Direct naar artikelinhoud
Politiegeweld

In sommige landen is de politie net zo dodelijk als het coronavirus

Gevangenen in de Izalco gevangenis in El Salvador moeten dicht op elkaar in rijen wachten tijdens een veiligheidsoperatie onder leiding van de politie.Beeld AP

De politie gaat zich in veel landen te buiten aan buitensporig geweld bij het handhaven van de lockdown of de avondklok. De Verenigde Naties waarschuwden deze week voor leiders die corona misbruiken om hun macht uit te breiden. 

Kenia

In Kenia is de politie net zo dodelijk als het coronavirus. Onder het mom van handhaving van de avondklok en de vervoersrestricties tegen verspreiding van het virus zijn Kenianen geslagen, geschopt en beschoten. Het corona-dodental staat volgens de officiële cijfers op 14; het dodental door politiegeweld stond twee weken geleden al op 12. Volgens de Keniaanse overheid althans, dit getal ligt in werkelijkheid waarschijnlijk hoger.

Kenia’s politie is berucht om geweldpleging. Buitengerechtelijke executies behoren tot het standaardrepertoire. Slachtoffers zijn vaak (vermeende) wetsovertreders in sloppenwijken. Het machtsmisbruik onder de dekmantel van het coronavirus doet denken aan dat tijdens verkiezingen. Meer dan tien jaar geleden, toen verkiezingen in Kenia ontaardden in grootschalig geweld, schoot de politie zelfs honderden mensen dood. Rond de meest recente verkiezingen, in 2017, ging het om tientallen.

“Terwijl in andere landen mensen naar de politie rennen voor hulp, rennen de meeste Kenianen bij het zien van een politieagent de andere kant op”, schrijft de Keniaanse columniste Rasna Warah. Kenia’s politie opereert niet volgens haar motto van ‘dienstbaarheid aan allen’, ze is meer een reflectie van de gecorrumpeerde staat, waarin politici net zo goed macht misbruiken. Politiegeweld wordt dan ook zelden bestraft.

Veel van de slachtoffers tijdens Kenia’s gedeeltelijke corona-lockdown vielen eind maart en begin april al, kort na de invoering van de avondklok. In de havenstad Mombasa besloot de politie zelfs al een paar uur voor het begin van de eerste avondklok op te treden: bij een ferry werden passagiers geslagen met stokken en beschoten met traangas. Nu, een maand later, lijkt de situatie enigszins gestabiliseerd en richt de politie zich op het aftroggelen van geld van mensen die de coronamaatregelen willen ontduiken.

Een van de gezichten van het dodelijke politiegeweld is de 13-jarige Yassin Hussein Moyo. Hij stond ‘s avonds op het balkon van het huis van zijn ouders bij de sloppenwijk Mathare, in de hoofdstad Nairobi, toen hij in zijn buik werd geraakt door een politiekogel. Volgens de politie ging het om een ‘verdwaalde kogel’ tijdens een operatie tegen mensen die de avondklok negeerden. Moyo’s moeder zei tegen lokale media dat een agent kort voor het fatale schot nadrukkelijk zijn zaklantaarn op Moyo scheen. Moyo’s vader zei tijdens de begrafenis van zijn zoon: ‘Overdag zitten we met de dreiging van het virus en ‘s nachts moeten we omgaan met politieterreur.’ 

El Salvador

De sterke man van El Salvador heet Nayib Bukele, is 38 jaar oud en ziet eruit als een sympathieke jongerenwerker: strak getrimd baardje, glimlach op het gezicht, petje achterstevoren op het hoofd. Hij is sinds 1 juni aan de macht, maar vooral de afgelopen maanden werd steeds duidelijker hoe de glimlachende president de orde wil handhaven: met harde hand.

Als een van de eerste landen in de regio sloot El Salvador half maart de grenzen. Nog voordat een eerste coronageval was ontdekt, verzocht Bukele het parlement om de noodtoestand uit te roepen. “We gaan voor snelle, niet voor perfecte beslissingen”, lichtte hij zijn keuzes toe. Sindsdien geldt in het arme El Salvador een van de strengste quarantaines van Latijns-Amerika.

Aangespoord door de president hebben leger en politie duizenden mensen opgepakt die de regels niet exact volgden. Locaties die bedoeld waren om coronapatiënten te isoleren, werden detentiecentra voor overtreders. Veel mensen werden dagenlang vastgehouden op politiebureaus, zonder bescherming tegen het virus dat Bukele probeert te bestrijden. Op 1 april overleed een man in detentie.

Het Salvadoraanse hooggerechtshof heeft Bukele de afgelopen weken drie keer op de vingers getikt. De arrestaties zijn onrechtmatig, oordeelde het hof. Maar volgens de president heiligt het doel de middelen.”Vijf personen zullen niet beslissen over de dood van honderdduizenden Salvadoranen”, twitterde hij op 15 april, verwijzend naar de meest recente waarschuwing van de hoogste rechters. Tot nog toe zijn acht Salvadoranen aan het virus overleden, volgens de officiële cijfers.

Dit weekend gaf hij politie en leger nog meer macht, niet vanwege het virus, maar om op te treden tegen criminele bendes. Na een plotse stijging van het aantal moorden, 24 op vrijdag, kondigde Bukele aan dat de autoriteiten ‘dodelijk geweld’ mogen gebruiken. Hij plaatste duizenden gevangenen behorend tot rivaliserende bendes samen in donkere isoleercellen, wetend dat dit mogelijk uitmondt in moordpartijen. 

De bendeleden zijn gewaarschuwd, maar de gewone Salvadoranen die gedwongen binnen zitten ook: elke misstap buiten de deur kan fataal zijn. 

El Salvador
Beeld via REUTERS

Filipijnen

Op 21 april ging de 33-jarige legerveteraan Winston Ragos de straat op voor zijn dagelijkse boodschap: cola en een sigaret. Niet veel later werd hij door de politie doodgeschoten.

Ragos was in 2017 uit het leger ontslagen vanwege mentale problemen. Sindsdien woonde hij bij zijn tante in Quezon City. Zijn moeder probeerde hem onlangs op te laten nemen, maar bij het ziekenhuis kreeg ze te horen dat opname te risicovol was vanwege het coronavirus. Ragos kreeg voor een week medicijnen mee, maar toen deze voorraad op was, ging het weer slechter met hem.

Het was in deze toestand dat de politie hem op straat tegenkwam. Op een filmpje van een omstander is te zien hoe de veteraan zijn handen omhoog houdt, terwijl agenten hem onder schot houden. Als Ragos zich omdraait, iets treiterend zegt en met zijn hand in zijn tas gaat om iets te pakken, schiet een agent twee maal. De veteraan sterft ter plekke.

Volgens de politie gaat het om zelfverdediging, maar mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch veroordeelt het politieoptreden als buitenproportioneel. Volgens medewerker Carlos Conde staat het incident niet op zichzelf. Volgens de nationale politie zijn 31000 mensen gearresteerd, 6100 beboet en kregen 99 duizend mensen een waarschuwing. 

Begin april heeft de Filipijnse president Rodrigo Duterte de politie opgedragen burgers die “problemen veroorzaken” tijdens de lockdown, dood te schieten. Het bevel is in lijn met Duterte’s beleid om drugdealers uit de weg te ruimen. Conde stelt dat tot nu toe drie mensen zijn doodgeschoten na overtreding van de lockdown-regels.

Volgens Human Rights Watch misbruiken de autoriteiten de noodsituatie ook om critici de mond te snoeren. Zeven activisten die in de provincie Bulacan werden opgepakt tijdens het uitdelen van voedsel, zijn aangeklaagd voor ‘het aanzetten tot verzet tegen de regering’. Volgens een van de activisten, oud-congreslid Ariel Casilao, had de groep een vergunning om eten uit te delen.

Ook zijn er voorbeelden van Filipino’s die zijn lastiggevallen of gearresteerd vanwege kritische berichten op Facebook. Zo werd actrice en scenarioschrijver Maria Victoria Beltran twee dagen vastgezet nadat ze een bericht had geplaatst dat volgens de autoriteiten nepnieuws betrof.

Marokko

Mi Naïma, een 48-jarige vlogster uit Fes, werd op 18 maart gearresteerd wegens het verspreiden van nepnieuws. In een video had ze het bestaan van het coronavirus ontkend, en haar bijna 500 duizend volgers opgeroepen zich niet te houden aan de regels. Nog geen maand later werd ze in Casablanca veroordeeld tot één jaar cel.

De arrestatie van Mi Naïma dateert nog van voordat de ‘sanitaire noodtoestand’ werd uitgeroepen in Marokko, op 20 maart. Sindsdien heeft de politie zich niet ingehouden. Ruim 120 arrestaties waren er voor het verspreiden van nepnieuws, aldus een politiewoordvoerder in het Marokkaanse tijdschrift Maroc Hebdo. Het is maar een fractie van alle aanhoudingen: ruim 75 duizend.

In Marokko zijn tot nu toe 163 sterfgevallen en 4.246 zieken geteld door corona. Dat valt in het niet bij het schrikbarende dodental in veel Europese landen, maar de vrijheidsbeperkingen zijn er niet minder om. Wie overdag naar buiten wil, heeft een door de autoriteiten gestempelde verklaring nodig. Ook een mondkapje is verplicht. De laatste aanscherping van de regels kwam met het ingaan van de ramadan. Nu geldt er een avondklok tussen zeven uur ’s avonds en vijf uur ’s ochtends. In andere jaren is het juist dan gezellig op straat.

Hoewel de Marokkaanse politie de burgers altijd al scherp in de gaten houdt, heeft ze nu hulp van nieuwe technologie. Zo zijn er proeven met drones die detecteren waar mensen op straat zijn, onder meer door infraroodstraling te meten. De agenten hebben ook een app in gebruik genomen waarin ze kunnen uitlezen langs welke checkpoints iemand komt. Dat laatste maakt critici zenuwachtig, want wie zegt dat zo’n app weer zal verdwijnen als de epidemie voorbij is?

Iets dergelijks geldt ook voor de jacht op nepnieuws. Een andere vlogger, Mustapha Swinga, onthulde dat er een spoedwet in de maak is die de Marokkanen het recht ontneemt op te roepen tot boycots - en laat dat nu net een van de laatste machtsmiddelen van de burgers zijn, zoals bleek in 2018.