"Duivels dilemma" en een zucht: wat premier Wilmès kan leren van Nederlandse collega Rutte bij aankondigen exitstrategie

Nederland begint heel voorzichtig aan zijn exitstrategie om uit de corona­maatregelen te raken. Al is het met kleine stapjes, zo weet ook premier Rutte, die gisteren op een persconferentie moest uitleggen dat de meeste maatregelen gewoon nog worden behouden.

Na de uitgebreide opsomming volgde een duidelijke zucht. "Deze corona­crisis is een van de meest ingrijpende periodes die ieder van ons ooit zal meemaken", zei Rutte, die meteen meegaf dat hij voor "duivelse dilemma's" stond, waar hij en zijn kabinet "zwaar mee hebben geworsteld". "De vrijheid van de ene mag niet ten koste gaan van de gezondheid van de andere. Dat is de afweging die we als land moeten blijven maken. Ik beloof dat ik zal blijven zeggen wat in mijn hoofd zit, wat we weten en wat we niet weten en op welke basis we afwegingen maken. Beter voorzichtigheid nu dan spijt achteraf."

Bekijk hier het laatste stuk van de persconferentie gisteren:

De manier van communiceren oogst lof bij Nederlandse commentatoren, die zowel zijn crisiscommunicatie als gevoeligheid prijzen. "Er werd duidelijk gekozen voor twee delen", zegt Philippe De Vries, professor politieke communicatie aan de Universiteit Antwerpen. "Het eerste deel waarin de maatregelen worden uitgelegd, is heel daadkrachtig. Hij legt uit waarom welke maatregel is genomen. Na de zucht wordt het persoonlijker en toont hij meer empathie. Het is bijna een verwerkingsproces van de boodschap, wat eigenlijk een goede volgorde is."

Want ja, de manier waarop een boodschap wordt gebracht, wordt in deze crisis enkel belangrijker. "In het begin was het duidelijk: de gezondheid staat voorop, de overheid wil levens redden en het kan ook jouw leven zijn. Dan kan je vrij makkelijk strenge maatregelen opleggen, waarbij de bevolking zonder al te veel problemen volgt. Goede leiders kunnen mensen iets laten doen dat ze eigenlijk van nature uit niet zouden willen doen", zegt Jesse Segers, professor leiderschap aan onder meer de universiteit van het Engelse Exeter. Hij is ook rector van Sioo, het instituut voor organisatie en veranderkunde in Nederland. "Nu verschuiven de waarden en normen, want de curve daalt en dus komt er spanning op de as gezondheid-vrijheid."

"Door die zucht én zijn empathie in de toespraak toont Rutte dat hij één van hen is", zegt Segers. "Hij zegt het ook letterlijk en authentiek: ik wilde dat we naar meer vrijheid konden gaan, maar dat gaat nu nog niet. Daardoor voelen mensen dat hij aan hun kant staat. Als deze boodschap té rationeel zou worden gebracht, zouden mensen niet uit zichzelf volgen. Dan kan je enkel massaal politie inzetten om mensen de maatregelen te laten volhouden."

Authentiek, het woord is gevallen. "Is dit marketing, gerepeteerd en gecoacht? Voor een deel wellicht wel", zegt De Vries. "Ik geloof wel dat het oprecht is en daardoor is het nóg overtuigender. In grote crisissen met veel onzekerheid kijken mensen naar leiders. Net dan moeten zij boven zichzelf uitstijgen. Elke leider doet dat op zijn of haar eigen manier, afhankelijk van de samenleving en zijn of haar persoonlijkheid. Rutte kreeg in het verleden wel wat kritiek omdat hij niet empathisch was, hij heeft zich aangepast."

"Op zich hoef je niet authentiek te zijn om deze boodschap te brengen", vult Segers aan. "Je moet wel authentiek overkomen, al is dat niet makkelijk te faken. Leiderschap is voor een deel acteren. Als een acteur een hele goede vertolking neerzet, dan heeft die meestal een stukje in zichzelf gevonden dat hij uitvergroot waardoor hij dat personage zo goed kan neerzetten. Dat is bij leiders niet anders. Je moet overtuigen."

Vrijdag is er in ons land een Nationale Veiligheidsraad en naar alle verwachting zal premier Wilmès daarna ook de eerste stappen van onze exitstrategie uit de doeken doen. Virologen hebben al meermaals herhaald dat het stapje voor stapje zal zijn en dus zal Wilmès een soortgelijke boodschap moeten brengen als Rutte. 

"Het evenwicht tussen daadkracht en empathie zal ook voor haar heel belangrijk worden", zeggen beide experts. Al zal zij toch iets meer aandacht moeten hebben voor het deel daadkracht. "Uit alle onderzoeken blijkt dat wij als samenleving nog steeds stereotiep kijken naar leiders", zegt Segers. "Als een man naast daadkracht ook zijn emoties toont, dan vinden wij dat sterk. Hij durft dat toch maar, klinkt het dan. Bij een vrouw vinden we dat over het algemeen een teken van zwakte. Dan lijkt het eerder alsof er geen sterke leider voor ons staat."

Het wordt een moeilijk evenwicht , zo geven beiden aan. "Ik zou niet graag in haar schoenen staan", lacht De Vries. "Wilmès zit ook in een heel andere situatie dan Rutte. Wilmès is wat per ongeluk op de post van premier gekomen (nadat Charles Michel naar Europa was vertrokken, red.). Zij moet nu plots een van de grootste crisissen in jaren leiden. Rutte is al lang de leading man van Nederland. De relatie met het grote publiek is dan toch wel anders. Al vind ik dat ze het tot nog toe goed heeft gedaan, op haar eigen manier."

"Wat zeker helpt, is dat ze samen de persconferenties geeft met de minister-presidenten van de gemeenschappen (zoals Jan Jambon en Elio Di Rupo, red.)", zegt De Vries. "Ze toont dat zij spreekt in naam van de groep, die samen de beslissing heeft genomen."

Het advies voor haar nu vrijdag? "Heel eerlijk en eenvoudig communiceren en uitleggen welke route wordt gekozen en vooral waarom. Daadkrachtig, met een streepje empathie", zegt De Vries. "Veel oefenen om exact de juiste toon en ritme te hebben", zegt Segers. "Ze moet genoeg daadkracht hebben bij de aankondiging van de maatregelen, maar het mag niet doorslaan. Het mag niet fake overkomen."

"Deze crisis is ongezien en dus zijn er ook geen draaiboeken van hoe je hierover communiceert", besluit De Vries. "Je moet zo volledig mogelijk communiceren, maar eigenlijk weet je niet genoeg om dat te kunnen doen. Deze crisis duurt veel langer dan de gemiddelde crisis en het geduld van de bevolking wordt steeds kleiner."