Direct naar artikelinhoud
Interview

Viroloog Marc Wathelet: ‘Liever mensen besmetten dan hen bang te maken: crimineel vind ik dat’

Marc Wathelet.Beeld Dieter Telemans

‘Elke rampenfilm begint met een wetenschapper die niet geloofd wordt door de overheid’, staat te lezen op zijn Facebook-profiel. Viroloog Marc Wathelet, gespecialiseerd in coronavirussen, was een van de eersten die begin februari het drama in ons land voorspelde en bij de regering aandrong op drastische maatregelen. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) zette hem op Twitter weg als ‘een dramaqueen’, maar de man lijkt steeds meer gelijk te krijgen.

Marc Wathelet is doctor in de wetenschappen (moleculaire biologie, ULB) en deed meer dan tien jaar onderzoek naar coronavirussen aan Amerikaanse universiteiten. Vandaag is hij onafhankelijk wetenschappelijk consultant. Al op 12 februari, een week nadat de eerste coronapatiënt in België werd ontdekt, stuurt hij een verontrustend rapport naar het ministerie van Volksgezondheid, om te waarschuwen dat Covid-19 geen onschuldig griepje is. Het nieuwe coronavirus zou, ondanks sussende berichten van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), de ziekenhuizen in een ongeziene crisis storten. Onmiddellijke actie was nodig, schreef hij. 

Omdat er geen reactie kwam, bleef Wathelet brieven schrijven naar de eerste minister, de regering, Maggie De Block en het wetenschappelijk comité van experts dat de regering adviseert. Op 28 februari schrijft hij een open brief aan De Block: ‘Covid-19 is veel besmettelijker dan het SARS-virus. Waarop wacht u om het medisch personeel in de ziekenhuizen te beschermen met maskers? We zijn dezelfde fout aan het maken als de Chinezen in het begin van de uitbraak.’ Minister De Block op Twitter: ‘Nog een dramaqueen’ – een tweet die later verwijderd wordt. Op 8 maart volgt een open brief aan premier Sophie Wilmès (MR) waarin hij aandringt op een tijdelijke lockdown, het massaal testen van wie mogelijk besmet is en het dragen van mondmaskers om de bevolking te beschermen. ‘Het is een race tegen de tijd en elke dag telt.’ Een week later zal ons land in semi-lockdown gaan. Intussen lijkt Wathelet gelijk te krijgen met zijn verontrustende voorspellingen.

Wathelet: “Ik maak geen deel uit van het wetenschappelijk comité dat de regering adviseert. Het is duidelijk dat ik voor flink wat irritatie gezorgd heb bij de experts met wat zij ‘alarmistische berichten’ noemen. Ik ben ook niet zo diplomatisch, daar is op dit ogenblik te weinig tijd voor, want we zitten in een soort oorlog. Maar ik durf zeggen dat ik door mijn jarenlange onderzoek in de VS een brede en grondige kennis heb van menselijke coronavirussen, en dat niemand in België er meer ervaring mee heeft, ook Marc Van Ranst niet. Ik ben brieven beginnen te schrijven omdat ik me opwond over de laksheid waarmee de regering reageerde op het Covid-19-­virus. Ze bleven het gevaar van het virus minimaliseren, Maggie De Block suste dat we er klaar voor waren. Ze bleven de besmettelijkheid onderschatten, ook al omdat ze zich op de verkeerde cijfers uit China baseerden. Steven Van Gucht van Sciensano berekende op 3 maart dat het aantal zieken met symptomen in België op 4 mei – negen weken later – niet hoger zou liggen dan 13.000, met zo’n 2.500 hospitalisaties. Moet ik er nog op wijzen dat we die mijlpaal officieel al ergens tussen 31 maart en 1 april gepasseerd zijn? En onofficieel wellicht al rond midden maart, in plaats van op 4 mei?”

Hebt u ooit reactie gekregen op uw brieven?

“Ik heb één antwoord gekregen van ULB-epidemioloog Marius ­Gilbert, waarin hij schreef dat hij ge­irriteerd was door ‘mijn alarmistisch discours’ dat de bevolking onnodig angst zou aanjagen. Hij vond mijn opmerkingen bovendien ‘onwetenschappelijk’ – precies wat ik hem ook verweet. In het begin zei Gilbert dat de situatie in België niet zo dramatisch zou worden als in Wuhan of de provincie Hubei, waar het epicentrum lag en de meeste doden vielen. Hij vergeleek het met het sterftecijfer buiten de provicie Hubei, waar er veel minder doden vielen. Ik wees hem erop dat hij niet naar China moest kijken, omdat er veel redenen waren om te twijfelen aan hun officiële cijfers, maar naar Italië, waar zich op dat ogenblik al drama’s afspeelden.

“Wel kreeg ik een telefoontje van premier Wilmès, ongeveer een week nadat ik haar een open brief had geschreven. Ze toonde interesse in het plan dat ik had opgesteld om geleidelijk aan uit de quarantaine te komen – zelf noemde ze het een ‘brainstormsessie’. Ze moedigde me ook aan om te blijven mailen naar haar en de experts. En dat doe ik ook, want ik vind dat de eerste minister en de regering zeer slecht geadviseerd worden, en dat België deze crisis erg slecht heeft aangepakt. Mijn enige motivatie is levens redden. De overheid was niet doortastend genoeg, en dat heeft veel levens gekost.”

MICRODRUPPELTJES

Afgelopen woensdag kondigde de Nationale Veiligheidsraad aan dat er bezoek zou worden toegelaten in de woon- en zorgcentra, maar die beslissing werd, na kritiek uit de sector zelf, teruggedraaid.

“Gelukkig maar. Ik begrijp waarom men overweegt om bezoek toe te laten bij die mensen, die al heel lang geïsoleerd zijn en hun familie niet meer kunnen zien. Maar zolang er niet eens genoeg mondkapjes zijn voor het verzorgend personeel, is het te vroeg om er ook nog eens bezoekers toe te laten.

“Dat de tuin- en doe-het-zelfcentra nu ook opengaan, is geen onredelijke beslissing. Een Brico binnenstappen is niet risicovoller dan boodschappen doen in de supermarkt, en het is goed dat mensen iets omhanden hebben.

“Waar ik het niet mee eens ben, is dat men volhoudt dat alles in orde is zolang je maar anderhalve meter afstand houdt. De overheid zou de mensen moeten zeggen dat ze ook een mondmasker moeten dragen. Nu denken de meeste mensen nog altijd dat dat niet nodig is.”

Dat is één van uw stokpaardjes. Maar de Veiligheidsraad heeft het gebruik van een mondmasker nu toch geadviseerd, op plaatsen waar je geen anderhalve meter afstand kunt houden.

“Die aanbeveling dateert pas van afgelopen woensdag, 15 april. Terwijl ik hun al twee maanden geleden een rapport bezorgde waarin ik uitlegde waarom iedereen een mondmasker zou moeten dragen. Mevrouw De Block bleef al die tijd maar volhouden dat mondkapjes voor het gewone publiek totaal geen nut hebben en dat de WHO ze daarom niet aanbeval. Dat herhaalde ze nog eens op zondag 5 april toen ze te gast was bij RTL. Maar toen was het al zonneklaar dat mondkapjes wél helpen, en dat zelfs een zelfgemaakt masker of een sjaal al een verschil kan maken. Ook de WHO kwam toen al op haar eerdere advies terug, dat natuurlijk ingegeven was door het wereldwijde tekort aan maskers.”

MICRODRUPPELTJES
Beeld Tim Dirven

Waarom zijn die mondkapjes zo belangrijk?

“De WHO heeft dit virus van in het begin onderschat. Men beweert dat de besmetting maar op twee manieren kan gebeuren: via kleine druppeltjes die geïnfecteerde mensen bij hoesten of niezen voortbrengen, of via oppervlakten waarop die druppeltjes terechtkomen en die op hun beurt een bron van besmetting kunnen zijn. Maar dit virus is véél besmettelijker. Het verspreidt zich ook via veel kleinere, onzichtbare microdruppeltjes die we voortbrengen als we ademen en praten – wat we in de wetenschap de aerosol noemen. Alle internationale specialisten zeggen dat daarover geen enkele twijfel bestaat, ze noemen het zelfs een no-brainer.

“Er zijn veel argumenten die dat aantonen, maar het meest veelzeggende is dat 80 procent van de besmettingen gebeurt door mensen die (nog) geen ziektesymptomen vertonen, die niet hoesten of niezen en geen loopneus hebben. De besmetting gebeurt dus anders: via de wasem van microdruppeltjes die we uitademen en die een tijdlang in de lucht blijven hangen – en zelfs grote afstanden kunnen afleggen. Die ademwolk is onzichtbaar. Maar als je bij koud weer ademt tegen een raam, verschijnt er een gecondenseerde waas op het glas. En als je daar met je vinger doorgaat, is die vochtig. Dat zijn de onzichtbare microdruppeltjes die het virus kunnen verspreiden, en die veel kleiner zijn dan de druppeltjes die je verspreidt als je hoest of niest.

“En dat blijft dus niet zonder gevolg. Neem het voorbeeld van iemand die niet weet dat hij besmet is met corona en gaat werken. Hij gaat een koffie halen en laat een wolk van adem achter op de plek waar hij stond aan de koffiemachine. Als een collega een kwartier later een koffie komt halen, kan hij die wolk inademen en zo besmet raken. Hetzelfde in de supermarkt: als jij een pak pasta uit de rekken kiest op een plek waar vijf minuten eerder iemand stond die het virus draagt, dan kun je besmet raken, louter door de microdruppeltjes die nog in de lucht hangen.”

Blijft het virus een kwartier lang in de lucht hangen?

(knikt) Niet altijd, maar het kan. Daarom is dit virus veel besmettelijker dan het SARS-virus waar de WHO het altijd ten onrechte mee vergelijkt. SARS heeft in 2003 achtduizend mensen besmet in zes maanden. Vandaag hebben we al meer dan 2 miljoen gedetecteerde gevallen en we zijn nog geen zes maanden ver.

“In China heeft men een aantal besmettingen kunnen reconstrueren, omdat ze waren vastgelegd op video op een openluchtmarkt. Het meest frappante voorbeeld was een geïnfecteerde man die fruit kwam kopen aan een openluchtkraam en de verkoper besmette tijdens een contact van nauwelijks 15 seconden, terwijl er een groenten- en fruitetalage van meer dan 2 meter breed tussen hen in stond. Een simpel mondmasker had die besmetting kunnen voorkomen. Dat de WHO dat blijft ontkennen, tegen alle wetenschappelijke bewijzen in, is onverantwoord.”

Als dat echt zo is, zou dan intussen niet iedereen ziek zijn?

“Als België geen lockdownmaatregelen had genomen, dan waren het er nu veel meer geweest. Dat heeft dus wel degelijk geholpen. Sommige mensen zijn besmettelijker dan anderen. Het kán blijkbaar in 15 seconden overspringen van mens op mens, maar daarom zal dat niet elke keer gebeuren. Het hangt af van de besmettelijkheid van de persoon met wie je praat. 10 procent van de mensen produceert bij het ademen en praten meer van die microdruppeltjes dan anderen, en is daardoor besmettelijker. Hoe dat komt, weten we niet. Verder hangt het ook af van de luchtstroom. Als die van opzij komt terwijl wij met elkaar praten, zal de wolk die we produceren opzij drijven en zullen we elkaar dus niet besmetten. Als ik het virus draag en de wind of een luchtstroom in de rug heb, is de kans veel groter dat ik u kan besmetten.”

Dat is beangstigend.

“Soms is het goed om bang voor iets te zijn, als er echt gevaar is. Als je in een kooi met wilde dieren staat, is het maar goed dat je je probeert te beschermen. De regering heeft het gevaar van in het begin geminimaliseerd, deels omdat men niet besefte wat er op ons afkwam, maar ook omdat men geen paniek wilde zaaien. Daardoor heeft ze de bevolking voorgelogen op een paternalistische manier: ‘Maak jullie geen zorgen, we hebben alles onder controle.’ Dat maakt me boos, want zo zorgden ze ervoor dat de bevolking zich minder goed ging beschermen. Nu is er wel een advies om mondmaskers te dragen, wat al een stap vooruit is. Maar intussen zien de meesten er gewoon het nut niet meer van in. Vorige week ging ik boodschappen doen bij de kruidenier, en nam ik twee mondmaskers mee voor het geval ik er werknemers zou zien die er nog geen hadden. Er werkten drie jonge vrouwen die ik nog niet eerder had gezien en die geen maskers droegen, dus bood ik hun de mijne aan. Eén van hen sloeg het onmiddellijk af: ‘O nee, dat heeft totaal geen zin.’ Misschien moet de regering gewoon toegeven dat ze zich vergist heeft.”

RUSSISCHE ROULETTE

Wat heeft België in deze crisis fout gedaan?

“De grootste fout was natuurlijk dat er geen strategische reserve van mondmaskers was aangelegd. België had een stock van 6 miljoen FFP2-maskers voor crisissituaties als deze, maar die zijn in 2018 vernietigd en niet vervangen. Een kapitale fout, want zonder materiaal kun je niet werken. Dat heeft deze crisis veel zwaarder gemaakt voor veel mensen, zeker in de woon-zorgcentra, maar eigenlijk voor alle mensen in de eerste lijn.

“De tweede blunder was dat men enkele duizenden mensen in de krokusvakantie gewoon op skivakantie liet vertrekken naar Italië en Frankrijk, terwijl daar al verschillende gevallen waren gesignaleerd. De overheid kon hen misschien niet tegenhouden, maar ze hadden het op zijn minst sterk kunnen afraden. Toen al die skiërs terugkwamen, werden ze niet getest, en positieve gevallen werden dus ook niet in quarantaine geplaatst. Minister De Block zei dat dat zoeken was naar een naald in een hooiberg. Volgens mijn berekeningen waren er op 2 maart, aan het einde van de krokusvakantie, zo’n duizend mensen in België besmet. Als die thuis waren gebleven, hadden we de verspreiding van het virus kunnen vertragen.

“Minister De Block zei dat men het virus zo lang mogelijk uit het land probeerde te houden, maar tegelijk werd heel nonchalant omgesprongen met mogelijke besmettingen. Een verpleegster die terugkwam uit Venetië, waar toen al Covid-19-gevallen waren gesignaleerd, vertelde dat haar een test geweigerd werd en dat ze onmiddellijk aan het werk moest. Ze zei dat er in de Belgische ziekenhuizen een soort omerta heerste over mogelijke besmettingen die geen link hadden met China. Nadien kreeg ik zeker nog een twintigtal getuigenissen van mensen uit de zorgsector die dat beaamden. De meesten hadden geen mondmasker, en zij die er wel één hadden, kregen het verbod om het op te zetten ‘om de patiënten niet te doen panikeren’. Liever mensen besmetten dan hen bang te maken: crimineel vind ik dat!

“Intussen ging het leven in België door alsof er niets aan de hand was. Dat ze Batibouw lieten doorgaan, met 187.000 bezoekers, was Russische roulette. En La Foire du Livre in Brussel: 60.000 bezoekers.”

Toen de lockdownmaatregelen er kwamen, vond u dat men behalve de scholen ook de crèches had moeten sluiten.

“Ja, behalve voor de kinderen van ouders met essentiële beroepen. Geïnfecteerde baby’s kunnen heel besmettelijk zijn, bleek uit een onderzoek in Zuid-Korea. Een baby van zes maanden werd er in observatie genomen in een ziekenhuis omdat zijn beide ouders besmet waren met het virus. De baby, zelf ook besmet, verspreidde het virus twintig dagen lang. En toch was er in die twintig dagen nauwelijks een symptoom: gedurende één uur had hij 38 graden koorts gehad.”

Zijn onze experts die de regering adviseren dan incompetent?

“Natuurlijk denk ik niet dat ze incompetent zijn. Maar ze hebben de crisis wel fout ingeschat omdat ze alles slikten wat de WHO hun voorkauwde. En die zat compleet fout. De WHO heeft aanbevelingen gedaan op basis van de cijfers die ze van China kregen. Maar het was duidelijk dat de officiële dodencijfers van China niet klopten, omdat ze niet het exponentiële patroon volgen dat je bij zo’n virus altijd ziet. De werkelijke cijfers liggen tien tot vijftien keer hoger. Maar ook de Belgische experts hebben die Chinese cijfers nooit in twijfel getrokken. Het ontbrak hen aan elke kritische zin. Marc Van Ranst doet soms ook uitspraken waarvan ik me afvraag waar hij ze haalt. Dat hij het niet nodig vond om de scholen te sluiten, bijvoorbeeld. Onbegrijpelijk. Begin maart vond hij de beslissing van de Italiaanse regering om een lockdown in te stellen nog ‘buiten proportie’. Soms lijkt het alsof hij zomaar zegt wat in zijn hoofd opkomt, als een journalist hem een vraag stelt. Shooting from the hip, zegt men in het Engels.”

Nochtans was Van Ranst de eerste die het woord ‘pandemie’ in de mond nam, nog voor de WHO.

“Ja, maar de WHO heeft er helemaal een potje van gemaakt. Je moet niet wachten met het aankondigen van een pandemie tot ze al is uitgebroken, want dan is het te laat. Ze hadden de wereld op voorhand moeten waarschuwen voor dit onbekende en erg besmettelijke virus waar niemand immuun voor was. Ze hadden alle regeringen ter wereld moeten zeggen maatregelen te nemen, te beginnen met het sluiten van de grenzen. In plaats daarvan had de WHO alleen maar kritiek op Italië en de Verenigde Staten, omdat ze het vlieg­verkeer van en naar China opschortten. Hun aanbevelingen waren compleet ontoereikend om dit virus het hoofd te bieden, en de desinformatie die ze verspreidden, heeft veel mensen het leven gekost. In het begin hebben ze zelfs beweerd dat het virus niet overdraagbaar was van mens op mens. Totale nonsens! Er waren toen al enkele duizenden Covid-19-gevallen. Die waren toch niet allemaal afzonderlijk besmet geraakt door duizenden vleermuizen of schubdieren? Ik vraag me af waarom journalisten de WHO niet op de rooster leggen. Waarom blijven ze dingen beweren terwijl de wetenschappelijke literatuur hen totaal tegenspreekt?”

RUSSISCHE ROULETTE
Beeld Dieter Telemans

U hebt het over een organisatie die moet waken over de gezondheid in de hele wereld. Je zou toch denken dat daar de beste wetenschappers werken.

(lacht en schudt het hoofd) Als je hun track record bekijkt, zie je dat ze rampen en blunders aan elkaar rijgen. Toen ebola uitbrak, reageerden ze te laks, en bij de vogelgriep hebben ze overgereageerd en de wereld overspoeld met nutteloze griepremmers. Ook tegen de Mexicaanse griep, een virus dat niet eens zo gevaarlijk was, hebben ze massa’s overbodige vaccins laten ontwikkelen. De top van de WHO is zo corrupt als wat. Ze staan helemaal niet aan de kant van de volksgezondheid, maar aan de kant van big pharma. In Afrika worden mensen door de farmaceutische sector als proefkonijnen gebruikt voor nieuwe vaccins die mogelijk gevaarlijke stoffen bevatten. Maar de WHO steunt die praktijken. Ze komen ermee weg omdat ze op weinig kritiek stuiten in de media.”

Maar dat is buiten president Trump gerekend. Die heeft dus gelijk met zijn kritiek aan het adres van de WHO?

“Jazeker. Trump is natuurlijk niet echt een referentie, want hij zegt altijd maar om het even wat. Maar hij heeft een punt als hij wijst op de slechte aanpak van de coronacrisis, die voor een stuk te wijten is aan de invloed van China bij de WHO. De directeur-generaal, de Ethiopiër Tedros Adhanom Ghebreyesus, is verkozen met steun van ontwikkelingslanden en China. Het hoeft dus niet te verbazen dat de WHO China uit de wind zet en de Chinese corona-aanpak de hemel in prijst. De WHO heeft het dit keer zó slecht aangepakt dat het nu misschien duidelijk wordt: die organisatie moet compleet hervormd worden, desnoods helemaal van nul heropgebouwd. We hebben nood aan een WHO die niet corrupt is en geen marionet is van de farmaceutische sector.”

Er duiken nu berichten op dat het nieuwe coronavirus misschien is ‘ontsnapt’ uit een Chinees laboratorium waar men onderzoek deed naar coronavirussen.

(lachje) Dat lijkt me erg onwaarschijnlijk. Alles wijst erop dat dit virus natuurlijk is geëvolueerd en van een vleermuis op de mens is overgesprongen, al dan niet via een schubdier of een ander dier. Het is dus geen labconstructie. Ik heb trouwens zelf gewerkt in zo’n lab waar men onderzoek doet naar coronavirussen. De veiligheidsmaatregelen zijn daar zo streng dat een ongeluk waardoor het virus kan ontsnappen me onmogelijk lijkt.”

MONDKAPJE OP SCHOOL

Hoe ziet u de toekomst? Wanneer kunnen we weer vrij rondlopen?

“Daar kun je geen datum op prikken, omdat het afhangt van de maatregelen en hoe goed die opgevolgd worden. In België hebben we eigenlijk geen idee van het aantal besmette mensen. Men schat rond de 500.000, maar het blijft gissen, omdat men tot nu toe alleen de mensen in de ziekenhuizen en sommige woon-zorgcentra heeft getest. Ik kan alleen zeggen dat we eerst een grote voorraad testen moeten hebben voor men de quarantaine­maatregelen kan beginnen versoepelen. Minister Philippe De Backer (Open Vld) zegt dat we tienduizend tests per dag kunnen afnemen, maar dat zouden er 25.000 per dag moeten zijn. Op die manier kun je iedereen die symptomen vertoont onmiddellijk testen, en indien nodig in quarantaine plaatsen. Duitsland, dat van in het begin massaal heeft ingezet op screening, is er op die manier in geslaagd het aantal zieken en doden heel laag te houden.

“Volgens mij zal iedereen eraan moeten wennen dat we alleen nog op straat zullen komen met een mondmasker. We zullen het dragen op weg naar het werk, de bioscoop, het restaurant. Onze kinderen zullen het dragen op school, en met wat geluk wordt het nog een hip modeaccessoire. Die mondkapjes beschermen trouwens ook goed tegen de luchtvervuiling: de mensen in de steden zullen minder fijnstof binnen krijgen.”

Hoelang ziet u ons dat nog doen?

“Zolang het virus in het land rondwaart. Als iedereen mondmaskers begint te dragen zal het virus uiteindelijk uitdoven, tenminste tijdelijk. De kans is groot dat het in de zomer onderduikt, en in het najaar opnieuw de kop opsteekt. Mogelijk gaat dit virus nooit meer weg en komt het elke winter terug, zoals een verkoudheid of een griep. Laten we hopen dat het na verloop van tijd afzwakt en niet meer dodelijk is, zoals we gezien hebben bij andere menselijke coronavirussen. Maar het is moeilijk te voorspellen hoeveel jaren dat zal duren.”

Ziet u geen enkel excuus voor de Belgische regering, die met iets totaal onbekends geconfronteerd werd? Geeft niet iedereen het beste van zichzelf?

“Het is de eerste keer in honderd jaar dat we een pandemie meemaken, de vorige was de Spaanse griep in 1918, en dus heeft niemand van ons al zoiets gezien. Iedereen werd verrast door de snelheid waarmee zo’n virus zich kan verspreiden. Dat is moeilijk te vatten, ook voor politici. Ze verkeerden in een soort psychologische ontkenning van het gevaar. Als je niet weet hoe zo’n pandemie zich ontwikkelt, heb je de neiging om af te wachten wat er gebeurt en dan pas te handelen. Dat is wat Maggie De Block gedaan heeft. ‘Er zijn niet veel besmettingen, waarom zouden we ons zorgen maken?’, dacht zij. Maar bij een pandemie moet je op voorhand maatregelen treffen, want de dag dat het virus het land binnenkomt, gaat het heel snel. De mensen waren emotioneel niet klaar voor een quarantaine, en de politici ook niet.”

© Humo