Vrouwen leven langer én staan zelfs tegen corona beter hun mannetje
Ook tegen het coronavirus blijken vrouwen beter bestand dan mannen: tweederde van de dodelijke slachtoffers is man. Waarom overleven vrouwen vaker rampen en epidemieën, en worden zij overal ouder?
Mannen hebben meer spierbundels, toegegeven. Maar in alle andere opzichten zijn vrouwen toch echt de sterkere sekse. Vrijwel overal ter wereld leven vrouwen gemiddeld langer. Vrouwen zijn beter bestand tegen infecties, zoals nu weer blijkt uit de coronacrisis: twee op de drie dodelijke slachtoffers is man. Vrouwen leven gezonder en ze hebben een beter immuunsysteem. En ook bij hongersnoden en andere rampspoed hebben vrouwen de beste papieren om te overleven.
“Op vrijwel elke leeftijd zijn vrouwen betere overlevers dan mannen, mogelijk al voor de geboorte”, zegt verouderingsexpert David van Bodegom van kennisinstituut Leyden Academy on Vitality and Ageing. Tijdens zijn promotieonderzoek in Ghana (2004-2010) viel het Van Bodegom al op dat jongens en meisjes in rijke gezinnen het ongeveer even goed deden. “Terwijl in arme gezinnen meisjes vaker bleven leven dan jongetjes. Dat was nieuw voor ons. Van andere diersoorten was al bekend dat er in slechte omstandigheden vaak oversterfte optreedt bij de mannetjes. Van mensen was dat nog niet aangetoond.”
De verklaringen komen uit verschillende hoeken. Een voor de hand liggende is dat mannen meer calorieën nodig hebben dan vrouwen. In tijden van schaarste komen zij dus eerder in de problemen. Demografen en historici van de Syddansk Universitet (de Zuid-Deense universiteit) onderzochten in 2018 de overlevingskansen van mannen en vrouwen tijdens de belangrijkste perioden van hongersnood en plagen van de afgelopen driehonderd jaar. Er werd onder meer gekeken naar de sterftecijfers tijdens de aardappelziekte in Ierland (1845-1850) en de hongersnood in Oekraïne onder Stalin (1933) met vier miljoen slachtoffers. Ongeacht hun levensfase (over)leefden meisjes en vrouwen deze voedselschaarste beter dan jongens en mannen. Zo maakte de gemiddelde levensverwachting van vrouwen tijdens de hongersnood in Oekraïne een snoekduik naar een onvoorstelbaar dieptepunt van 10,9 jaar. Het kon nog erger: in dezelfde periode was de levensverwachting voor mannen 7,3 jaar.
Niet alleen zijn vrouwen beter bestand tegen schaarste, ze hebben ook een betere afweer tegen virussen. Dat was zo bij de Spaanse griep van 1918, de migratie van bevrijde Amerikaanse slaven naar Afrika, de mazelenepidemie in IJsland (1842-1882), hepatitis B en bij eerdere coronavirussen als sars en mers. Bij Covid-19 zijn opnieuw twee op de drie dodelijke slachtoffers mannen. Opmerkelijk als je bedenkt dat er meer vrouwen – op grond van hun leeftijd – in de risicogroep zitten. Van alle 65-plussers is 54 procent vrouw en van de 80-plussers is dat zelfs 62 procent.
“Vrouwen gaan virussen beter te lijf en hebben een betere hart- en vaatgezondheid. Die combinatie zorgt, denk ik, voor de cijfers die we nu zien”, aldus hoofdonderzoeker experimentele cardiologie Hester den Ruijter van het UMC Utrecht onlangs in de Volkskrant.
Chromosomen en hormonen
Mogelijk hebben vrouwen een sterker immuunsysteem omdat ze twee X-chromosomen hebben en mannen maar één. En juist op het X-chromosoom liggen genen die ons beschermen tegen ziekten. Wat daarvoor pleit, is dat vogels de enige diersoort zijn waarvan de mannetjes langer leven dan de vrouwtjes. Bij vogels hebben juist de mannetjes twee gelijke Z-chromosomen terwijl de vrouwtjes een Z- en een W-chromosoom hebben. Blijkbaar beschermt het hebben van twee identieke chromosomen tegen infecties en andere aandoeningen.
Ook hormonen spelen in dit verhaal een rol. Testosteron wordt ervan verdacht het immuunsysteem te onderdrukken, terwijl het vrouwelijke hormoon oestrogeen het risico op hart- en vaatziekten en diabetes 2 verkleint, terwijl het ook bijdraagt aan spierherstel.
Het onderzoek naar waarom vrouwen betere overlevers zijn, staat overigens nog in de kinderschoenen. Sinds kort krijgt het een nieuwe impuls door verouderingsexperts die hopen de sleutel tot een langer leven te vinden bij de vrouw.
Want vrouwen zijn kampioenen levensverwachting. Van de 100 alleroudste mensen ter wereld zijn er 94 vrouw en 6 man. “Vrouwen zijn gewoon belangrijker dan mannen”, zegt verouderingsexpert Van Bodegom. “In de evolutie draait alles om voortplanting en daarbij spelen, bij zoogdieren, vrouwen nu eenmaal de hoofdrol. Zij verzorgen het nageslacht en zijn dus langer nodig.”
En daarom zijn vrouwen ‘robuuster’, zoals Van Bodegom het uitdrukt, om de extra inspanning te kunnen leveren die het kost om kinderen te baren en vooral te zogen. Bij apensoorten waarbij mannetjes voor de kinderen zorgen, leven de mannetjes net zo lang of zelfs langer dan de vrouwtjes.
Kortom, mannen zijn biologisch gezien van mindere kwaliteit, ze kunnen gemist worden als ze eenmaal voor nageslacht hebben gezorgd. Vrouwen moeten het langer uithouden en daarom hebben ze een lichaam dat de schade die het oploopt beter kan herstellen.
‘Women get sicker, men die quicker’, zeggen de Britten: vrouwen worden zieker, maar mannen gaan eerder dood. En inderdaad: vrouwen worden wel ouder, maar ze hebben gemiddeld minder levensjaren die ze als gezond ervaren. “Vaak gaat het om gewrichtsklachten of hoge bloeddruk. Het hoeven geen ernstige kwalen te zijn”, nuanceert Van Bodegom.
Het reparatiesysteem is bij mannen en vrouwen niet fundamenteel verschillend, maar vrouwen stoppen hun energie in lijfsbehoud en mannen gebruiken hun energie vooral om hun kans op reproductie te vergroten. Oftewel in de spierbundels, waarmee ze niet hun vrouw of kroost gaan beschermen – zoals vaak wordt gedacht – maar waarmee ze mannetjes kunnen verslaan om toegang te krijgen tot de vrouwtjes. Het onderhouden van die spiermassa kost ook nog eens meer energie dan het onderhouden van vetmassa (waar vrouwen gemiddeld weer meer van hebben), met als gevolg dat mannen dagelijks 2.500 calorieën nodig hebben en vrouwen 2.000. Ook dat pakt negatief uit voor mannen. “Hoe meer je eet, hoe hoger je verbranding en des te meer schade zich opstapelt in het lichaam”, aldus Van Bodegom.
Ook culturele factor
De kloof in levensverwachting tussen mannen en vrouwen is overigens niet constant en lang niet overal hetzelfde. In het rijke Westen groeit de levensverwachting van mannen en vrouwen naar elkaar toe. In Engeland en Zweden leven vrouwen vier jaar langer, in Rusland maar liefst twaalf jaar. Vrouwen investeren meer in gezond eten en in een gezonde levensstijl dan mannen. Ze roken en drinken minder. Mannen nemen meer risico’s. Ze rijden harder, ze krijgen meer ongelukken. Met andere woorden: zowel culturele als biologische factoren spelen een rol bij de verschillen in levensverwachting.
Om uit te pluizen hoe groot de bijdrage is van enerzijds de biologie en anderzijds de cultuur/leefstijl op de levensverwachting van mannen en vrouwen, dook de Oostenrijkse onderzoeker en gerontoloog Marc Luy in overlijdensregisters van katholieke kloosters in het naoorlogse Beieren. Nonnen en monniken houden er immers ongeveer dezelfde levensstijl op na. Het gevolg is inderdaad dat de levensverwachting veel dichter bij elkaar ligt dan die in de rest van de samenleving. Luy schat de bijdrage van de biologie aan het verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen op pakweg één jaar.
Van Bodegom: “Je kunt de biologie er niet helemaal uitpoetsen. Ook als mannen en vrouwen er eenzelfde leefstijl op na houden, blijft er een verschil. Als je dat wilt opheffen, moet je de mannen castreren. Dan leven ze ongeveer net zo lang als vrouwen. Dat geldt voor dieren. En dat is bij mensen ook zo, blijkt onder meer uit onderzoek naar de stambomen van Koreaanse eunuchen (gecastreerde mannen in de hofhouding van grote dynastieën). Maar het is de vraag wie die prijs wil betalen voor een paar jaar langer leven.”
Een bergdorp op Sardinië, de uitzondering op de regel
Er is één plek op aarde waar mannen even oud worden als vrouwen. Dat is Villagrande Strisaili, een bergdorp op het Italiaanse eiland Sardinië. Nergens ter wereld worden zo veel mannen 100 jaar of ouder. Terwijl het leven er karig is en hard. De mannen werken overwegend als schaapsherder, de vrouwen bewerken het land. Vaak tot op hoge leeftijd. Toch is Villagrande een van de zeven blue zones: regio’s waar mensen aantoonbaar langer leven dan gemiddeld. Denk aan de eilanden van Okinawa in Japan, Öland in Zweden en het Griekse eiland Ikaria.
Villagrande is extra bijzonder, omdat er geen verschil in levensverwachting is tussen mannen en vrouwen, zoals we dat overal ter wereld kennen. Mannen en vrouwen worden er even vaak 100 jaar en ouder. Wetenschappers zoeken naar een sluitende verklaring, maar die is nog niet gevonden. Er is gekeken naar factoren als klimaat, levensstijl (tot op hoge leeftijd actief blijven), lichaamsbeweging (werken in het ruige berglandschap bevordert lang leven) en genetische kenmerken. De eilanders stammen allemaal af van het handjevol voorvaderen dat tussen vijfduizend en tienduizend jaar geleden voet aan de grond zette in Villagrande.
De Belgische hoogleraar demografie Michel Poulain, de ‘ontdekker’ van de blue zones, meent dat er nooit één oorzaak zal worden gevonden, maar dat vele factoren eraan bijdragen. De Canadese gedragswetenschapper Susan Pinker denkt dat sociale factoren de hoofdrol spelen. In haar boek The Village Effect wijst ze erop dat alle eeuwelingen in Villagrande worden gestut door een web van vrienden, familie en vrienden. De hele gemeenschap voelt zich verantwoordelijk voor de ouderen.
Ook Poulain noemt sociale factoren van belang. “Vooral oude mannen zijn het doelwit van intense aandacht van de familie”, aldus Poulain, die benadrukt dat hechte familiebanden en sociale netwerken bevorderlijk zijn voor langlevendheid. Ook hebben getrouwde mannen meer kans om oud te worden. Opvallend veel mannen die in Villagrande 80 jaar of ouder werden, hadden een tien jaar oudere levensgezel.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
