Hoe beleven moslims wereldwijd de ramadan in coronatijd?

De ramadan begint dit jaar voor de meeste moslims vrijdag. De start wordt bepaald door de stand van de maan. Dat is voor elk land anders, maar de meeste moslims volgen Saudi-Arabië. 

Vasten van zonsopgang tot zonsondergang, dat is wat centraal staat tijdens de ramadan. Die draait om bezinning, maar zeker ook ook om samenhorigheid. Dat komt tot uiting tijdens speciale gebedsdiensten en tijdens de iftars, de maaltijden waarmee bij zonsondergang het vasten wordt verbroken. Families en vrienden komen samen om te eten en drinken, soms tot in de vroege uurtjes.

Maar veel van dat gemeenschapsgevoel zullen moslims dit jaar noodgedwongen moeten missen. Op de meeste plaatsen in de wereld blijven de moskeeën dicht en zijn iftars met mensen buiten het eigen gezin verboden. 

Moskeeën en liefdadigheidsinstellingen organiseren normaal gezien maaltijden voor arme mensen en mensen die het moeilijk hebben, maar ook dat kan nu niet. Ze zullen nu wel proberen langs te gaan met voedselpakketten. Dat gebeurt onder meer in Abu Dhabi, de hoofdstad van de Verenigde Arabische Emiraten, waar veel Zuid-Aziatische gastarbeiders tewerkgesteld zijn aan lage lonen. Velen zijn nu bovendien werkloos door het coronavirus en hangen helemaal af van liefdadigheid.

Maar zij zijn niet de enigen. Doordat de coronacrisis overal ter wereld mensen berooft van een inkomen, kunnen de giften die traditioneel tijdens de ramadan worden gedaan dit jaar lang niet alle noden lenigen.

Dat zullen ook de inwoners van Gaza voelen, van wie meer dan de helft onder de armoedegrens leeft. Tijdens de ramadan krijgen zij traditioneel steunpakketten uit onder meer Turkije of Jordanië, maar dit jaar dreigen die giften op te drogen.

Hoe beleven de landen met een overwegend islamitische bevolking de ramadan tijdens dit "coronajaar" 2020? Overheden proberen een evenwicht te vinden tussen coronabeperkingen en gekoesterde tradities. Een overzicht:

"Een miljoenenstad als Istanbul zo stil te zien is zó al een gekke gewaarwording", zegt correspondente in Turkije Mitra Nazar. "Maar het zal zeker vreemd zijn tijdens de ramadan. Dat er dan in de wijken geen lange tafels meer worden buitengezet voor de iftars, die anders feestmaaltijden zijn waarvoor mensen naar buiten komen."

In Turkije valt het begin van de ramadan dit jaar nagenoeg samen met de Dag van het Kind, een officiële feestdag. Om te garanderen dat die dagen, gevolgd door een weekend, rustig verlopen, heeft de Turkse president Recep Tayyip Erdogan een uitgangsverbod voor vier dagen afgekondigd.

"Het is een echt hard uitgangsverbod, je mag ook niet naar de supermarkt om eten te kopen", zegt Mitra Nazar. "Maar over het algemeen merk ik dat de Turken zich goed houden aan de oproep om thuis te blijven. De ramadan is sowieso een maand van bezinning, waarin veel tijd wordt doorgebracht thuis met familie."

In Egypte, voorlopig nog relatief gespaard gebleven van het coronavirus, gaat het leven nog min of meer zijn gewone gang, vindt correspondente in Caïro Ruth Vandewalle. De markten worden nog altijd druk bezocht, en traditionele iftar-lekkernijen als dadels en gedroogde vruchten worden gretig ingeslagen.

De voorbije weken beleefde Egypte al twee andere feesten in coronatijd. Zo vierden de koptische christenen Pasen, en de dag daarop was het de officiële feestdag Sham-el-Nessim, een feest met eeuwenoude wortels dat het begin van de lente markeert. Traditioneel gaan de Egyptenaren dan picknicken en vliegeren.

"Vliegers in de lucht heb ik gezien, maar de picknicks zijn uitgebleven", zegt Vandewalle. "De regering heeft ze streng verboden en legde het openbaar vervoer lam om te vermijden dat mensen toch de straat opgingen. Die aanpak is een voorbode voor de ramadan dit jaar." 

Van 20 uur 's avonds tot 6 uur 's ochtends is een avondklok uitgevaardigd als coronamaatregel. "Dat is heel bizar. Normaal gezien bruist Caïro 's avonds, met zijn sishabars en theetentjes, maar nu is het om 20 uur gedaan met het geclaxonneer in de straten. Anderzijds zijn de Egyptenaren sinds de revolutie wel wat gewend: de noodtoestand en een avondklok zijn hen niet helemaal vreemd."

De avondklok betekent dat familieleden en vrienden ook tijdens de ramadan niet bij elkaar op bezoek kunnen gaan voor de iftar, tenzij ze blijven logeren. "Terwijl de ramadan normaal gezien te vergelijken valt met een maand lang Kerstmis. 's Avonds kijken families samen naar de speciale ramadansoaps op tv, die in Egypte worden opgenomen. Die opnames zijn overigens gewoon doorgegaan, ondanks het coronavirus. De producenten hadden ook nauwelijks een andere keuze, want aan zo'n ramadanserie danken veel medewerkers hun inkomen voor een heel jaar."

Naast de populaire ramadansoaps worden tijdens de islamitische vastenmaand op tv ook livebeelden getoond van de Ka'aba in Mekka, waar normaal gezien een massa mensen komt bidden. Maar dit jaar zal daar alleen een leeg plein te zien zijn, want de moskeeën van Mekka, en ook Medina en de al-Aqsa-moskee in Jeruzalem, de drie heiligste plaatsen van de islam, zijn gesloten. 

Grootmoefti Sjeik Abdulaziz Al-Sheikh, de hoogste religieuze autoriteit in Saudi-Arabië, heeft alle moslims opgeroepen om thuis te bidden tijdens ramadan omdat het coronavirus zich kan verspreiden als mensen massaal bijeenkomsten houden.

Zijn invloed reikt ver, maar dat neemt niet weg dat er ook andere hoge geestelijken zijn die er andere gedachten op nahouden en die ook verkondigen.  

In Afghanistan, Pakistan en Bangladesh botsten de coronamaatregelen van de regering met wat radicale geestelijke leiders voorschrijven. Onder druk van die laatsten trok de Pakistaanse regering een verbod op groepsgebeden tijdens de ramadan gedeeltelijk in en kwam met een compromis. Nu kunnen ze wel doorgaan, op voorwaarde dat er geen matjes worden gebruikt, kinderen en ouderen wegblijven en de gelovigen mondmaskers dragen en op afstand van elkaar bidden.

Indonesië, het grootste moslimland ter wereld, kijkt al vooruit naar het einde van de ramadan, eind mei. De regering heeft beslist dat inwoners dit jaar niet massaal mogen terugkeren naar hun geboortedorp om daar het Suikerfeest te vieren. Normaal gezien brengt die traditionele uittocht, de "mudik", vele miljoenen mensen op de been. 

Eerder had president Joko Widodo zich nog verzet tegen het plan om de "mudik" te verbieden, maar hij is daar op teruggekomen. Vorige week waarschuwden gezondheidsexperts dat de "mudik" op Java, het grootste en dichtsbevolkte eiland van Indonesië, miljoenen coronabesmettingen zou kunnen veroorzaken.