‘Ik hoor mensen zeggen: ‘Laat Trump niet meer op tv komen. We kunnen hem niet meer verdragen’’

Haar echtgenoot en meesterchef Bart Vandaele runt in Washington drie Belgische restaurants, maar hij heeft zijn tachtig werknemers moeten ontslaan. Hij kan er nog steeds niet over vertellen zonder tranen in de ogen te krijgen: “Niets zal straks nog hetzelfde zijn. Het leven zal voorgoed veranderen.”

De Keyser: “Alle zieken die wij kennen, onder wie Barts zus, wonen in New York. Hier in Washington D.C. zijn we volgens burgemeester Muriel Bowser nog weken verwijderd van het hoogtepunt van de epidemie. Ze verwacht dat pas in juni. We zitten hier nog maar een week in lockdown, en er zijn geen strenge politiecontroles. Je wordt als individu geacht zelf je verantwoordelijkheid te nemen. Er zijn nog veel mensen die denken dat het niet zo’n vaart zal lopen. Langs de Potomac-rivier is er een grote vismarkt en daar gingen ze tot voor kort nog met honderden naartoe. Burgemeester Bowser heeft nu de markt gesloten, net als het Tidal Basin en de parken errond, waar de Japanse kerselaars in bloei staan en je pas nog over de koppen kon lopen. Dat heeft veel protest uitgelokt: ‘Het wordt hier een politiestaat!’ Snappen die mensen dan niet dat ze zelf ook besmet kunnen worden of het virus kunnen verspreiden? Ik hou van Amerika en van het idee dat je de kapitein van je eigen leven bent, maar op zulke momenten voel ik mijn Belgische wortels en besef ik dat ik anders ben.”

Als de president zelf zegt: ‘Ik ga natuurlijk geen masker dragen als ik koningen en dictators ontmoet’, denk je misschien sneller: dan bepaal ik zelf ook wel wat ik wel en niet doe.

“Ja. Donald Trump heeft smetvrees, dat is bekend, en nu doet hij stoer. Hij zou een voorbeeld moeten stellen, maar dat doet hij nog steeds niet. Er zijn natuurlijk strenge regels voor iedereen die bij hem in de buurt komt. Het aantal journalisten dat de briefing room van het Witte Huis binnen mag, is beperkt. Ik mag dat al weken niet meer en van wie dat wel mag – journalisten van de grote zenders – wordt eerst de temperatuur gemeten.

“Ik ga in ieder geval geen winkel meer binnen zonder een masker. Ik ben echt bang om besmet te raken. We bellen elke dag met Barts zus. Het gaat gelukkig iets beter met haar, maar als het gevaar zo dichtbij komt, besef je hoe machteloos je tegenover die ziekte staat. Het enige wat je kunt doen, is hopen dat je sterk genoeg bent om te genezen. Nu naar intensive care moeten gaan is een ramp op zich, zeker als je in New York woont. Nergens hebben ze voldoende materiaal. Hier in Washington kunnen de ziekenhuizen het nog aan, maar in Mount Sinai, één van de beste ziekenhuizen van New York, zijn er zoveel mensen aan de slag dat er niet voor iedereen beschermkledij is. De verpleegsters van de intensivecareafdeling trekken nu een vuilniszak over hun ontsmette kleding aan om zichzelf beter te beschermen.”

Hoe is de situatie op het platteland?

“Daarover komen nu pas de eerste berichten binnen. Van sommige gebieden weten we nog niet hoe ernstig het er is. Maar in de staat Nebraska, waar veel grote landbouwbedrijven zijn en maar weinig mensen wonen, trekken dokters nu aan de alarmbel: ‘Mensen worden ziek en onze ziekenhuizen hebben niet de capaciteit en de apparatuur om hen te behandelen!’ Ze hebben die apparatuur daar nooit eerder nodig gehad. Ik denk dat we op het platteland nog veel ellende zullen zien.”

En wat dan?

“Ja, wat dan? Andrew Cuomo, de gouverneur van New York, probeert een nationale inventaris te maken van het materiaal dat voorhanden is. Hij heeft daar de Nationale Garde voor ingezet. Die moet beademingsmachines op plekken waar ze nog niet nodig zijn, oppikken en aan hotspots leveren. Voor de staat New York heeft hij een wet getekend die ziekenhuizen daartoe verplicht. In de rest van Amerika gebeurt dat op vrijwillige basis. Cuomo wil zo een nationale reserve opbouwen die verplaatst kan worden zodra er ergens in het land dringend materiaal nodig is. Zal dat voldoende zijn? Neen. We komen tienduizend beademingsmachines tekort, dat weten we. In New York liggen veel patiënten per twee aan een toestel, wat medisch te verantwoorden is, maar toch. In de staat Louisiana vervijfvoudigt het aantal besmettingen elke dag. Daar ga je de situatie niet redden met een beetje materiaal van elders.”

STEENRIJK EN DOOD

Had dit drama vermeden kunnen worden? President Trump is lang blijven roepen dat het niet zo’n vaart zou lopen en dat met Pasen alles weer business as usual zou zijn.

“Mijn collega’s in Brussel hoor ik ook verwijtend zeggen: ‘Jullie hadden het kunnen vermijden!’ Dan zeg ik: ‘Had Italië een drama van die omvang kunnen vermijden? Hebben ze daar dan niet te laat gereageerd?’ President Trump heeft eind januari wel de grenzen gesloten voor China, waar hij toen trouwens veel kritiek voor heeft gekregen. Maar niet-Chinezen zijn wel uit China teruggekomen en zij zijn niet grondig genoeg gecontroleerd.

“Kijk, Stefanie, jij zegt nu wel de hele tijd: ‘Trump dit en Trump dat’, maar ik word daar een beetje kregelig van. Er is méér. Toen hij nog zei dat het wel goed zou komen, legde gouverneur Cuomo de ziekenhuizen al maatregelen op en rekende hij uit hoeveel materiaal er voorhanden was. En Trump heeft Cuomo misschien niet geholpen, maar hij heeft ook geen enkele van zijn maatregelen tegengehouden.”

Het tekort aan materiaal is toch uitzonderijk voor een land als de VS, zeggen veel artsen.

“Weet je wie er werk heeft gemaakt van een taskforce en een nationale voorraad aan beademingsapparatuur en beschermende kleding, voor het geval er een epidemie zou uitbreken? George W. Bush.”

De president die jij hebt mogen interviewen en die jou toen prees om je mooie ogen.

“Die, ja. (lacht) In 2005 is hij met het voorstel voor zo’n taskforce gekomen en hij is daar toen om bekritiseerd. Iedereen vond het belachelijk dat hij daar zoveel geld aan uitgaf – het ging om 7 miljard dollar (zo’n 6,44 miljard euro, red.), geloof ik. Hij had die beslissing genomen nadat hij een boek over de epidemie van 1918 had gelezen. De Spaanse griep, die in Amerika is ontstaan, heeft toen tussen de 50 en de 100 miljoen levens geëist. Wetenschappers hadden hem gezegd dat zo’n pandemie zich elke honderd jaar zou voordoen en dat een land zich daarop moest voorbereiden. De opzet van zo’n taskforce heeft dus bestaan, maar Trump heeft daar bij de opmaak van zijn begroting veel geld weggehaald omdat het hem niet zo dringend leek. Net als Barack Obama dat trouwens vóór hem had gedaan. Het gevolg is dat er nu niet genoeg materiaal in de reserves aanwezig is.”

Dit drama komt Trump slecht uit, zo vlak voor de verkiezingen. Mensen zullen het hem kwalijk nemen dat hij de epidemie niet snel genoeg serieus heeft genomen.

“Hij is lang blijven zeggen dat het wel zou meevallen, ja. Maar ik denk dat hij iedereen wilde geruststellen met die houding van: ‘Ik ben de grote leider en ik zeg dat het goed komt.’ Al deed hij dat op een foute manier, door mensen onwaarheden te vertellen. Hij zal echt gehoopt hebben dat de crisis van korte duur zou zijn en dat hij zijn verkiezingsrally’s zou kunnen voortzetten. Overal waar hij verschijnt, komen er duizenden mensen op hem af en dat zou hem goed op weg helpen naar zijn herverkiezing.”

Hoe schat jij zijn kansen in?

“Ik durf dat echt nog niet te doen. We weten uit ervaring hoe kort het geheugen van mensen soms is. Volgens sommige opiniepeilingen vindt 60 procent van de mensen dat Trump de crisis goed aanpakt, maar andere peilingen geven het omgekeerde aan. Het enige wat ik rondom mij merk, is dat mensen die tot nu zijn dagelijkse briefing volgden, zeggen: ‘Shut up! We willen informatie. Geen goednieuwsshow, want de crisis is géén goednieuwsshow.’ Ik hoor mensen zelfs zeggen: ‘Laat die man niet meer op tv komen. Schaf de briefings gewoon af. We kunnen hem niet meer verdragen.’ De frustratie groeit.”

De crisis moet toch in de kaart van de Democraten spelen? Zij ijveren al lang voor een socialere gezondheidszorg.

“Dat weet ik niet. Er sterven nu ook heel rijke mensen. Het gevoel dat overheerst, is: we staan allemaal voor dezelfde noodsituatie – rijk of arm, we zijn allemaal even bang. Niemand is bezig met de verkiezingen. In Europa wordt er veel meer over gepraat dan hier. Dat de Democraten hun conventie naar augustus hebben verplaatst, bijvoorbeeld, weet bijna niemand. Iedereen heeft het over: wat moeten we nú doen? Het gaat ook nooit over wie het nu beter doet, de Democraten of de Republikeinen, integendeel. Eén ding staat wél als een paal boven water, en dat is dat gouverneur Cuomo het voorbeeld is van hoe een leider moet reageren. Voor hem is er niets dan lof van beide kampen.”

Hij is een Democraat. Zal dat straks niet meespelen?

“Ik weet het echt niet. Bernie Sanders is de enige Democraat die nu de hele tijd roept: ‘Ik had gelijk! De coronacrisis bewijst dat iedereen een door de staat geregelde, gratis ziekteverzekering moet krijgen.’ Maar het grootste deel van de Amerikanen volgt hem daar niet in.”

AMERIKAANSE BRIL

Wat kun je nu tegen zo’n ziekteverzekering hebben?

“De Amerikanen hebben geen enkel vertrouwen in een gezondheidszorg die in handen van de staat is. De gratis Veteran Health Care voor oud-militairen is, net als Medicare, het gezondheidszorgsysteem voor de armen, rampzalig: slechte ziekenhuizen, slechte artsen, lange wachttijden. Bij de private verzekeringen weten ze dat ze waar voor hun geld krijgen, en dat vinden Amerikanen belangrijk.

“Als ik hier vertel dat ik mij in België nergens zorgen over hoef te maken als ik naar het ziekenhuis ga en dat ik voor een operatie niets hoef te betalen, kijken ze me met grote ogen aan. Maar als ik daarna zeg dat ik daar wel de helft van mijn loon voor inlever, zeggen ze: ‘Dan heb ik liever mijn hele loon en ik regel het verder zelf wel.’ Zelfbeschikking is in de VS het grootste goed en de weerzin tegen elke vorm van staatsinmenging is diepgeworteld. Er zijn nog altijd staten in de VS die de stay at home-policy aanraden, maar niet verplichten. Dat zijn allemaal staten met Republikeinse gouverneurs, die vinden dat mensen dat voor zichzelf moeten uitmaken. Die ideologische kerngedachte is voor Republikeinen een evidentie. Daarom weigert Trump het hele land te verplichten thuis te blijven, ook al is hij er wel toe gemachtigd. Iedereen voor vol aanzien en zelf beslissingen laten nemen, daar dien je in hun ogen het algemeen belang het best mee. Ik hou zelf ook van het idee dat je zelf aan het roer van je leven staat, dat je er zelf iets van moet maken en niet alles moet verwachten van de staat en om de haverklap met je vuist omhoog moet staan roepen dat ze dit en dat niet voor jou hebben gedaan. Maar deze crisis is natuurlijk een force majeure, zoals de Amerikanen het zeggen, overmacht. Hoe hard je ook zelf dingen wilt oplossen, dat gaat nu niet. Daarom hebben Democraten en Republikeinen samen ook meteen het steunpakket van 2.000 miljard dollar (zo'n 1.840 miljard euro, red.) goedgekeurd, waarin de gezondheidszorg is inbegrepen. Iedereen kan zich gratis laten testen op Covid-19. Niemand hoeft bang te zijn om naar een dokter of het ziekenhuis te gaan. Alle zorg in verband met corona is gratis.”

Zal de roep om een socialere ziekteverzekering niet luider klinken, nu blijkt dat de meeste zwaar zieken Afro-Amerikanen zijn?

“Dat die bevolkingsgroep harder wordt getroffen dan andere, is vreselijk. De meest voor de hand liggende verklaring is dat de gezondheidszorg veel te wensen overlaat en zij daardoor in verhouding veel meer onderliggende problemen hebben dan de blanke gemeenschap, met als gevolg dat ze vatbaarder voor het virus zijn. Maar ze worden nu wel allemaal kosteloos verzorgd in de ziekenhuizen.”

Je krijgt op Twitter, zag ik, weleens kritiek dat je Trump te veel vergeeft.

“Mensen worden weleens boos op mij: ‘Hoe kunnen die Amerikanen nu voor Trump kiezen! En jij veroordeelt dat niet!’ Dat is ook mijn taak niet, vind ik. Ik probeer mijn publiek door een Amerikaanse bril te laten kijken en hen te doen beseffen dat dat een heel andere bril is. Alleen dan kun je begrijpen waarom ze achter hun president blijven staan.”

De ongelijkheid, die ook door de coronacrisis aan het licht komt, is toch wraakroepend?

“Ja. Daarom is het ook mooi dat Obama heeft geprobeerd een gezondheidszorg op te zetten die een mix is tussen gesubsidieerde zorg en privézorg. Zo’n mix zou ideaal zijn.”

Maar daarvoor is niet veel enthousiasme. Hebben Amerikanen niet de behoefte om zich te bekommeren over mensen die uit de boot vallen?

“Toch wel, maar ze doen dat op een andere manier. Er wordt nergens zoveel aan liefdadigheid gedaan als in de VS. Dat merk je nu ook. Iedereen die kan, schenkt geld of arbeid. Het basisidee is niet: als ik het maar goed heb, de rest kan stikken. Het gaat er vooral om dat iedereen zijn eigen weg wil zoeken en zelf wil kunnen beslissen waar hun kinderen de beste zorg krijgen als ze ziek zijn.”

De scholen fungeren in de VS ook als sociale dienst en geven arme kinderen eten, maar ze zijn nu dicht en veel gezinnen zijn financieel niet in staat hun kinderen een evenwichtige maaltijd te bieden.

“Veel scholen hebben daarom een maaltijdservice opgezet. Dat vinden ze vanzelfsprekend. Niet dat dat genoeg helpt, maar toch. Het is moeilijk voor een Europeaan om de mentaliteit hier echt te begrijpen. Dat Amerikanen zo gehecht zijn aan hun wapens, is ook iets wat wij maar niet snappen. Alle huismoeders hier kunnen schieten. Ze voelen zich alleen beschermd als ze weten dat ze een geweer uit de kast kunnen halen als er een vreemde binnenkomt. Ik hou ook van zelfbeschikking, maar ik wil geen geweer in huis om mezelf te beschermen, want ik zou niemand willen doodschieten.”

Die files voor de wapenwinkels: dat was toch een vreemd beeld?

“Ja, maar dat beeld was overdreven. De rijen voor de grootwarenhuizen twee weken eerder waren véél langer. En ook hier hamsterde iedereen toiletpapier, hoor. Voor de drankenwinkels stonden er ook veel mensen aan te schuiven – sommige zaken hebben de deuren moeten sluiten omdat ze de toeloop niet meer de baas konden. Er wordt veel meer gedronken: ik zit zelf steeds vaker via het scherm met vrienden te aperitieven, merk ik.”

BANK ZONDER INTEREST

Amerika was tot voor kort de sheriff van de wereld. Als er ergens een oorlog beslecht of hulp geleverd moest worden, kwamen ze eraan. China lijkt die rol nu over te nemen.

“Ja. Dat moet veel pijn doen in het Witte Huis. Er wordt ook zo weinig mogelijk over gezegd. Afgelopen week hebben een aantal journalisten wel de vraag gesteld: ‘Er komen nu beademingsmachines uit China. Waarom konden wij daar zelf niet voor zorgen?’ Maar dan gaat de president onmiddellijk in Trump-modus: ‘Ford is bezig beademingsmachines te maken en die komen er zo aan!’ Het is waar dat hij Ford heeft verplicht over te schakelen op de productie van beademingstoestellen, maar die kunnen pas in juni geleverd worden, ruimschoots te laat om de noodsituatie op te lossen. Gouverneur Cuomo zegt wel steeds hardop dat de toestellen die hij heeft besteld uit China komen, omdat hij ze nergens anders kon vinden. Het Witte Huis kan de invoer ervan niet verbieden, hoe pijnlijk ze het ook vinden.”

Ik krijg de indruk dat jij denkt dat Trump het in de verkiezingen zal redden.

“Ik weet het echt niet. We hebben er in twee weken tijd tien miljoen extra werklozen bijgekregen. Men gaat er nu van uit dat de werkloosheidsgraad in juni tot 30 procent kan stijgen. Dat is nooit gezien. Een maand geleden was het minder dan 3 procent. Hoe zal Trump dat aanpakken? Dat kan hij niet zomaar oplossen. Er zullen hoe dan ook fouten gemaakt worden.

“Veel zal afhangen van het feit of het eindpunt van de coronacrisis vóór of na de verkiezingen zal vallen. Valt die erna, dan weet ik niet wie de Amerikanen het meest zullen vertrouwen. De president die ze al vier jaar kennen, of Joe Biden, de presidentskandidaat voor de Democraten. We horen al een maand niets meer van hem. Hij doet wel moeite via Twitter en zijn nieuwe webcam, maar ook hij kan geen toespraken meer geven – hij is 77 en behoort tot de risicogroep. Bovendien is niemand nu geïnteresseerd in zijn plannen. Ik ben eerlijk gezegd ook alleen bezig met het nu. Bart had zijn drie zaken gesloten, maar één ervan heeft hij weer geopend voor een afhaalservice, om toch nog een paar werknemers op de payroll te kunnen houden. Voor hen heb ik wanhopig mondmaskers gezocht. Ik vond er wel op het internet, maar die bleken pas in juni te kunnen worden geleverd. Gelukkig is een vriend van ons, bij wie we tafellakens en servetten kopen, nu overgeschakeld op de productie van maskers, en hij kan die morgen al leveren.”

Bart heeft zijn tachtig werknemers moeten ontslaan.

“Ik krijg er weer kippenvel van nu je het zegt. Het was echt vreselijk.”

Zij moeten leven van een werkloosheidsuitkering. Dat is geen pretje in Amerika.

“Nee, al is het systeem wel complexer dan men in Europa denkt. Soms kun je tijdelijk een deel van je loon krijgen, maar het is niet zo dat je van een vervangingsinkomen kunt leven. De uitkering is sowieso beperkt, zowel wat het bedrag betreft als in de tijd. In de meeste staten krijg je ze maar drie maanden, in sommige zes maanden. Het gaat ook om minder dan 1.000 dollar (zo'n 921 euro, red.). Mensen zullen dus snel weer werk zoeken, en tot voor kort wás dat er – niet altijd even goed betaald, maar tegenwoordig is er in veel staten een minimumloon van ongeveer 15 dollar (13,8 euro, red.) per uur. Amerikanen geven graag geld uit, en de economie draaide op volle toeren. Bart was er zelf als de dood voor dat er een werknemer zou vertrekken, omdat hij zo moeilijk vervangers kon vinden.

“Alle mensen die nu door de crisis zonder werk vallen, krijgen uit het steunpakket 600 dollar (zo'n 552 euro, red.) per week extra bij hun uitkering. Dat heeft de regering meteen goedgekeurd. Het enige probleem is dat het geld nog verdeeld moet worden en dat alle websites en telefoonnummers waarop je je moet aanmelden nu crashen.

“Bart probeert zijn werknemers te helpen zoveel hij kan. We hebben ook contact met het ziekenhuis in de buurt, waaraan we maaltijden willen doneren. Dan kunnen we nog enkele mensen aan het werk houden en blijft Bart zelf ook bezig. Hij is een ondernemer in hart en nieren. Thuiszitten en niksdoen is de hel voor hem. Hij zit nu in de tuin. Daar staat geen sprietje onkruid meer. (lacht) Wacht, ik zal hem eens roepen.”

Bart Vandaele: “’s Avonds niet moe zijn van het werk, dat is voor mij zó raar. Ik kende dat echt niet. Ik zat nu in de tuin na te denken over welke kruiden ik zal planten, maar ik weet niet of ik ze zal kunnen gebruiken. Ik ben wel blij dat ik nu met mijn Belga Café een takeawayservice ben begonnen en zo een paar mensen aan het werk kan houden. Sommige mensen werken al meer dan vijftien jaar voor mij. Zij zijn familie geworden. Ik voelde het natuurlijk aankomen dat de situatie ernstig was en ik heb iedereen bijeengeroepen: ‘Luister, ik denk dat ik straks geen job meer heb, en dan hebben jullie er ook geen meer.’ Maar iedereen is zo lang mogelijk blijven helpen. We hebben samen opgeruimd en schoongemaakt. En toen, ja... Ondernemen is risico’s nemen, maar mijn personeel... (krijgt tranen in de ogen) Ze weten dat ik alles voor hen probeer te doen. Zij doen ook altijd alles voor mij. Ik help sommigen ook financieel. Dat deed ik vroeger al, als ze een huis wilden kopen, een kindje kregen of gedepanneerd moesten worden. Ik ben voor velen een bank die geen interest vraagt. Zo gaat het hier. Als je het beter hebt, moet je ook iets geven. Ik moet mijn brood verdienen, maar ik moet ook zorgen dat zij een boterham hebben, want zonder hen ben ik niets. Als iemand zwanger is, mag ze ook altijd terugkomen. Ik hou van de ondernemersmentaliteit hier: als je hard wilt werken, kun je veel verdienen. En falen is geen vies woord, want dat kun je alleen maar als je iets probeert. Maar dat er nu een paar kilometer verderop kinderen geen eten hebben omdat ze niet meer naar school kunnen en er thuis niet genoeg eten is, dat kan niet. Daar zit iets scheef.

“De wereld zal straks niet meer dezelfde zijn. Ook de restaurantwereld niet. Zeker 30 procent van de zaken zal niet meer opengaan, voorspellen ze. Zul jij straks snel weer met een gerust hart op restaurant gaan? Nee, hè. Dat zal nog lang duren. De afhaalservices zullen boomen. Er zijn hier in de buurt al vijf nieuwe leveringsbedrijfjes opgestart, die tegen scherpere prijzen leveren. Niets is zeker, behalve één ding: het zal straks geen business as usual meer zijn.”

© Humo