Wanneer staan Mongoolse gazelle en honingdas weer op het menu in China?
Op de plaats delict van het coronavirus, de Huanan Zeevruchtenmarkt in Wuhan, hangt een geur van slachtafval en bloed. Maar de wilde dieren zijn er verdwenen, evenals de handelaren. Peking heeft de consumptie van wilde dieren per decreet verboden. Maar hoelang houden Chinezen dat vol?
Rond de Huanan Zeevruchtenmarkt in Wuhan staan hoge hekken. Er hangt een politielint, agenten houden er de wacht. De markt, waar voorheen wilde dieren werden verkocht en waar het coronavirus mogelijk op de mens oversprong, is gesloten. En wilde dieren, die zijn in heel Wuhan niet meer te krijgen. “Misschien over een paar weken”, zegt Feng, een straat verderop. “Als de epidemie voorbij is en alles weer normaal is, trekt de handel weer aan, misschien.”
Feng – een pseudoniem, want over deze zaken praat je niet onder je echte naam – kan het weten. Hij is een kleine ritselaar in Wuhan, hij verdient zijn geld met officieuze taxiritten en alles wat zich in de grijze zone bevindt. Hij heeft enkele vrienden in Huangpi, een buitendistrict van Wuhan, die op wilde dieren jagen. En hij kent de marktstalletjes waar een en ander onder tafel wordt verkocht. Honingdas, Mongoolse gazelle of everzwijn: die levert hij normaal gesproken zonder moeite op verzoek.
Maar niet nu, niet sinds het coronavirus is uitgebroken. “Nu is er niemand die wild durft te verkopen” zegt Feng. “In China moet je weten hoe de wind waait. Als het windstil is, dan kunnen de autoriteiten allerlei zaken negeren. Maar als je bij tegenwind misdrijven pleegt, dan straffen ze je keihard. Als je gearresteerd wordt, kun je gewoonlijk je netwerk gebruiken of geld geven om vrij te komen. Maar nu is het ernstig, nu laten ze je niet zomaar los.”
Die tegenwind waait volop sinds de uitbraak van het coronavirus. Hoe het virus precies op de mens kon overspringen, is nog altijd niet duidelijk. De meest plausibele theorie is dat het van een vleermuis op een ‘tussendier’ overging, dat op de Huanan Zeevruchtenmarkt werd verkocht. Van de eerste 41 covidpatiënten die in China werden geïdentificeerd, hadden er volgens onderzoek in medisch tijdschrift The Lancet 27 een connectie met de markt.
Geur van bloed en slachtafval
De overdekte markt is ondertussen gedesinfecteerd en gesloten, volgens buurtbewoners voorgoed. Rond de hekken hangt nog een weeë geur van bloed en slachtafval, die in het asfalt lijkt gedrongen, maar verder is er niets meer dat aan de aanwezigheid van wilde dieren herinnert. Bij de desinfectie werd alle koopwaar vernietigd, waardoor de exacte bron van het virus nu niet meer te achterhalen valt.
Die onzekerheid maakt dat nu allerlei complottheorieën opgeld doen. Volgens sommige Amerikaanse media ontsnapte het virus uit een Chinees laboratorium (zie kader). Volgens Chinese overheidsbronnen werd het in Wuhan losgelaten door Amerikaanse soldaten. “Het is in ieder geval op de Huanan Markt begonnen”, zegt een verkoper op de naburige fruitmarkt die sinds kort weer open is. “Eerst zeiden ze dat het van wilde dieren kwam, nu zeggen ze dat een Amerikaan het daar losgelaten heeft.”
Civetkatten
Wie niet afgaat op wat de Chinese overheid zegt, maar op hoe ze handelt – een aanbevolen methode onder Chinawatchers – moet concluderen dat Peking wilde dieren als de echte oorzaak ziet. In februari vaardigde de centrale overheid een totaalverbod uit op de handel en consumptie van wilde dieren, behalve voor medische toepassingen. Het ministerie van Landbouw stelde een lijst van 31 diersoorten op die voor consumptie gekweekt mogen worden. Veel wildsoorten zijn nu uitgesloten.
Alleen valt te vrezen dat zo’n verbod op lange termijn niet standhoudt. Zo ging het ook na SARS in 2003, toen civetkatten de boosdoener bleken. De handel in civetkatten en 58 diersoorten werd verboden, maar dat verbod werd steeds lakser opgevolgd. Ook de wilde dieren op de Huanan Markt werden illegaal verkocht. “Het gebeurde stiekem, maar iedereen wist het”, aldus de fruitverkoper. “Ze hadden waarschijnlijk relaties met de lokale autoriteiten, zodat die de andere kant op keken.”
Ingebakken liefde
De culinaire voorkeur voor wilde dieren zit er in China diep ingebakken. Al is de wildconsumptie de laatste jaren sterk afgenomen, omdat wilde dieren zeldzamer en dus ook duurder zijn geworden. Ook jongeren en stadsbewoners zijn geen grote wildeters. Volgens onderzoek keurt 80 procent van de inwoners van Peking het af. Maar een hardnekkige minderheid houdt vast aan het eten van wild, dat volgens traditionele ideeën een medicinale werking heeft, en bovendien als statussymbool geldt.
Vooral de zuidelijke provincies Guangdong, Guangxi en Yunnan staan er nog steeds om bekend dat mensen er ‘alles eten met vier poten behalve een tafel, en alles met vleugels behalve een vliegtuig’. In Wuhan, meer naar het noorden, is het wildmenu conservatiever. “Niemand eet hier vleermuizen, ik word misselijk als ik eraan denk”, zegt Feng. “We houden hier van egels, kwartels en konijnen. Vroeger aten we ook berenpoten, maar die zijn nu te duur.”
Wat is de juiste aanpak?
De vraag is of die voorliefde voor wild wel zo erg is, zolang het niet om beschermde diersoorten gaat. En of een totaalverbod wel zo’n slimme aanpak is. Sommige dierenbeschermingsorganisaties denken van niet en vrezen dat een verbod de handel in wilde dieren ondergronds zal drijven, waar de hygiëne nog meer te wensen overlaat. Volgens hen zit het risico niet in het eten van wild op zich, maar in de verkoop van levend wild op markten.
“In de Verenigde Staten eten mensen ook hert of everzwijn”, zegt Yu Xuejie, hoogleraar microbiologie aan de Universiteit van Wuhan, die dertig jaar in de VS doceerde. “Het probleem is niet wat je eet, maar hoe je de dieren houdt. Als je in Walmart een wilde eend koopt die vooraf geslacht is, dan is er geen probleem. Maar als je levende wilde dieren in aanraking brengt met vee en mensen op een markt, dan riskeer je dat virussen zich verspreiden. Dat is het echte probleem.”
In plaats van een totaalverbod pleiten sommige dierenbeschermingsorganisaties en experts daarom voor educatie, een netwerk van legale kwekerijen en vooral streng gereguleerde markten, waar levende dieren worden geweerd. Want een verbod, dat dreigt te verwateren zodra de wind weer gaat liggen. “Dan knijpen de agenten een oogje dicht”, zegt Feng. “Ze doen alsof ze niets zien, want ze willen zelf wild blijven eten. Wilde dieren zijn nu eenmaal lekker.”
Complottheorieën: coronavirus is ontsnapt uit een Chinees laboratorium
Volgens een nieuwe samenzweringstheorie is het coronavirus niet op de Huanan Zeevruchtenmarkt op de mens overgesprongen, maar uit een laboratorium in Wuhan ontsnapt. Dit scenario is een variant op een eerdere theorie, die in februari circuleerde. Die stelde dat het virus een door China ontwikkeld biowapen was. Toen uit wetenschappelijk onderzoek bleek dat het virus niet door mensen was gemaakt, maar uit de natuur kwam, werd de theorie bijgesteld.
Volgens het nieuwe scenario zou het Wuhan Instituut voor Virologie onderzoek hebben gedaan naar dit vleermuizenvirus, en zou het daar zijn ontsnapt. Die verdenkingen, aanvankelijk vooral in rechtse Amerikaanse kringen te horen, kregen afgelopen week versterking door een publicatie in The Washington Post. Daaruit bleek dat het instituut in 2018 kritiek kreeg van Amerikaanse diplomaten, die vonden dat het onderzoek naar vleermuisvirussen risico’s inhield.
Bewijzen voor deze theorie zijn er niet, en het instituut zelf ontkent. Typisch voor een complottheorie is ook dat allerlei feiten verdraaid worden. Zo gaat het verhaal dat ‘patient zero’ een studente van het instituut zou zijn. Maar de studente in kwestie blijkt al vier jaar niet meer in Wuhan te wonen en evenmin besmet te zijn. Volgens The New York Times hebben Amerikaanse inlichtingendiensten geen enkele aanwijzing dat er in China alarm zou zijn geslagen over een viruslek.
Wat niet helpt, is het gebrek aan transparantie van de Chinese overheid. De autoriteiten hebben restricties uitgevaardigd op onderzoek naar de oorsprong van het virus, uit angst voor politiek onwenselijke resultaten. De Amerikaanse president Trump wakkert op zijn beurt de verdenkingen jegens China aan, om de aandacht van zijn eigen fouten af te leiden. De kans dat de ware toedracht van het virus ooit boven water komt, wordt gezien dit politieke steekspel alsmaar kleiner.