindigen van de globalisering. Aan de basis zal er tussen de VS, China en de EU een diepe economische afhankelijkheid blijven bestaan. 

Al bij al zal de machtsbalans dus wellicht niet zoveel veranderen, op voorwaarde natuurlijk dat de EU een krachtig herstelbeleid voert. Verbeteren zullen de relaties tussen de grootmachten ook niet, tenzij er zowel in Beijing als in Washington een nieuwe president komt. Positieve verandering zal dus van de EU moeten komen. Dit is met name een kans om global governance te versterken in domeinen zoals gezondheid en om de wederzijdse afhankelijkheid tussen de EU, China en anderen op een meer rationele basis te organiseren. 

Voor de EU is de binnenlandse agenda echter veruit de belangrijkste. Dat gaat verder dan het Marshallplan waar Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vorige zondag voor pleitte. De Europese instellingen en de lidstaten moeten de fetisj van het budget in evenwicht opgeven en alles zetten op productieve investeringen én sociale rechtvaardigheid. De EU moet terugkeren naar haar eigen wortels. Lang voor er sprake was van het Marshallplan, nog tijdens de Tweede Wereldoorlog, werd in verschillende landen de sociale zekerheid al uitgetekend.

De stichters van de Europese integratie waren ook de oprichters van de welvaartsstaat, want zij wisten dat beiden vitaal zijn voor onze vrede en veiligheid. Als het coronavirus ons die al te vaak vergeten waarheid kan doen herontdekken, is het misschien niet allemaal voor niets geweest.