Koning Filip viert zijn 60e verjaardag: een terugblik in acht vragen

Op 15 april 1960 gaan er 101 kanonschoten af in ons land: er is een prinsje geboren. Filip is het eerste kind van prins Albert en prinses Paola. Prins Albert is de jongere broer van Koning Boudewijn. Iedereen gaat ervan uit dat Boudewijn zelf voor een troonopvolger zal zorgen, maar het loopt anders. Boudewijn blijft kinderloos, en uiteindelijk zullen eerst prins Albert, en daarna zijn zoon Filip op de troon belanden.

Al wie in de eerste levensjaren van Filip over de vloer komt in kasteel Belvédère waar prins Albert en prinses Paola wonen, vertelt over een verrassend gewoon gezin, waarin het eraan toegaat zoals in andere gezinnen. Met Paola als een typisch Italiaanse “mamma” die zich als een moederkloek over haar drie kinderen ontfermt. Maar de kinderen leven wel erg afgeschermd en komen zelden uit hun vertrouwde kring. 

En het huwelijk van Albert en Paola loopt al snel spaak. Er zijn hoogoplopende ruzies, Albert en Paola wonen een tijdlang op verschillende verdiepingen op kasteel Belvédère om elkaar te kunnen ontlopen. We weten nu dat uit een buitenechtelijke relatie van Albert in 1968 zelfs een dochter geboren wordt, Delphine. Dat is net voor Filips achtste verjaardag. 

Door hun vele officiële verplichtingen zijn Albert en Paola al vaak afwezig, door de huwelijksmoeilijkheden wordt dat er bepaald niet beter op. De kinderen worden vaak uitbesteed. Er zijn getuigenissen van personeelsleden die de kinderen op kerstavond alleen aantreffen, en dan maar meenemen naar hun eigen huis. Het heeft allemaal ongetwijfeld sporen nagelaten bij Filip, Astrid en Laurent. 

Bij de geboorte van Filip op 15 april 1960 is koning Boudewijn nog niet eens getrouwd. Dat gebeurt pas op het einde van dat jaar. De verwachting is dan ook dat hij kinderen zal krijgen, en dat zijn oudste zoon troonopvolger wordt (zoals de wet toen nog was). Maar naarmate duidelijk wordt dat Koning Boudewijn en Koningin Fabiola kinderloos zullen blijven, wordt het ook almaar waarschijnlijker dat Filip ooit op de troon zal belanden. 

Daarom gaat Boudewijn zich meer en meer met Filips opvoeding en opleiding bemoeien. Wat niet altijd makkelijk is voor Filips ouders Albert en Paola, die zich maar moeten neerleggen bij tal van beslissingen. Ook Koning Boudewijn beseft dat. Tegen zijn hofmaarschalk herhaalt hij dikwijls dezelfde zin over Filip: “Ik mag toch niet vergeten dat hij mijn zoon niet is.”

Filip gaat eerst naar de kleuterklas in het Franstalige Institut de la Vièrge Fidèle in Schaarbeek. (Dat is trouwens dezelfde school waar zijn latere echtgenote Mathilde ook school zal lopen). Als hij zes jaar is, gaat hij naar het Franstalig jezuïetencollege Saint-Michel in Brussel. Hij is trouwens de eerste prins die naar een gewone lagere school gaat en geen privéonderwijs krijgt. 

Zijn vader prins Albert zegt daarover in een tv-documentaire: “Ik wil absoluut dat mijn zoon een normale opvoeding krijgt. Je kunt je niet voorstellen hoe moeilijk het is als je, zoals ik, pas op latere leeftijd in contact komt met anderen.” 

In diezelfde documentaire beschrijft het prinsje de beroepsbezigheden van zijn vader: “Wel, hij leest kranten. Hij gaat op reis. Hij zegt de mensen goedendag en praat met hen. Hij heeft veel te doen.”

Er komt kritiek vanuit Vlaanderen dat de prins naar eentalig Franse scholen gaat. Daarop stelt Filips tante Fabiola voor een Nederlandstalige scoutsgroep op te richten, speciaal voor Filip. Die zal vier jaar lang op zaterdagnamiddag samenkomen in de tuin van kasteel Belvédère. 

De welpen gaan ook geregeld  op uitstap, en zo komt Filip voor het eerst in zijn leven in een tram. Hij kijkt de hele tijd gefascineerd naar de trambestuurder. Ze gaan ook op zomerkamp en slapen in de garage van het kasteel van Fenffe, op een boogscheut van het koninklijk domein van Ciergnon. Maar als Filip naar de middelbare school gaat wordt de scoutsgroep opgeheven.

Toch blijkt de scoutsgroep niet voldoende voor zijn kennis van het Nederlands. In het vierde jaar van de humaniora moet Filip plots naar een Nederlandstalig internaat: de abdijschool Zevenkerken in Loppem bij Brugge. Het is een hele aanpassing om ineens alle lessen in het Nederlands te moeten volgen, er komen dan ook bijlessen aan te pas. 

En het is ook niet makkelijk om een plaats te vinden in een bestaande klasgroep. Maar ondanks zijn aangeboren schuchterheid doet hij er alles aan om aanvaard te worden in de groep. Zijn schoolresultaten worden niet vrijgegeven, maar leraren omschrijven hem als een gewone leerling in de middenmoot: niet bij de eersten van de klas, maar ook niet bij de laatsten.

Meestal wordt voor troonopvolgers een programma op maat ontworpen, want de kennis die je nodig hebt als koning zit verspreid over meerdere studierichtingen, en er hoort ook een militaire opleiding bij. De eerste drie jaar gaat Filip naar de Koninklijke Militaire School. Niet eenvoudig want de nadruk ligt op wiskunde en wetenschappen, en Filip heeft Latijn-Grieks gevolgd. Maar in sportieve prestaties blinkt hij wel uit.

Dan volgt een verkorte opleiding tot piloot. Maar Filip wil veel verder gaan, en voor het eerst drukt hij zelf zijn wil door: hij wil gevechtspiloot worden. Hij zet door en haalt het brevet van jachtpiloot. De bekroning is een solovlucht met een Mirage-toestel. Later vliegt hij ook als copiloot op F-16, en leert hij helikopters besturen.

Daarna volgt hij een opleiding tot paracommando. Hij leidt zelfs een tijdje een peloton parachutisten. Als men hem wil ontzien om veiligheidsredenen, ontwijkt Filip dat: zo maakt hij toch verscheidene sprongen in vrije val. 

Wel valt op dat hij door zijn afgeschermde jeugd soms heel wereldvreemd overkomt. Zo heeft hij geen enkel benul van geld, hij heeft nooit een frank op zak. Na zijn eerste solovlucht moet hij een vat trakteren, dat is de traditie. Daar komt een uur heen en weer telefoneren met het Paleis aan te pas, en daar wordt hij meedogenloos mee geplaagd.

Tenslotte gaat Filip in het buitenland studeren. Na een trimester als vrije student aan de universiteit van Oxford in het Verenigd Koninkrijk en drie jaar aan de universiteit van Stanford (VS) behaalt hij het diploma van master in de politieke wetenschappen. Daar heeft hij keihard voor moeten werken. En hij houdt er een grote voorliefde voor filosofie aan over.

Zeer groot. Na zijn studies gaat Filip een tijdje in het kasteel van Laken wonen, bij Boudewijn en Fabiola. Zij zijn diepgelovig, en ook voor Filip is dat erg belangrijk. Hij heeft ook een diepe bewondering voor de manier waarop Boudewijn het koningschap invult en kijkt erg naar hem op.

Er volgt een periode van acht jaar, tot het vroegtijdige overlijden van Boudewijn, waarin Filip zich verder voorbereidt op zijn taak. Dat doet hij onder meer met lessen over de staatshervorming van ons land, na de nieuwe onderverdeling in gemeenschappen en gewesten. Het is ook een  periode waarin hij België en de Belgen leert kennen, met tal van ontmoetingen, bezoeken, conferenties en zendingen die hem inwijden in alle aspecten van de werking van het land.

Maar het is ook een tamelijk eenzame en saaie periode, en Filip wil zich nuttig maken. Zonder dat daar ruchtbaarheid aan wordt gegeven gaat hij onder meer anoniem werken in een vluchtelingenkamp in Ethiopië. De ervaring maakt een onuitwisbare indruk op de prins.

Dat is een pijnlijk moment voor prins Filip. Koning Boudewijn heeft een afspraak gemaakt met zijn broer Albert. Als Boudewijn lang zou leven, dan zou hij Albert vragen om afstand te doen van de troon, en plaats te maken voor Filip. Maar als Boudewijn vroeg zou overlijden, dan zou de grondwettelijke volgorde gerespecteerd worden en zou Albert dus eerst op de troon komen. 

En dat laatste gebeurt. Wanneer Boudewijn onverwacht overlijdt op 31 juli 1993, vraagt de regering eerst aan de wettelijke troonopvolger prins Albert of hij het koningschap wil opnemen. En die zegt ja. Alleen heeft niemand er blijkbaar aan gedacht prins Filip die op nieuws zit te wachten daarvan op de hoogte te brengen.

Boudewijn wilde de 33-jarige en nog ongetrouwde Filip vermoedelijk besparen wat hij zelf had meegemaakt: erg jong en als vrijgezel in het keurslijf van het koningschap moeten stappen. Maar het betekent ook dat Filip nog niet voor vol wordt aangezien, nog niet voldoende voorbereid of geschikt wordt geacht. En dat Filip nog 20 jaar in de wachtkamer zal zitten.

Op 10 september 1999 - hij is dan al 39 - verrast hij iedereen door zijn verloving aan te kondigen met jonkvrouw Mathilde d'Udekem d'Acoz. Hij legt er de nadruk op dat hij haar zèlf gevonden heeft, en dat niemand het dus in zijn hoofd moet halen dat het hier om een gearrangeerd huwelijk zou gaan. Drie maanden later, op 4 december 1999 volgt de huwelijksplechtigheid. Ze krijgen samen vier kinderen.

Als hij voor de eerste keer vader wordt, staat Filip vermoeid maar trots de pers te woord. Maar wat hij zegt over zijn dochtertje Elisabeth klinkt in Vlaamse oren erg vreemd: "Het kind is heel mooi. Het is echt een vrouwtje." Het is een onhandige vertaling van het Frans, waarin "C'est une vraie petite femme" heel normaal klinkt.

Zijn reputatie van wereldvreemdheid achtervolgt hem. In een telefoongesprek met astronaut Dirk Frimout, die zich in het internationaal ruimtestation ISS bevindt, meldt Filip zich met de wellicht goedbedoelde maar bizar klinkende mededeling: “U kunt mij Filip noemen, want ik denk dat er in de ruimte absoluut geen protocol is.” Hij komt voor de camera vaak houterig over, blijkbaar doodsbang om iets verkeerds te zeggen.

Bijna alles van wat hij in het openbaar zegt wordt door medewerkers voorgekauwd. Het wordt allemaal zo strak geregisseerd dat het haast nietszeggend wordt. Dat gevoel heeft de prins blijkbaar ook, en op den duur komt hij bij de buitenlandse handelsmissies die hij leidt zelfs ongeïnteresseerd over.

Zijn vader betrekt hem ook veel minder bij het regeringswerk dan zijn buitenlandse collega’s. De Britse kroonprins Charles en de Nederlandse kroonprins Willem-Alexander kunnen zich profileren op een paar terreinen, die speelruimte krijgt Filip blijkbaar veel minder.

Drie keer zorgt de frustratie ook voor een echt incident. Op reis in China laat hij zich fors uit over het Vlaams Blok, terwijl een koninklijke prins boven de politieke partijen moet staan en absoluut neutraal moet zijn.

Men laat hem een document ondertekenen van het VBO waarin de ondernemers kritisch zijn voor de regering. En op een nieuwjaarsreceptie bijt hij twee Vlaamse hoofdredacteuren toe dat ze te eenzijdig kritisch over hem berichten en meer respect voor hem moeten hebben. 

Het maakt het alleen maar moeilijker om onder de beeldvorming van een hofmaarschalk uit te komen, die zich ooit liet ontvallen: “Hij kan het niet, hé? Droevig geval.”

Filip is nu bijna zeven jaar koning, nadat zijn vader Albert in 2013 na 20 jaar regeren afstand deed van de troon. En vriend en vijand erkennen: hij heeft tot nog toe een nagenoeg vlekkeloos parcours gelopen. Er waait een nieuwe wind door het Paleis, er wordt vanaf ’s ochtends hard gewerkt, en hij vervult zijn taak voorbeeldig. Hij kan het dus blijkbaar wel.

Hij laat zich erg goed informeren, ondersteunt verbindende initiatieven en vertegenwoordigt en promoot ons land onvermoeibaar in binnen- en buitenland. In de huidige coronacrisis spreekt hij het land moed in, en moedigt hij de zorgverstrekkers in de frontlinie aan zoveel hij kan.

Er is een enkel een klein incident geweest toen hij tijdens de terreurdreiging wat te lang in een Frans kuuroord was gebleven. En bij de recente moeizame regeringsformatie werd een paar keer opgekeken toen hij verrassende keuzes maakte. Maar blijkbaar vindt iedereen wel dat hij zich keurig houdt aan zijn rol en iedereen respecteert. Zijn eerste regeringsvorming, die van de regering-Michel, is vlekkeloos verlopen.

Filip is ondertussen ook al twintig jaar getrouwd met Mathilde, en met hun vier kinderen vormen ze een hecht gezin. Dat geeft hem duidelijk vertrouwen. En de ervaring die hij als beginnende koning heeft opgedaan geeft hem ook meer en meer zelfvertrouwen: hij durft nu ook al vaker zijn spontane en zelfs zijn droog-humoristische kant te laten zien. 

Dat blijkt bijvoorbeeld vorig jaar bij zijn verjaardag. Hij nodigt dan zijn naamgenoot Philippe Geubels uit, die ook nog eens op dezelfde dag als de koning blijkt te verjaren. 

We hebben op dat moment ook al beelden gezien van een koning die bij wijze van hobby schilderijen maakt. En van een erg sportieve koning, die meeloopt in de 20 kilometer van Brussel, de gevechtssport taekwondo beoefent, en aan kitesurfen doet. 

Hoe is Filip als mens? Hoe doet hij het als koning? En in hoeverre is een koning nog relevant in ons land? Die drie vragen legde Pascale Mertens voor aan landgenoten uit alle hoeken van de samenleving.

De antwoorden komen van politici Bart De Wever, Koen Geens, Johan Vande Lanotte en Didier Reynders; de directeur van het Woonzorgcentrum Amphora in Wingene Hans De Clerck; historicus Mark Van den Wijngaert (auteur van het boek "Koning Filip 60"); gedelegeerd bestuurder van FIT (Flanders Investment & Trade) Claire Tillekaerts; directeur van de kleuterschool "Het Paleis" Elly Maris; trendwatcher Herman Konings; turnster Nina Derwael en voormalig Olympisch bokser Abdel Wahhabi, nu bokscoach in het sociaal project "Opboksen".

Bekijk hieronder de reportage uit "Het Journaal" met hun antwoorden:

Zijn 60e verjaardag viert de koning gewoon thuis, op het kasteel in Laken, met zijn gezin. Oorspronkelijk was er een plan om 100 landgenoten uit te nodigen die op dezelfde dag als hij geboren zijn, om dit samen te vieren in het Kasteel van Laken ‪op zaterdag 16 mei‬ - maar dat idee dateert uit de periode vóór de coronamaatregelen van kracht werden.

Bekijk hieronder de reportage van Pascale Mertens uit Het journaal over de zestigste verjaardag van koning Filip: