Vlaams epidemioloog in Zweden zeer kritisch voor beleid: ‘Ik ben als een gevaar voor de samenleving bestempeld’

Terwijl Nederland en het Verenigd Koninkrijk aanvankelijk ook voor ‘laissez faire, laissez passer’ leken te kiezen, hebben die landen hun kar al lang gekeerd. Maar Zweden houdt vol. Er zijn wel maatregelen tegen de verspreiding van het coronavirus. Zo zijn middelbare scholen gesloten – weliswaar enkel voor leerlingen vanaf het vierde tot het zesde jaar – en mogen bedrijven hun werknemers laten thuiswerken. Het gaat vooral om aanbevelingen. Verplichtingen zijn er vanuit de overheid nauwelijks.

Wie de cijfers bekijkt, ziet ook geen reden tot paniek. Het land telt bijna drie keer minder coronagevallen dan België. Het aantal overlijdens ligt er op 1.511. Is de Zweedse aanpak, zoals sommigen suggereren, beter? En moeten de landen in lockdown er een voorbeeld aan nemen?

Maar Nele Brusselaers, die al acht jaar in Zweden woont en werkt voor het Karolinska Institutet, is er niet gerust op. “In de tweede helft van maart is er nauwelijks getest. En de cijfers over de overlijdens komen op sommige plaatsen maar zeven dagen later door, terwijl we in het midden van een crisis zitten. Ik heb ook meegewerkt aan een statistisch model voor de Covid-19-epidemie om te zien hoeveel bedden er nodig zijn op intensieve zorg en hoeveel doden er mogelijk zullen vallen de komende weken. Door het gebrek aan maatregelen zullen dat er nog duizenden worden. Maar toch hoor je nog altijd dat alles onder controle is.”

Waarom is er dan zowel in Zweden als in het buitenland zo weinig kritiek op het Zweedse beleid?

Nele Brusselaers: “Wie kritiek heeft, wordt eigenlijk als een paria beschouwd, doodgezwegen en als incompetent bestempeld. Al van in het begin is het zo dat iedereen die vragen stelt, in Zweden op een muur botst. Over een open brief in de krant Dagens Nyheter door 22 academici die wel aandringen op strengere maatregelen, zei mijn departementshoofd bijvoorbeeld dat ze waarschijnlijk een ‘verborgen agenda’ hebben.

“Ze heeft me op een vergadering vorige week nog een gevaar voor de samenleving genoemd, omdat ik open brieven heb ondertekend en er al over op sociale media heb gepost. Ondertussen heb ik ook met CNN en Time Magazine gesproken.”

Heeft u dan geen schrik om interviews te geven?

“Nee, want ik weet waar ik over praat. En ik stel uiteindelijk gewoon vragen, dat is mijn plicht als academicus. Maar ik vind het wel een heel bizarre situatie. Dat er geen wetenschappelijke discussie is in dit land, waarbij pro’s en contra’s worden afgewogen, maakt mij erg ongemakkelijk.”

Hoe kan dat eigenlijk? Net als in andere landen hebben wetenschappers in Zweden toch ook het voortouw genomen in de strijd tegen corona, met staatsepidemioloog Anders Tegnell als boegbeeld.

“Ja, maar ik ben geen fan van die man. In januari zei hij dat corona nooit zou uitbreken in Zweden. Midden maart klonk het ineens dat we al over de piek heen waren. Terwijl het aantal gevallen maar net begon op te lopen en de toestand in Italië zwaar escaleerde.

“De scholen zijn nu nog grotendeels open in Zweden. Maar Tegnell heeft een aantal jaar terug zelf een artikel gepubliceerd waarin hij schrijft dat scholen sluiten helpt om een pandemie te bestrijden. Nu ontkent hij dat.

“En toch heeft hij een Facebook-pagina met 80.000 volgers waar hij de hemel in wordt geprezen. Er worden hier zelfs koffiekoppen gemaakt met zijn hoofd op. Dat is nog iets anders dan een liedje voor Marc Van Ranst.”

Waarom slikken de Zweden dat volgens u dan zo makkelijk?

“Er is echt een blind vertrouwen in de overheid. En de Zweden geloven het verhaal dat het beter is voor de economie om niet alles op slot te doen. Maar dat het zo ver zou komen, had ik ook niet verwacht. De Zweedse staat gaat hier dus wel in tegen de internationale consensus en is eigenlijk aan het experimenteren.

“Andere Scandinavische landen zijn wel in lockdown gegaan. Denemarken en Noorwegen hebben slechts een paar honderd sterfgevallen gehad. Als we het aantal overlijdens in Zweden daarmee vergelijken, vind ik het gerapporteerde cijfer van rond de 1.500 nog heel veel. In die landen gaan de scholen trouwens alweer open en komt het leven weer op gang.

“Eigenlijk had Zweden het virus direct de kop kunnen indrukken. Maar het land heeft die kans gemist. Er wonen in Zweden tien keer minder mensen per vierkante kilometer dan in België. Maar ondertussen ligt het reproductiegetal in België onder de één, wat betekent dat een coronapatiënt nog hoogstens één iemand anders besmet. In Zweden ligt het nog boven de twee.

“Als ze een maand geleden Stockholm in quarantaine hadden geplaatst en thuisquarantaine hadden ingevoerd voor besmette mensen en hun gezin in de rest van het land, dan bleef het platteland ten minste gespaard. Maar nu is het te laat en begint het virus zich overal te verspreiden.”

Is het dan nog mogelijk om de situatie in Zweden te keren?

“Waarschijnlijk niet, want als er nu maatregelen zouden worden genomen, hebben die toch maar een effect over een paar weken. De laatste twee weken is het aantal patiënten op intensieve zorg stabiel gebleven. Maar dan wel op het aantal bedden dat er waren voor de uitbraak. Er zijn sindsdien nauwelijks extra bedden bijgekomen. Dus de ziekenhuizen zitten zo goed als aan hun maximale capaciteit. In de media hebben artsen al gezegd dat de boel op instorten staat, omdat er nauwelijks mondmaskers zijn of beschermingsmateriaal.

“De laatste weken is het ook zeer moeilijk geweest om in een ziekenhuis binnen te geraken. Als je besmet bent, moet je hier eerst bellen om te weten of je mag gaan. Maar veel mensen krijgen dan te horen dat ze thuis mogen blijven. Ik heb gehoord dat er zelfs al mensen zo thuis zijn gestorven. 

“Ik ben zeer blij dat het de ziekenhuizen in België gelukt is om de toestroom van patiënten onder controle te houden. Alleszins heb ik ook het gevoel dat de artsen en verpleegkundigen er beter geïnformeerd worden en meer materiaal krijgen.

“Nog een verschil: in België was het sluiten van de woon-zorgcentra een van de eerste maatregelen. Maar hier zijn ze maar op 1 april dichtgegaan. Ondertussen hebben kranten al gemeld dat het virus in de woon-zorgcentra wijdverspreid is. Maar er zijn geen cijfers over, want er wordt niet getest.”

Bent u bang voor wat er nog komt?

“Jazeker. Ik ben zelf vijf weken geleden al in isolatie gegaan en kom nauwelijks buiten. Gelukkig is mijn zoontje nog niet schoolplichtig en wonen we in een huis met een tuin. Oké, een groot deel van de mensen werken van thuis en zijn voorzichtig. Maar een ander deel doet het niet.

“Als je maatregelen niet afdwingt, worden die natuurlijk niet door iedereen gevolgd. Op sommige plaatsen is het rustiger in Stockholm, maar de enkele keren dat ik met de auto onderweg was, zag ik weinig verschil. Niemand draagt een mondmasker. En de terrasjes zitten hier vol met mensen die genieten van de zon alsof er niets aan de hand is.”