Goedemorgen iedereen, bonjour tout le monde. We gaan de cijfers van vandaag presenteren’, stak Steven Van Gucht, voorzitter van het Wetenschappelijk Comité Corona de dagelijkse persconferentie zoals altijd van wal. En die cijfers waren niet goed. In één klap kwamen er 496 covid-19-doden bij. 171 daarvan vielen al in maart, 325 doden werden echter in de voorbije 24 uur ­gerapporteerd. Nooit eerder waren dat er zoveel. De teller in ons land staat nu op 3.019.

Nog een trieste primeur: op ­enkele stadstaten na, meldde geen enkel land zoveel covid-19-doden per miljoen inwoners in één dag. Dat blijft ook zo als we de 171 laat gerapporteerde doden niet meetellen. Alleen Frankrijk meldde begin april in verhouding meer doden. Precies die dag werden ruim 1.400 doden uit de verzorgingstehuizen gemeld die daarvoor nog niet in de cijfers ­zaten.

België staat met 260 doden per miljoen inwoners helemaal ­bovenaan het landenlijstje. Alleen in Spanje en Italië ligt de relatieve dodentol hoger. Duitsland heeft per capita acht keer minder doden.

Er is tellen en tellen

Maar niet alle landen tellen hun doden op dezelfde manier. België telt de doden in de ziekenhuizen, de rusthuizen en daar­buiten. Ook vermoedelijke gevallen worden meegeteld, zonder dat er een formele covid-19-test was.

Italië telt alleen de doden die eerst al een positieve covid-19-test afgelegd hadden, maar in rust­huizen werd lang niet systematisch getest. In Duitsland telt het Robert Koch-instituut enkel die­genen bij wie een test bevestigde dat ze covid-19 hadden. Ook in ­Nederland zijn er volgens de Vereniging van Specialisten voor Ouderengeneeskunde (Verenso) meer mensen aan covid-19 over­leden dan in de officiële statistieken zichtbaar is. In Nederland is 35 procent van de overledenen 85-plusser, in België is dat 45 procent.

Ook de statistieken voor ‘oversterfte’ doen onraad vermoeden. Veel landen vergelijken de sterfte in één week met wat je voor die periode van het jaar zou verwachten. Voor de laatste weken van maart melden België en Nederland nagenoeg dezelfde oversterfte, blijkt uit de cijfers van EuroMomo. Maar het aantal gemelde covid-19-doden per capita lag in de laatste week van maart wel ­bijna 40 procent hoger in België.

In Nederland bedroeg het ­aantal covid-19-doden de voorbije weken de helft van zijn oversterfte. In ons land lag dat cijfer voor de laatste week van maart op net geen 80 procent.

Het is mogelijk dat België zijn dodental overschat door de vermoedelijke patiënten mee te tellen, gaf Steven Van Gucht toe in Het Journaal. Dokters vullen nu sneller covid-19 als doodsoorzaak in, terwijl de patiënten ook vaak andere aandoeningen hebben. ‘Tijdens een epidemie zijn mensen geneigd elk overlijden daaraan ­toe te schrijven, maar dat klopt niet’, zegt de Britse epide­mioloog Carl Heneghan aan BBC.

Regionale uitbraak

Het lijkt de logica zelve om het dodental door het aantal in­woners te delen. Per slot van rekening kunnen in een groot land veel meer doden vallen. Maar voor een ziekte als covid-19 is dat niet per se de eerlijkste vergelijking. ‘Het griepvirus, dat zich via de lucht verspreidt, zit heel snel in het hele land’, zegt John Paget, epidemioloog aan het Nederlandse onderzoeksinstituut Nivel. ‘Maar bij covid-19 is de uitbraak veel ­regionaler. Als je wilt vergelijken, moet je naar regionale data kijken. Binnen de landen is er een groot verschil tussen het epi­center van de ziekte en de rest van het land.’

België moet zich dus niet met Italië, China of Nederland vergelijken, maar wel met Noord-Italië, Hubei of Noord-Brabant. ‘Een groot deel van België kun je zien als een lokaal epicentrum’, zegt Paget.

Bovendien, blijkt uit wiskundige modellen, zijn er in het begin van een uitbraak evenveel gevallen in kleine als in grote landen, als er ­gestart wordt van een gelijk aantal besmettingen. Daarom geven de absolute ­cijfers, zonder te delen door het inwoneraantal, een ­betere vergelijking van de verspreiding (DS 2 april).

België had pech

Landen hoeven de epidemie niet op eenzelfde aantal besmettingen te starten. Grote landen tellen mogelijk meer reizigers die het virus uit het buitenland kunnen meebrengen. Maar ook kleine landen, zoals België, kunnen de pech hebben om plots met veel ­besmettingen te kampen. In ons land kwam de besmettingsgolf na de krokus­vakantie. Veel skiërs brachten het virus mee, onder meer uit Italië, waardoor er meteen veel besmettingshaarden waren. Ook het zuiden van Nederland had in diezelfde week vakantie. Precies daar bevindt zich het hart van de uitbraak in Nederland. Het noorden van Nederland had de voorjaarsvakantie al achter de rug. Daar zijn beduidend minder besmettingen.

‘Nederland nam sneller maatregelen in Noord-Brabant’, stipt Paget aan. Beide landen sloten wel op hetzelfde moment de scholen. ‘Door de maatregelen is de verspreiding gestopt. Maar België heeft de pech gehad dat het voor een groot deel een epicentrum is. Niet te vergelijken met Bergamo, New York of Londen, maar het heeft natuurlijk wel een invloed op de ­cijfers.’

Niet beschermd

Wat ook het aantal ­doden beïnvloedt, is het aantal ouderen onder de ­bevolking. De kans om aan covid-19 te overlijden, stijgt sterk met de leeftijd. Een op de vijf besmette 80-plussers overlijdt.

Nergens in de EU zijn er proportioneel meer 80-plussers dan in Italië. Voor België geldt dat argument minder. Het aandeel schommelt rond het EU­gemiddelde. Maar als een land niet kan voorkomen dat de kwetsbaarste groep besmet raakt, zoals blijkt uit de dramatische toestanden in de Belgische rust­huizen, dan vallen er on­vermijdelijk meer doden.