1 mei 1945: de rode vlag wappert bovenop de Rijksdag in Berlijn, Duitse radio meldt de dood van Hitler

In de loop van de afgelopen nacht hebben Sovjetmilitairen de rode vlag van de Sovjet-Unie op het dak van de Rijksdag geplant.

Dat gebeurde terwijl er in het gebouw nog fel gestreden werd. Later op de dag zouden de Duitsers de vlag nog hebben verwijderd. Ook in de avond houden ze nog altijd stand in de kelders.

Met het plaatsen van de vlag op het indrukwekkendste gebouw van Berlijn is hoe dan ook een belofte vervuld. Sovjetleider Stalin had geëist dat de vlag er moest staan op 1 mei, de belangrijkste feestdag in de Sovjet-Unie.

Maarschalk Zjoekov heeft Stalin wel gewaarschuwd dat de hele stad vandaag nog niet onder controle van het Rode Leger kan zijn. De laatste Duitse troepen blijven standhouden in enkele zones van het centrum. Er wordt daar nog steeds hard gevochten . 

Hoe dan ook zijn de meeste troepen van het Rode Leger in een overwinningsstemming. Op veel plaatsen wordt luidruchtig gevierd. 

Kort na middernacht is in Berlijn een Duits onderhandelaar met een witte vlag door de vijandelijke linies gelaten. Het gaat om generaal Hans Krebs, in theorie nog altijd chef van de generale staf.  

Krebs werd ontvangen door kolonel-generaal Vasili Tsjoejkov, de succesvolle maar keiharde bevelhebber van het Achtste Gardeleger.

De Duitse generaal, die Russisch kent, deed zo vriendelijk mogelijk. Hij begon met op te merken dat 1 mei in hun beide landen een feestdag is. 

Krebs vertelde dat Hitler zelfmoord heeft gepleegd en dat er een nieuwe Duitse regering is. De nieuwe regering biedt aan vredesonderhandelingen te beginnen, zo zei hij. Ze vraagt een bestand en vrije doorgang, zodat de nieuwe kanselier Goebbels overleg zou kunnen plegen met het nieuwe staatshoofd, admiraal Dönitz. 

Tsjoejkov vermoedde meteen dat de nazileiders in Berlijn alleen maar wilden ontkomen of tijd winnen. Hij belde zijn chef, maarschalk Zjoekov. Die verwittigde meteen Moskou, waar Stalin uit zijn bed werd gehaald. Toen de Sovjetdictator het nieuws van Hitlers dood vernam, zei hij: “Zo, dat is het einde van die smeerlap.”

Krebs zei dat hij niet gemachtigd was om te capituleren. Hij moest met Goebbels overleggen. Daarom is geprobeerd om een telefoonlijn vanuit Tsjoejkovs hoofdkwartier te leggen tot in de Rijkskanselarij, maar die verbinding werkte slecht. Krebs bleef nog enkele uren bij Tjsoejkov, die erop aandrong dat hij zich zou overgeven. Wat voor zin heeft het nog om te vechten, vroeg hij hem.

Uiteindelijk keerde Krebs zelf naar de kanselarij terug. Goebbels zei hem dat hij nooit zou capituleren. Hitler had dat uitgesloten. Daarmee was de poging tot onderhandelen mislukt. Tsjoejkov beval intussen om de beschietingen met volle kracht te hervatten.  

Joseph Goebbels heeft zich in de avond het leven benomen. In de tuin van de Rijkskanselarij schoot hij zich door het hoofd. Ook zijn vrouw Magda pleegde op dat moment zelfmoord.

Eerder hadden ze hun zes kinderen laten ombrengen, die in de ondergrondse bunker verbleven. Ze vonden dat er voor hun kinderen geen plaats was in een Duitsland zonder nationaalsocialisme.

Hitler had Goebbels als nieuwe kanselier aangewezen, maar die benoeming is niet bekendgemaakt. Goebbels was hoe dan ook niet van plan Hitler te overleven.

De cynische propagandaleider had eerder al zijn genoegen getoond voor de spectaculaire wijze waarop het Derde Rijk eindigt. Alsof hijzelf de regisseur was van deze “godendeemstering”. 

Na hem heeft ook generaal Krebs zich een kogel door het hoofd gejaagd, net als Hitlers hoofdadjudant, generaal Burgdof.

De meeste anderen uit Hitlers gevolg zijn in de loop van de avond vertrokken. Ze proberen in kleine groepjes te ontkomen tussen het oorlogsgeweld. Onder hen Martin Bormann, Hitlers “grijze eminentie”, en Artur Axmann, de leider van de Hitlerjugend. 

Naschrift: de meesten onder hen zullen vroeg of laat gevangen worden genomen. Sommigen zijn bij de gevechten gedood. Over het lot van Bormann zal lang twijfel bestaan. Axmann heeft verklaard hem dood op straat in Berlijn te hebben zien liggen. In 1973 zal zijn geraamte worden gevonden en geïdentificeerd, op de plek die Axmann had aangewezen.  

In de late avond is de dood van Hitler door een Duitse radiozender wereldkundig gemaakt.  Reichssender Hamburg kondigde vanaf 21 uur meermalen aan dat er een belangrijke mededeling zou volgen en speelde ondertussen verschillende stukken muziek, waaronder een fragment uit de opera Götterdämmerung van Wagner (over de ondergang van de Germaanse goden- en heldenwereld). 

Om 22.25 uur werd het adagio uit de zevende symfonie van Bruckner abrupt afgebroken. Na tromgeroffel sprak de radio-omroeper de volgende mededeling uit: “Uit het Führerhoofdkwartier wordt gemeld dat onze Führer Adolf Hitler deze namiddag op zijn commandopost in de Rijkskanselarij vechtende tot zijn laatste ademtocht tegen het bolsjewisme voor Duitsland gevallen is. Op 30 april had de Führer grootadmiraal Dönitz tot zijn opvolger benoemd. De grootadmiraal en opvolger van de Führer spreekt tot het Duitse volk.”

Dönitz had negen uur eerder een laatste radiobericht uit Berlijn ontvangen. Maar daarin stond alleen dat Hitler de dag ervoor was “gestorven” (en niet gevallen tot zijn laatste ademtocht...). Ook is vermeld dat Hitlers testament (dat hij niet gezien heeft) hem aanstelt als “Rijkspresident” (de titel die het Duitse staatshoofd had voordat Hitler "Führer" werd). 

In zijn rede op de radio riep Dönitz de Duitse soldaten op hun plicht te doen. Hij zei dat het zijn eerste taak is om te voorkomen dat Duitsland door de “oprukkende bolsjewistische vijand” wordt verwoest. Dat is de enige reden waarom de strijd wordt voortgezet, maar zolang de Britten en de Amerikanen Duitsland dat willen beletten, zal Duitsland zich ook tegen hen moeten verdedigen.  

Meteen na de toespraak weerklonken de twee volksliederen: het Deutschlandlied en het Horst-Wessel-Lied (de nazihymne), gevolgd door trommelgeroffel en treurmuziek.

De uitzending kwam te laat om ’s anderendaags nog door de ochtendkranten te worden overgenomen. Maar in Duitsland verschijnen nauwelijks nog kranten. En door stroomgebrek kunnen veel Duitsers de radio niet meer beluisteren… 

De Belgische arbeidersbeweging heeft opnieuw vrij 1 mei kunnen vieren.

Op dit eerste Feest van de Arbeid sinds de bevrijding is formeel het startsein gegeven voor een nieuwe fusievakbond, het Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV). Het stichtingscongres is een paar dagen eerder gehouden. 

Het ABVV is een fusie van de vooroorlogse socialistische vakbond BVV (Belgisch Vakverbond) met een aantal vakorganisaties die als gevolg van de bezetting ontstonden en die vooral in Wallonië een grote aanhang hebben.

De belangrijkste is het Belgisch Verbond der Eenheidssyndicaten, dat in oktober 1944 ontstaan is uit de clandestiene Syndicale Strijdcomités. Het deed zich al voor als een eenheidsvakbond, maar de socialistische en christelijke vakbondsleiders hielden de boot af, omdat het helemaal door communisten werd geleid. 

Verder zijn er het Algemeen Geünificeerd Syndicaat der Openbare Diensten, dat onder de bezetting de ambtenaren groepeerde, en de Geünificeerde Vakbonden rond André Renard, die vooral aanhang hebben in de Waalse metaalindustrie. 

Pogingen om ook de christelijke vakbond bij de fusie te betrekken, zijn mislukt. 

In 1940, kort na het begin van de bezetting, werden de bestaande vakbonden samengevoegd tot de Unie van Hand- en Geestesarbeiders. Die werd al snel een instrument van collaborateurs en de grote meerderheid van de vroegere vakbondsleden sloot zich er niet bij aan. Het BVV werd clandestien voortgezet door vakbondsleiders als Louis Major en Joseph Bondas, terwijl algemeen secretaris Jef Rens in Londen een grote rol speelde in de plannen voor de reorganisatie van de Belgische samenleving na de bevrijding. 

Het BVV was voor de oorlog een onderdeel geweest van de (socialistische) Belgische Werkliedenpartij. Het nieuwe ABVV heeft formeel geen banden met een politieke partij. Socialisten als Bondas (nu algemeen secretaris) blijven wel in de meerderheid, maar de altijd zeer actieve communisten krijgen heel wat invloed.  Daarnaast heeft de strekking van Renard, die zeer links is en voorstander is van federalisme, veel aanhang in Luik. 

Naschrift: het ABVV zal snel weer de banden met de socialistische partij nauwer aanhalen en het etiket van socialistische vakbond krijgen. De invloed van de communisten zal geleidelijk verdwijnen, maar in sommige onderdelen nog tientallen jaren blijven bestaan.