Wiskundig model bewijst: te snelle afbouw van lockdown leidt tot grote sterfte

De Nationale Veiligheidsraad wil over twee weken de lockdown afbouwen. De vraag is of dat realistisch is. De voorbije dagen lag het aantal nieuwe ziekenhuisopnames boven 300. Vandaag, vrijdag, werden ook 313 nieuwe overlijdens gerapporteerd. De belangrijkste curves dalen en tonen dat de piek van het coronavirus in ons land achter ons ligt. Maar hebben we het virus voldoende onder controle?

“De cijfers spreken voor zich: je kan de lockdown nog niet opheffen”, zegt burgerlijk ingenieur Lize Raes. Zij ontwikkelde samen met haar broer een wiskundig model voor de verspreiding van het coronavirus. Het bleek zo accuraat dat het door verschillende expertengroepen en organen wordt gebruikt als een van de modellen om beslissingen en adviezen op te baseren. Tot op vandaag houden hun voorspellingen gelijke tred met de dagelijks gerapporteerde cijfers. Intussen wordt hun werk ondersteund door het consultancybedrijf PricewaterhouseCoopers.

Fragiel evenwicht

Het model toont: een afbouw van de lockdown is nog niet voor meteen. Daarvoor verspreidt het virus zich nog te snel. Zaterdag zullen er naar schatting 11.500 nieuwe besmettingen zijn in ons land. Op de piek waren dat er 21.000 – dat was op 17 maart, de dag voor het openbare leven in ons land stilgelegd werd.

“De maatregelen hebben duidelijk effect gehad”, zegt Raes. “Maar het evenwicht is erg fragiel. Het totaal aantal hospitalisaties daalt heel traag. De curve ging in het begin pijlsnel omhoog, maar de afbouw zal veel geleidelijker zijn. Dat komt louter en alleen doordat er zoveel infecties blijven bijkomen.” 

Raes draaide ook een simulatie waarbij de lockdown binnenkort op de schop gaat. Daarin zouden vanaf mei de scholen herstarten en winkels en restaurants op weekdagen openen, vanaf september zouden nog bijeenkomsten van meer dan honderd mensen verboden zijn. Het resultaat: tienduizenden overlijdens en een zorgsysteem dat helemaal boven toerental gaat, waardoor ook veel mensen sterven aan andere aandoeningen dan Covid-19.

‘Contact tracing’

Een van de belangrijkste indicatoren in de bestrijding van het coronavirus is het zogenaamde reproductiegetal. Dat geeft aan hoeveel mensen besmet raken door iemand die al besmet is. Als het getal gelijk is aan 1, steekt iedere drager van het virus één andere persoon aan – waardoor het virus blijft overleven. Hoe lager dit cijfer, hoe sneller het virus verdwijnt. Is het cijfer groter dan 1, dan wint het virus terrein.

Op dit moment schat Raes de reproductie op 0,95 – we winnen de strijd, zij het bijzonder traag. Als we de maatregelen snel versoepelen, valt te vrezen dat het cijfer weer stijgt, en dat iedere besmette persoon het virus gemiddeld aan meer dan één andere persoon overdraagt, waarna de curve weer exponentieel gaat stijgen. Al geeft Raes toe dat het om een benadering gaat, die afhankelijk van het gebruikte model kan variëren. Het wetenschappelijk instituut Sciensano gaat bijvoorbeeld momenteel uit van een reproductiegetal van 0,8.

Wanneer kunnen we het openbare leven dan wel hervatten? “Landen die het virus onder controle hebben zonder lockdown, hebben twee dingen gemeen: mensen dragen een mondmasker op straat, en er wordt aan contact tracing gedaan,” zegt Raes. Op dit moment zijn er zo’n 45.000 Belgen die het virus dragen en besmettelijk zijn. Het is onbegonnen werk om al hun contacten na te trekken en te isoleren. We moeten dus wachten tot er minder mensen het virus kunnen overdragen.

Raes: “Onder meer Zuid-Korea houdt op die manier het virus goed in bedwang. Omgerekend naar de Belgische bevolking kunnen we zeker op dezelfde manier aan contact tracing doen als we aan vijftig nieuwe besmettingen per dag zitten.” Aan het huidige tempo betekent dat dat de lockdown pas in oktober opgeheven kan worden. Aan het eind van de rit eist het coronavirus naar schatting 14.000 doden in ons land.

Heropening scholen

Het kan sneller. Dat er elke dag nog meer dan 11.000 mensen besmet raken op een moment dat het land plat ligt, toont voor haar aan dat enkele belangrijke wegen van besmettingen onvoldoende onder controle zijn. “Mogelijk besmette personen worden nog niet voldoende geïsoleerd. Als iemand ziek is, is het geen goed idee om zijn partner naar de winkel te laten gaan: de kans is heel groot dat die ook besmet is. Eigenlijk zou iedereen ervan uit moeten gaan dat hijzelf mogelijk besmet is. Ik merk dat er nog steeds veel mensen op bezoek gaan bij vrienden en familie zonder voorzorgen te nemen. Dat zorgt voor veel besmettingen die voorkomen kunnen worden. De transmissie van het virus kan nog met een kwart omlaag door op de juiste dingen te letten. In dat scenario kan je de lockdown in juni terugschroeven, in plaats van oktober.”

Als we de social distancing nog strikter opvolgen, ziet Raes mogelijkheden om de scholen op korte termijn terug te openen. De sluiting ervan had immers een beperkte –maar geen verwaarloosbare – impact op de terugval van de epidemie. “De curve gaat minder snel dalen als de scholen weer open gaan, maar waarschijnlijk kunnen we in de plaats een minder drastische maatregel invoeren, zoals mondmaskers verplichten, waardoor het effect uiteindelijk hetzelfde blijft. De impact van het heropenen van de scholen op de curve lijkt niet enorm, terwijl het voordeel voor de maatschappij erg groot is.”