De exitstrategie: vijf lessen uit het buitenland waar we iets van kunnen leren

1. Burgers snakken naar versoepeling van de coronamaatregelen. Is daar al sprake van?

In Denemarken mogen burgers sinds gisteren weer naar de kapper, in Italië openen de eerste boekwinkels hun deuren. In Duitsland gingen gisteren de kleine winkels weer open, al wordt het gebruik van mondkapjes in sommige regio’s verplicht. In heel Europa is sinds vorige week sprake van voorzichtige verruimingen van de lockdown waarbij Denemarken en Oostenrijk, die ook als eerste Europese landen strenge coronamaatregelen invoerden, voorop lopen. Half mei gaat in Oostenrijk zelfs de horeca weer open – tenminste, als het virus niet opnieuw de kop opsteekt door de versoepeling van de maatregelen.

Ook elders in de wereld versoepelen landen de maatregelen, variërend van het heropenen van niet-essentiële winkels, bouwmarkten en kappers tot aan het hervatten van de bouw en het heropenen parken in Polen of de surfstranden in Australië. Zelfs in het zwaar getroffen Spanje gaan fabrieken en bouwplaatsen weer open. Iran, waar de epidemie met 83.000 besmettingen en 5.200 doden nog lang niet onder controle is, opende gisteren zelfs al grote winkelcentra.

2. Onder welke voorwaarden kunnen de maatregelen worden versoepeld?

Wereldwijd worstelen landen met de vraag hoe de lockdown op te heffen zonder een tweede coronagolf te veroorzaken. Er zijn drie voorwaarden: voldoende capaciteit in de zorg, beschermingen van ouderen en mensen met een zwakke gezondheid en inzicht in de verspreiding van het virus. Aan de eerste twee criteria lijken de landen die nu hun maatregelen versoepelen te voldoen. Het heikele punt is ‘inzicht de verspreiding van het virus’: nog niet elk land heeft zijn testcapaciteit op orde en heeft dus geen idee hoeveel burgers zijn besmet.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwt landen daarom niet te snel over te gaan op versoepeling van de maatregelen. “Dit is pas het begin van een nieuwe fase”, zo zei voorzitter Tedros Adhanom Ghebreyesus. Er zullen nog lange tijd restricties gelden om het openbare leven te kunnen hervatten, zoals het respecteren van de 1,5 meter afstand, thuis blijven bij ziekteverschijnselen en het dragen van mondkapjes.

3. In Azië moesten maatregelen toch weer worden teruggedraaid. Welke les trekken we hieruit?

De belangrijkste les uit Aziatische landen dat ook na een lockdown de waakzaamheid geen moment mag verslappen. Veel Aziatische landen die aanvankelijk het virus hadden bedwongen kregen na het versoepelen van de beperkende maatregelen te kampen met nieuwe uitbraken, vooral als gevolg van het opheffen van reisverboden. Hongkong, dat met een lichter pakket maatregelen de schade tot dusver heeft weten te beperken tot 1.025 bevestigde gevallen, kreeg enkele weken geleden te maken met een plotselinge stijging door geïmporteerde gevallen. Toen werd thuiswerken opnieuw ingesteld en heropening van de scholen op de lange baan geschoven. Zelfs met die extra maatregelen kon Hongkong gisteren pas melden dat er voor het eerst sinds 5 maart geen nieuwe gevallen waren bijgekomen.

Singapore vergaat het minder goed, want daar is inmiddels een derde golf van besmettingen, veroorzaakt door migrantenarbeiders die dicht opeengepakt in slaapzalen wonen. De bouwsector is na 596 nieuwe bevestigde gevallen op zondag nu stilgelegd en de zorg vreest alsnog een grote aanslag op de ziekenhuiscapaciteit. Het Koreaanse succes van massaal testen en uitvoerig contactonderzoek wordt overschaduwd door nieuwe besmettingen door asymptomatische gevallen, die zonder klachten mensen besmetten. Ook bleek dat mensen die een eerste infectie achter de rug hebben en genezen zijn verklaard, opnieuw Covid-19 kunnen krijgen. Vandaar dat Korea nog steeds de scholen dichthoudt.

4. In sommige landen is de economische nood zo hoog, dat maatregelen al worden afgebouwd. Hoe gevaarlijk is dat?

Belangrijkste reden voor landen om de lockdowns te versoepelen zijn natuurlijk de economische schade en sociale spanningen die ze oproepen. Nu al zijn wereldwijd tientallen miljoenen banen in rook opgegaan. Het IMF voorziet een mondiale krimp dit jaar van 3 procent, een veel grotere klap dan de financiële crisis van 2008. Maar hoewel steeds meer landen stappen zetten om de normale economische activiteiten te hervatten, lijkt de consensus wel dat dit geleidelijk moet.

Dat wil niet zeggen dat de politieke strijd om versoepeling in sommige landen niet op het scherpst van de snede wordt gevoerd. Zo protesteerden afgelopen weekend in de VS aanhangers van president Trump in enkele staten met Democratische gouverneurs tegen de lockdowns, aangespoord door tweets van Trump zelf, die beweert dat het tijd is om weer aan het werk te gaan. In Brazilië nam president Bolsonaro hoogstpersoonlijk deel aan demonstraties tegen lockdowns.

De meeste landen lijken de roep tot snelle versoepeling te weerstaan, omdat dit het virus weer kan doen oplaaien. Spanje, Italië, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk houden hun economie daarom nog op slot. En landen die de teugels laten vieren, zoals Duitsland en Israël, doen dat geleidelijk, ze houden riskante sectoren dicht en social distancing-maatregelen overeind. Sommige grotere landen, zoals de VS, versoepelen hun lockdowns per regio. Enkele arme landen, zoals Albanië en Zimbabwe, stellen alleen cruciale exportsectoren als de mijnbouw open.

Het blijft een wrang dilemma tussen economie en mensenlevens. Zeker in een land als India, dat ’s werelds grootste lockdown (1,3 miljard mensen) gisteren al noodgedwongen versoepelde voor sectoren waar veel arme dagloners hun karig brood moeten verdienen, mits criteria van social distancing en hygiëne er kunnen worden gegarandeerd (quod non). Virologen waarschuwen echter dat de Indiase epidemie pas in juni zijn piek zal bereiken. Om het gevaar te onderstrepen noteerde India gisteren met 1.500 nieuwe coronagevallen de sterkste stijging tot nu toe.

5. Alle landen handelen op eigen houtje. Is dat wel slim?

Een versoepeling van maatregelen moet internationaal gecoördineerd worden, in elk geval onder buurlanden. Aan het begin van de pandemie werd het Zeeuwse Sluis overlopen door Belgen die de sluiting van cafés en restaurants in eigen land ontvluchtten. De Europese gedachte was opeens nergens meer te bekennen. Het was ieder voor zich: zonder overleg sloten landen hun grenzen of verboden zij de export van medisch materiaal.

De Europese Commissie hoopt dan ook dat het einde van de lockdown wat minder chaotisch verloopt. Toch is Europese, laat staan mondiale coördinatie erg ingewikkeld. Om te beginnen is de gezondheidszorg een nationale, en geen Europese bevoegdheid. Tussen de lidstaten bestaan grote verschillen, in aanpak, in zorgsysteem en in de mate waarin zij door het virus zijn getroffen. Daardoor is het onmogelijk om voor heel Europa een uniforme en gelijktijdige exitstrategie te formuleren.

De grenzen kunnen pas weer opengaan, als het virus in alle Europese landen min of meer onder controle is gebracht. Misschien ontstaan er eerst kleinere regionale blokken waarin gereisd kan worden. Vervolgens kunnen de Europese binnengrenzen weer geopend worden. En pas daarna de buitengrenzen met de rest van de wereld.