Motivatie om maatregelen op te volgen slinkt: ‘Er is perspectief nodig op sociaal contact’

Het gaat niet goed met onze motivatie om in ons kot te blijven. Op dit moment staat slechts iets meer dan de helft van de bevolking (55,4 procent) er nog pal achter. Aan het begin van de lockdown was dat nog meer dan 80 procent. Dat blijkt uit de jongste motivatiebarometer dat een team onderzoekers van de UGent al de hele crisis bijhoudt.

Het is vooral de vrijwillige motivatie, het met volle overtuiging doen, die afneemt. De wat de onderzoekers ‘moet-ivatie’ noemen, het doen omdat je schrik hebt voor een sanctie of kritiek van anderen, gaat dan weer licht in stijgende lijn. Voorlopig wint de volle overtuiging nog, maar hoe meer iemand iets begint te doen omdat het moet zonder het uit zichzelf te doen, hoe moeilijker het wordt om iets op langere termijn vol te houden.

Opvallend: in de barometer is te zien dat er een duidelijke link is tussen onze motivatie en de communicatie door de overheid. De daling van onze motivatie, die begon bij het begin van de paasvakantie, flakkerde na 7 april weer eventjes op. Toen verklaarde het crisiscentrum onder andere dat ouderen voortaan weer mochten rusten op een bankje in het park. Maar vooral na de Veiligheidsraad van 15 april en opnieuw na die van afgelopen vrijdag 24 april, ging de motivatie verder naar beneden.

“We hebben duidelijk nood aan een motiveringscampagne”, stelt professor motivatiepsychologie Maarten Vansteenkiste (UGent) die met zijn team de barometer bijhoudt. “Want we zitten op een psychologisch scharnierpunt in de crisis. Ik heb zelf nog marathons gelopen en vergelijk het graag daarmee. De kilometers wegen, de eindmeet lijkt plots ver weg. Sommigen zijn al de man met de hamer tegengekomen, anderen vrezen hem te zien. We weten ook niet goed waar we zitten, aan kilometer 30 of nog maar aan kilometer 25? We weten niet hoe pijnlijk de volgende kilometers zullen worden, waardoor we bang en onzeker worden.”

Op zo’n moment is er net een motiverende boodschap vanuit de overheid nodig. Maar die poging daartoe afgelopen vrijdag was net nefast voor de motivatie. Want voorafgaand was er in een gelekte nota sprake van het weer mogen ontmoeten van tien personen. Een maatregel die het niet haalde,  waardoor mensen het gevoel hadden dat hen iets werd afgepakt, hoewel ze het nooit hadden gekregen. “Dat is als een kind een ijsje beloven, maar het dan toch niet kunnen geven omdat het ijskraam dicht is”, zegt professor Vansteenkiste. “Een goede uitleg is dan onontbeerlijk als buffer tegen de ontgoocheling. Meer transparantie over de grotere principes en inzicht in de besluitvorming is noodzakelijk. Op deze manier kunnen we begrijpen waarom en wanneer een versoepeling kan of een verstrenging opnieuw nodig is.”

Het leek voor heel wat mensen alsof de overheid de eindmeet heeft verlegd, zegt sociaal-psycholoog Alain Van Hiel (UGent). “Het is zoals een wielrenner die een wedstrijd verliest omdat hij denkt dat de eindmeet 100 meter dichter lag. Hij kon al bijna de overwinning ruiken, maar verliest toch. Dat is exact het gevoel dat mensen na vrijdag hadden. Dat zoiets voor een dalende motivatie zorgt, is niet onlogisch. Mensen denken vooral: moet ik hier nu nog langer wachten vooraleer ik sociaal contact mag hebben? De teleurstelling was heel hoog. Ook al is mogen gaan werken uiteraard ook een sociaal gebeuren.”

Hoe je mensen dan wel gemotiveerd houdt? Door te benadrukken dat ze het moeten doen voor de anderen en dat het een collectieve oefening is, meent Van Hiel. “We hebben het tous ensemble-gevoel nodig, al is die metafoor misschien al te vaak gebruikt en dus uitgewerkt. Maar bovenal is er perspectief nodig voor mensen op sociaal contact. Daar moet men op de volgende Veiligheidsraad echt iets mee doen. Een datum prikken en goed uitleggen onder welke voorwaarden we die wel en onder welke we die niet halen. En blijven opvolgen en mensen duidelijke informatie geven.”

Al kunnen er nog oorzaken zijn voor de gedaalde motivatie, zegt professor sociale psychologie Frank Van Overwalle (VUB). “Mensen kunnen bij het zien van de dalende curves en het horen over een exit denken dat het gevaar geweken is. Dat die strenge maatregelen niet meer echt nodig zijn, waardoor de motivatie om ze na te leven automatisch daalt.”

Volgens professor Van Overwalle moeten we ons niet al te veel zorgen maken over blijvende gevolgen van het isolement waarin we zitten. Al zullen er wellicht een aantal gewoontes veranderen. Zoals het geven van een hand als begroeting. We gaan eerder zoals in Aziatische landen buigen, knikken of wuiven, denkt hij. “We worden allemaal Chinees. Wuiven, wat jonge kinderen al vaak deden, is nu al de nieuwe begroetingsvorm aan het worden. Er zijn goede digitale surrogaten voor fysiek contact, denk maar aan Skype of Zoom. Al zal er altijd behoefte blijven aan sociaal contact.”

Hoewel er nog geen enkel onderzoek bestaat naar wat deze situatie doet met een mens, is de verwachting dat we hier vrij goed gaan uitkomen. “Kijk naar bestaande experimenten”, zegt professor Van Overwalle. “Gevangenen worden ook lange tijd geïsoleerd. Je hoort zelden dat die mensen, omwille van dat geïsoleerd geweest te zijn, op sociaal vlak sterk veranderd zijn. We komen dus niet met z’n allen sociaal gehandicapt uit deze crisis.”

Wie wil meewerken aan het onderzoek van de UGent, klikt op deze link om de vragenlijst in te vullen.