Hoe Jacinda Ardern, de straffe ­premier van Nieuw-Zeeland, haar land door de crisis manoeuvreert

“Go hard and go early.” Het klinkt als een kreet van de All Blacks, en voor een door rugby geobsedeerde natie was dat wellicht ook de bedoeling. Met een ­krachtige, niet mis te verstane boodschap luidde Jacinda Ardern op 25 maart de lockdown in voor Nieuw-Zeeland. Diezelfde avond verscheen ze in een jogging op Facebook Live om het land gerust te stellen. Vanaf het bed in haar slaapkamer, zo leek het wel, sprak ze haar vijf miljoen landgenoten rustig en empathisch toe.

Enkele dagen daarvoor had de premier, nog altijd maar 39 jaar, de Nieuw-Zeelanders al gewaarschuwd: er was dringend actie nodig en nu was het ideale moment, nog voor het virus hard zou toeslaan. In duidelijke en heldere bewoordingen zette ze gedetailleerd de vier fases uiteen van het nationale alarmsysteem. Van elke fase vermeldde ze wat er zou verwacht worden van de bevolking en van de overheid. Haar toon was kalm, gezaghebbend en vriendelijk.

Ardern focuste op de menselijke en op de economische gevolgen en zei dat het land er in elke fase anders zou gaan uitzien. Ze ontkende niet dat het moeilijk zou worden. Ze zei niet: ‘Ga niet hamsteren’, maar legde uit dat supermarkten, apotheken en benzinestations open zouden blijven en genoeg voorraad zouden hebben. Ze drukte de Nieuw-Zeelanders op het hart creatief, ondernemend en trouw te zijn en eindigde met de woorden: ‘Be strong, be kind’. De slogan verscheen sindsdien op aanplakborden in het hele land.

Toen Nieuw-Zeeland enkele dagen later van alarmfase 2 naar 3 ging en de lockdown van fase 4 in zicht kwam, liet Ardern er geen misverstand over bestaan waarom ze zo vroeg en zo hard ingreep: “We hebben nog maar 102 gevallen. Net zoals Italië die ooit had.”

Met de toen nog onwrikbare Boris Johnson in het moederland in haar achterhoofd, en diens rotsvaste geloof in groepsimmuniteit, was Ardern niet van plan dezelfde fout maken.

Zoals een Kennedy

Ardern schonk klare wijn toen ze zei wie sleutelwerknemers zijn en wat essentiële verplaatsingen inhouden. Terwijl ze mensen op het hart drukte thuis te blijven en zo levens te redden, bedankte ze hen op voorhand en wees ze erop dat de maatregelen opvolgen haast even belangrijk is dan het werk dat zorgverleners aan de frontlinie leveren. “We doen alles om u te beschermen, ik vraag dat u alles doet om ons allemaal te beschermen”, voegde ze eraan toe. Een uitspraak met een erg hoog Kennedy-gehalte, merkten waarnemers op.

Op de vraag of ze bang was, glimlachte ze voor de zoveelste keer en schudde van neen. “Omdat we een plan hebben.”

Die opvallend empathische aanpak is geen toevalstreffer. Toen in maart vorig jaar 51 mensen stierven bij een terroristische aanslag op twee moskeeën in Christchurch, vond Ardern niet alleen onmiddellijk de juiste toon en de juiste woorden – door te zweren nooit de naam uit te spreken van de inmiddels vergeten dader – maar liet ze zich tegelijk van haar pragmatische kant zien. Ze beloofde een herziening van de wapenwet en kreeg die door het parlement in zes dagen, in plaats van de vooropgestelde tien. Foto’s van Ardern die in hidjab nabestaanden omhelst, gingen de wereld rond.

Ardern scoorde ook punten door zich net zoals Marc Van Ranst, wiens beleid eveneens internationale lof te beurt viel, rechtstreeks tot de jongste inwoners van haar land te richten en hen duidelijk te maken dat ja, de paashaas en de tandenfee essentiële beroepen zijn, maar dat ze misschien niet overal zullen geraken omdat ze het zo druk hebben in deze uitzonderlijke tijden.

“Een masterclass in crisiscommunicatie”, zo omschrijft Alastair Campbell Arderns aanpak, en hij kan het weten, want hij was de spindoctor die de Britse premier Tony Blair door 9/11 en de oorlogen in Kosovo, Afghanistan en Irak loodste. “Het is belangrijk om er op de grote momenten te staan”, aldus Campbell in The Independent. “Leiderschap tonen doet ertoe in tijden van crisis en dezer dagen springt Ardern erboven uit. De goedkeuringscijfers voor haar en haar beleid gaan door het dak.”

Volgens de Nieuw-Zeelandse epidemioloog Michael Baker zou de eliminatiestrategie, gericht op het volledig uitroeien van het coronavirus, van zijn land nooit zijn gelukt zonder Ardern aan het roer. “Het briljante, besliste en menselijke leiderschap van Jacinda Ardern was cruciaal voor de snelle omslag en het antwoord van Nieuw-Zeeland op Covid-19 en voor de opvallend efficiënte invoering van onze eliminatiestrategie”, liet hij optekenen in The Guardian.

De persbabbels die Ardern vanachter haar katheder houdt, zijn een genot om naar te kijken. Ze kunnen niet harder verschillen van die van haar Amerikaanse evenknie, die zijn kansel uitsluitend lijkt te bezigen om zichzelf op de borst te kloppen en journalisten te beledigen. “Justin”, knikt ze, waarmee ze een journalist het woord geeft. “Sorry, nee, maakt niet uit”, klinkt een warrige stem buiten beeld van iemand die zijn vraag is vergeten. “Geen probleem”, vervolgt Ardern glimlachend. “Ik kom dadelijk bij je terug. Ik maak me wel zorgen over je slaap op dit moment, Justin.”

Het is niet alleen wat ze zegt, maar ook hoe. Mild, warm en met een tikje humor – soms ten koste van zichzelf: Ardern lijkt de gedroomde leider te zijn.

Jacinda Ardern werd op haar zeventiende lid van de Nieuw-Zeelandse Labour-partij. Ze studeerde politieke communicatie in haar thuisland, leerde de knepen van het vak onder Tony Blair en werd in 2008 in het parlement van Nieuw-Zeeland verkozen. Dat vrouwen in de politiek niet veroordeeld hoeven te zijn tot de tweede viool, leerde ze toen ze als stafmedewerker actief was tijdens het premierschap van haar voorgangster Helen Clark.

In augustus 2017 werd Ardern hoofd van Labour nadat de toenmalige leider Andrew Little terugtrad omdat hij het slecht deed in de peilingen. Na de landelijke verkiezingen een maand later wist ze het premierschap af te dwingen.

Presidentiële allures

Sindsdien leidt Ardern, die ook een mondje Maori spreekt, de taal van de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland, het land als een uitgesproken progressieve roerganger. Haar financieel-economisch beleid onderbouwt ze met een grote aandacht voor welzijn. Onder haar premierschap gaat er een recordbedrag naar de geestelijke gezondheidszorg, de bestrijding van kinderarmoede en de omslag naar een duurzame samenleving. Ze is voor meer zwangerschapsverlof, tegen de criminalisering van cannabisgebruikers en verankerde de klimaat­- akkoorden van Parijs in de wet.

Om de kloof met de burger zo klein mogelijk te houden, kondigde Ardern deze week aan dat zij en haar ministers de volgende zes maanden twintig procent van hun loon zullen afstaan.

Onmiddellijk lieten enkele hooggeplaatste ambtenaren en oppositieleden weten hetzelfde te doen. “Het is belangrijk dat we leiderschap tonen en solidair zijn met zij die aan de frontlinie werken of hun kostwinning kwijtraakten. Als alle Nieuw-Zeelanders een klap krijgen, dan wij ook.”

Het leverde Ardern internationaal applaus op, maar in eigen land klinkt de kritiek steeds harder. Zo ging Nieuw-Zeeland pas in lockdown na druk vanuit de samenleving, de oppositie en de media, die een megafoon zette op de stem van epidemiologen. Ja, de aanpak werkte, maar ging ten koste van de democratische besluitvorming. Alle macht zit nu bij Ardern, die presidentiële allures wordt toegedicht.

Vooral de media zijn er erg aan toe: journalisten klagen dat ze het moeten doen met de dagelijkse persbriefings, die niet transparant zijn en niet het volledige plaatje schetsen. “Er gaapt een groot gat tussen wat de mensen wordt verteld en wat er effectief aan het gebeuren is.”

Nieuw-Zeeland telde tot afgelopen donderdag slechts negen coronadoden.