‘Het wordt nooit meer zoals voorheen’: econoom Koen Schoors over de impact van corona

Dinsdag stelde het Internationaal Monetair Fonds (IMF) een update van zijn World Economic Outlook voor. IMF-hoofdeconoom Gita Gopinath nam geen blad voor de mond. “Als gevolg van de coronacrisis kan het verlies aan wereldwijde economische activiteit in 2020 en 2021 samen 9.000 miljard dollar bedragen”, voorspelde ze. “Dat is meer dan de economieën van Japan en Duitsland samen.” 

Ontwikkelde economieën zouden gemiddeld met 6 procent krimpen; België dreigt 5,4 procent te verliezen. Gopinath doopte de grootste crisis sinds de Grote Depressie van de jaren 30 ‘de Grote Lockdown’. “Geen goede naamkeuze”, vindt Koen Schoors, professor economie aan de UGent. “Die term wijst met een beschuldigende vinger naar overheden die een lockdown organiseren. Maar niet de lockdown veroorzaakt de recessie, wel het coronavirus.”

Het IMF erkent toch het belang van een lockdown om een nog grotere economische inzinking te voorkomen?

Schoors: “Zeker. Er is ook geen alternatief. Als we het coronavirus vrij spel geven, is de dodelijkheid 2 procent. Van de 10 miljoen Belgen zullen dan in een half jaar tijd 200.000 mensen het niet overleven. Geen enkele samenleving kan in zo korte tijd zo veel overlijdens verwerken. Dan pas wordt de chaos totaal, valt ons hele systeem als dominostenen omver en slaan mensen aan het plunderen. De kost van de lockdown is gigantisch, maar ligt veel lager dan de kost van de totale chaos. Maar als alle overheden hun lockdowns internationaal hadden gecoördineerd, was de chaos nóg minder geweest en de kostprijs ook.”

Europa heeft het laten afweten?

“De Europese Unie krijgt van de lidstaten altijd de schuld: ofwel doet ze te veel, ofwel te weinig. In dit geval valt de EU niets te verwijten, want ze heeft niets te zeggen over gezondheidszorg. Die bevoegdheid zit nog steeds bij de natiestaten.

“Op het moment dat China in lockdown ging, had de rest van de wereld meteen moeten volgen. De economische kost zou dan ook immens geweest zijn, alleen was het virus dan nu misschien zo goed als verdwenen. Maar de lockdowns volgden het tempo van het virus, dat op zijn beurt onze handels- en reisroutes volgde. Het ene na het andere land sloot de grenzen, telkens toen de besmetting uit de hand begon te lopen. De lockdowns worden de komende weken een na een teruggeschroefd, en dat zal opnieuw voor problemen zorgen. 

“De textielcentra in China, die een groot deel van onze kleren produceren, zijn weer actief, maar in Europa en de VS blijven de winkels voorlopig dicht. Onze bedrijven die nog produceren en een belangrijke buitenlandse afzetmarkt hebben, krijgen hun goederen niet zomaar tot op de bestemming. Want het internationale transport via schepen en vliegtuigen is zwaar verstoord. Een internationaal gecoördineerde lockdown was dus véél beter geweest.

“Een bijkomend probleem is dat verschillende bedrijven dood zullen zijn op het moment dat onze lockdown opgeheven wordt. De overheid probeert nu in de mate van het mogelijke het aantal faillissementen te beperken. Ik hoop echt dat dat lukt, want hoe meer ondernemingen deze crisis niet overleven, hoe groter de gevolgen. Het zou weleens kunnen dat door een gebrek aan leveranciers sommige basisproducten dan niet meer, of met vertraging geleverd worden.”

Er zullen toch ook bedrijven overkop gaan die vóór de coronacrisis al aan het zwalpen waren?

“Natuurlijk, en sommige van die zombies steken nu misschien hun inefficiëntie op corona, waardoor ze hun leven door de steunmaatregelen nog wat kunnen rekken. Dat is niet goed, want zo wordt de druk op de gezonde ondernemingen vergroot. Alleen is het soms heel moeilijk om te bepalen welk bedrijf een zombie is en welk niet.”

Dat is in handen gelegd van de banken met hun staatswaarborg van 50 miljard euro aan coronakredieten voor getroffen bedrijven, niet?

“Ja, en daarnaast zijn er ook de verschillende vormen van inkomenssteun van zowel de federale als de regionale regeringen. Denk maar aan de 4.000 euro hinderpremie voor zelfstandigen die noodgedwongen hun bedrijf moesten sluiten, of het stelsel van tijdelijke werkloosheid. Dat zijn uitstekende maatregelen die dienen om het economische weefsel zoveel mogelijk in stand te houden. Door tijdelijke werkloosheid moeten ondernemingen geen mensen ontslaan, verliezen ze hun goede werkkrachten niet en kunnen ze bij de heropstart de draad snel weer oppakken. Ons huidige systeem met automatische stabilisatoren werkt prima. Alleen: hoe langer die lockdown duurt, hoe groter de schade aan ons economische weefsel toch zal zijn.”

Volgens het IMF zal deze crisis in België voor 100.000 extra werkzoekenden zorgen. Misschien is dit een goed moment om de discussie over het basisinkomen nieuw leven in te blazen?

“Velen pleiten nu voor een basisinkomen, maar ik vind dat onzin. Ons huidige tijdelijke-werkloosheidsstelsel zou je een vorm van basisinkomen kunnen noemen. Voor 1 miljoen werklozen kost ons dat nu 1,7 miljard euro per maand. Een echt basisinkomen moet continu betaald worden aan minstens 5 miljoen Belgen. Hoe gaan we dat financieren? ‘Schaf alle andere uitkeringen en sociale voorzieningen af’, wordt dan gezegd. Maar die berekening zou wel eens lelijk kunnen tegenvallen.”

Maatregelen zoals tijdelijke werkloosheid en de hinderpremies kosten de overheid tientallen miljarden. Ooit moeten die schulden terugbetaald worden, toch?

“Toch niet. Een jarenlang opgestapeld tekort op de begroting moet terugbetaald worden, maar een eenmalig groot begrotingstekort veroorzaakt door een ingrijpende externe schok, is niet erg. De bijkomende tientallen miljarden om de coronacrisis te bezweren, komen bij de staatsschuld. Die zal inderdaad stijgen tot 110 à 115 procent (in het derde kwartaal van 2019 bedroeg die 102,3 procent, JS). Zodra de economie weer aantrekt, er geen tekorten meer opgestapeld worden en de rente lager blijft dan de economische groei, smelt die schuld vanzelf zachtjes weg.”

Dat is dan in de veronderstelling dat er geen nieuwe lockdowns volgen? Een pas in Science gepubliceerde Harvard-studie stelt dat we bij uitblijvend vaccin tot in 2022 onszelf minstens vier keer per jaar zullen moeten opsluiten.

“Als die voorspelling uitkomt, zitten we in een totaal ander scenario. Maar als er eerder een vaccin komt en we later dit jaar toch nog eens één keer in lockdown moeten, blijft dat voor de begroting een eenmalige grote schok. Die schulden moeten we niet terugbetalen op voorwaarde dat onze economie groeit en de rente laag blijft.”

Onze economie moet dus gebaseerd blijven op groei?

“Ik hoor veel mensen nu zeggen: ‘Zie je wel hoe belangrijk investeren in gezondheidszorg is?’ Ze hebben gelijk. Tezelfdertijd zingen ze de lof van een economie in stilstand: ‘Nu kun je tenminste genieten van de heldere blauwe lucht. Eindelijk zijn we van die files af.’ Ze vergeten alleen dat een stevig gefinancierde gezondheidszorg niet mogelijk is in een economie die op apegapen ligt. Zonder groei is er geen extra geld voor zorg. En zonder groei wordt een eenmalige operatie om een crisis zoals deze te overbruggen, totaal onmogelijk.

“Ik pleit voor duurzame, groene economische groei, voor groei die goed is voor mens en maatschappij. Dan gaat het over bouwen van elektrische auto’s in plaats van benzinewagens, bijvoorbeeld. Of over de productie van zonnepanelen en windmolens. Groei mag geen doel zijn, maar is een randvoorwaarde om de schuld onder controle te houden en zo meer zorg mogelijk te maken. Wie ontkent dat groei nodig is, beseft niet hoeveel zorg kost en hoe groot de schuld is. Wie deze lockdown aangrijpt om de lof van het basisinkomen te bezingen, kan niet rekenen. Dan eindigen we met een diepe depressie zoals in Griekenland. Dat wil niemand meemaken. Na deze eenmalige ingreep moet de begroting weer op orde gebracht worden. Ons grote probleem is dan die 12 miljard euro begrotingstekort van vóór de coronacrisis.”

Deze crisis zou onze kibbelende politici met de neus op de feiten moeten drukken en hen moeten aanzetten tot het vormen van een echte federale regering?

“Zonder twijfel, alleen vrees ik dat zij nog steeds volop hun politieke spelletjes aan het spelen zijn. De eerstvolgende volwaardige federale regering draagt een verpletterende verantwoordelijkheid, want de crisis wordt zeer diep.”

Om Pieter De Crem te citeren: de speeltijd is voorbij?

“De speeltijd is al een tijd voorbij; de school staat in brand. Als deze coronacrisis eenmalig blijft, is de kans groot dat het op economisch vlak goed komt. Alleen zal het nog even duren en wordt het nooit meer zoals vroeger. We zullen anders naar de wereld kijken. Want mensen die nu telewerken hebben ontdekt dat ze niet alle dagen in de file hoeven te staan. Voor twintigers en dertigers is deze crisis een enorme schok. Ondanks de klimaatverandering en de financiële crisis groeiden ze op in een vrij stabiele wereld. De kwetsbaarheid komt voor hen nu plots zeer dichtbij. Dat kan niet anders dan hun wereldbeeld beïnvloeden. De maatschappij zál daardoor veranderen, alleen weten we nog niet hoe.”

Een belasting op vermogen was tot hiertoe onbespreekbaar. Tijd om dat taboe te laten sneuvelen?

“Ik hoop het. De belastingen zijn in dit land te hoog, maar ook niet eerlijk verdeeld. Vooral de middenklasse betaalt veel belastingen, terwijl de upperclass de dans weet te ontspringen. Kapitaal wordt quasi ongemoeid gelaten en wordt ongeschonden doorgegeven van de ene op de andere generatie. Die constructies moeten dringend tegen het licht gehouden worden.”

Betekent deze crisis het einde van de globalisering?

“Die verdwijnt niet, al zal er meer lokaal geproduceerd worden. Een geglobaliseerd netwerk is zowel robuust als fragiel. Doordat het zo groot is, heeft het veel buffers die schokken kunnen opvangen. Maar als de schok op te veel plekken voelbaar is, werkt het netwerk als brandversneller. Hoe afhankelijker we van elkaar zijn, hoe kwetsbaarder ons netwerk wordt. Jarenlang ving de globalisering de schokken op, nu worden ze versterkt. Met als logische gevolg dat landen van het netwerk afkoppelen en lokaal proberen produceren.”

Ze worden protectionistisch?

“Ja, en ze gooien meteen de grenzen dicht. Dat is exact wat nu bij ons gebeurt. Vandaag raak je België niet meer binnen of buiten. Later koppelen we ons wel terug aan dat netwerk aan. Alleen wordt het nooit meer zoals voorheen, want we kennen nu de kostprijs van te veel afhankelijkheid.”