Direct naar artikelinhoud
Filantropie

Bill Gates stopt alles in aanpak corona, en dan vallen er elders slachtoffers

De Bill and Melinda Gates Foundation van de Microsoft-oprichter beschikt over goed 37 miljard dollar om te besteden aan goede doelen. Dat gaat nu helemaal naar corona.Beeld Photo News

Microsoft-oprichter Bill Gates gaat vrijwel zijn hele goededoelenfonds inzetten in de strijd tegen de coronapandemie. De Bill & Melinda Gates Foundation beschikt over meer dan 37 miljard euro en bestrijdt daarmee al jaren malaria, hiv en polio, vooral in Afrika. Daaraan lijkt nu abrupt een einde te komen.

Vanwaar Gates’ ommezwaai?

De coronapandemie is volgens Gates nu de grootste prioriteit. Ze zal leiden tot een jarenlange en enorme afname van economische bedrijvigheid, een toestand die wereldwijd ‘tientallen biljoenen’ gaat kosten, zo verklaarde hij afgelopen weekeinde tegen de Financial Times. Op zijn weblog, Gatesnotes, trok hij vorige week al de vergelijking met ‘een wereldoorlog’. De Wereldbank voorziet voor Afrika dit jaar een productiviteitsverlies van ergens tussen de 37 miljard en 79 miljard dollar, wat gelijkstaat aan zo’n 2 tot 5 procent van Afrika’s totale bruto nationaal inkomen. Banen gaan verloren, mensen in informele sectoren raken ook hun inkomsten kwijt, exportsectoren krijgen klappen. De Wereldbank voorspelt voor Afrika de eerste recessie in een kwarteeuw. De coronapandemie krijgt nu Gates’ ‘totale aandacht’, overigens niet alleen in Afrika.

Wat gaat Gates doen tegen de pandemie?

Dat is nog niet allemaal duidelijk. De Bill & Melinda Gates Foundation heeft al geld uitgetrokken voor de ‘mondiale actie’ tegen het coronavirus, bijvoorbeeld door te doneren voor behandeltechnieken en middelen om het virus mee te detecteren. In totaal gaat het tot nu toe om ruim 250 miljoen dollar. Speciale aandacht is er voor de ontwikkeling van een vaccin. Gates kondigde eerder deze maand al aan productiecentra te willen bouwen voor zeven veelbelovende vaccin-ontwikkelaars, ook als er daarvan later ‘twee’ echt effectief blijken te zijn en ‘we een paar miljard verspillen’. Deze kosten vallen in het niet bij de potentiële schade door de pandemie, aldus Gates.

En Gates’ strijd tegen infectieziektes zoals malaria en hiv dan?

Gates’ bijdrage in die strijd is enorm geweest, sinds het begin van deze eeuw heeft zijn Foundation volgens eigen opgaaf ruim 50 miljard dollar uitgegeven, vooral in Afrika. Ter vergelijking: dat is vijfmaal de omvang van de economie van Rwanda. Zijn aangekondigde focus op het coronavirus kan een financieel gat achterlaten bij onder meer het Global Fund tegen aids, tuberculose en malaria. Het Global Fund – de grootste financier in de strijd tegen malaria – geeft elk jaar ruim 4 miljard dollar uit; in de periode 2017-2019 kreeg het 640 miljoen dollar van de Bill & Melinda Gates Foundation. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwt intussen dat verstoring van de malariabestrijding als gevolg van de coronapandemie kan leiden tot haast een verdubbeling van het aantal malariadoden in Afrika, tot meer dan 750.000.

Maar Gates mag toch zelf bepalen wat hij met zijn geld doet?

Een veelgehoord punt van kritiek is dat schathemelrijke filantropen onevenredig veel invloed uitoefenen op beleidskeuzes van met name armere landen, en dat filantropen zomaar kunnen besluiten om hun aandacht te verleggen, zoals Gates nu doet. De filantropische aanpak is niet erg democratisch. De Bill & Melinda Gates Foundation blaast ook een aardige partij mee bij de WHO: Gates’ instelling was daar in 2018 met meer dan 225 miljoen dollar de op een na grootste financier (na de VS). 

Afrikaanse landen hebben ontegenzeggelijk geprofiteerd van Gates’ gerichte interventies tegen ziektes maar, zeggen critici, tegelijkertijd hebben structurele problemen in Afrikaanse gezondheidssectoren kunnen voortbestaan. Naar aanleiding van de ‘corona-vluchten’ met hulpmateriaal van de Chinese techmiljardair Jack Ma naar Afrika trekt de Zuid-Afrikaanse krant Mail & Guardian de vergelijking met Bill Gates en schrijft: ‘Heeft het continent werkelijk een volgende welwillende miljardair nodig?’.

Moeten Afrikaanse landen niet meer zelf doen?

Eigenlijk wel. Maar regeringen komen hun beloftes over financiering van gezondheidszorg niet na, in menig land wordt de zorg verwaarloosd. In 2001 al spraken Afrikaanse landen af dat ze 15 procent van hun jaarlijkse begrotingen gingen uitgeven aan gezondheidszorg, een percentage dat de meeste landen nog steeds niet halen. Zulke veronachtzaming wordt ook mogelijk gemaakt door de vrijgevigheid van donoren, schreef de Zambiaanse econome Dambisa Moyo in 2009 al in een geruchtmakend boek met de veelzeggende titel Doodlopende hulp. Er is geen stimulans voor langetermijnplanning als je alleen maar achterover hoeft te leunen en cheques incasseert, aldus Moyo.