‘28 Days Later’ voorspelde hoe andere mensen een bedreiging vormen
Pandemieën die hele maatschappijen platleggen zijn sinds jaar en dag een bron van inspiratie voor kunstenaars, van filmmakers tot schrijvers. Vandaag: de woede-epidemie in ‘28 Days Later’
“Plannen zijn zinloos. In leven blijven is het beste wat je kunt doen.” Achttien jaar geleden blies Trainspotting-regisseur Danny Boyle het zombiegenre nieuw leven in met 28 Days Later. Vandaag valt vooral op hoe een onbekend virus door wantrouwen een hele samenleving ontwricht.
De beroemdste scène uit 28 Days Later zit helemaal vooraan, als hoofdpersonage Jim (Cillian Murphy) ontwaakt uit een coma en door de straten van Londen loopt. De Britse hoofdstad is volledig verlaten: zelfs op Piccadilly Circus is geen levende ziel te bespeuren. Winkels zijn geplunderd, de stad is leeggelopen.
Toen de uitbraak van het coronavirus de Britse regering dwong om een lockdown af te kondigen, werden (in een iets minder extreme mate) die beelden plots waarheid. The Guardian had het over een “apocalyptische schoonheid”: “We hebben deze visioenen van een apocalyptisch Brittannië allemaal geabsorbeerd, generatie na generatie, van de jaren 70-tv-thriller Survivors tot Danny Boyles ongemakkelijk overtuigende fotografie van een leeggelopen landschap in 28 Days Later.”
Ten prooi aan een virus
De parallel tussen steden in lockdown en die scène uit 28 Days Later heeft ook te maken met de plot van de film: Groot-Brittannië is immers ten prooi gevallen aan een virus. Geen coronavirus dat de longen infecteert, maar een virus waarvan het voornaamste symptoom een verzengende, dierlijke woede is. 28 Days Later is een zombiefilm zonder zombies: de slechteriken zijn niet dood, maar wel bloeddorstig.
Regisseur Danny Boyle (van onder meer Trainspotting) liet zich naar eigen zeggen inspireren door het ebolavirus. “De manifestatie van de plaag in de film, de ziekte, is gebaseerd op ebola, met een beetje hondsdolheid”, vertelde Boyle in 2003 aan RES Magazine. Niet dat de film zich als ‘wetenschappelijk accuraat’ laat omschrijven. 28 Days Later blijft in de eerste plaats een adrenalinestoot, geen medisch traktaat. Zo is een incubatietijd – de tijd tussen besmetting en de eerste symptomen – van “tien tot twintig seconden”, zoals in de film wordt gezegd, ongezien. Ter vergelijking: de incubatietijd van het coronavirus ligt, waarschijnlijk, tussen de 1 en 14 dagen.
Toch slaagden Boyle en scenarist Alex Garland erin om hun horrorfilm ook op maatschappelijk vlak te laten weerklinken. Dat heeft grotendeels met toeval te maken – twee weken nadat 28 Days Later uitkwam, begin november 2002, begon in China de uitbraak van het SARS-virus, en tijdens de opnames vonden in de VS verscheidene aanvallen plaats met brieven die de dodelijke anthraxbacterie bevatten. Maar het komt ook doordat de makers de tijdgeest goed aanvoelden.
Zoals zombiepionier George A. Romero met zijn klassieker Night of the Living Dead (1964) inspeelde op de toen actuele angst voor een nucleaire ramp (de doden kwamen terug tot leven na radioactieve straling van een ruimtesonde), zo inspireerden de makers van 28 Days Later zich op de dreiging van een virusuitbraak, al dan niet als gevolg van biologische oorlogsvoering. “28 Days Later lijkt het officieel te maken”, zo begon de toenmalige recensie van The New York Times: “Microbiële plagen hebben, in de geesten van het publiek, de nucleaire winter vervangen als de manier waarop de wereld ten einde zal komen.”
Ook achttien jaar later lijkt die vaststelling nog zeer actueel. De oorsprong van het 28 Days Later-virus komt uit een laboratorium waar op chimpansees wordt geëxperimenteerd: als activisten de apen bevrijden, is het hek van de dam. Het doet denken aan complottheorieën die stellen dat het coronavirus is ontsnapt uit een lab in Wuhan, en daar houden de parallellen niet op. Vooral het wantrouwen tussen de overlevers doet denken aan de situatie van vandaag.
Te laat
De situatie die Boyle en Garland schetsen, is natuurlijk oneindig veel erger dan de realiteit waarin we vandaag leven: de maatschappij stort volledig in, slechts een handvol overlevers weet een infectie te ontlopen. Zelfs van een regering is geen sprake meer. “Toen ze de steden probeerden te evacueren”, zegt overlever Selena (Naomie Harris), “was het al te laat. De infectie was overal.”
Selena is de cynicus in deze film. Terwijl Jim hoopvol blijft dat de wereld op een dag weer zal normaliseren, is het voor Selena een uitgemaakte zaak: het heeft geen zin om aan de toekomst te denken. “Plannen zijn zinloos. In leven blijven is het beste wat je kunt doen.” Ze wantrouwt vrijwel alle andere mensen. Ze belichaamt een uitvergrote versie van de effecten die een besmettelijk virus, zelfs het coronavirus, heeft op mensen: iedereen vormt een bedreiging, want de rest van de wereld draagt het virus (in de film) of kan het virus dragen (in de huidige werkelijkheid).
“De reden waarom zombiefilms krachtige metaforen zijn, is omdat andere mensen wapens worden. Terwijl we niet op dagelijkse basis met zombies moeten omgaan, moeten we dat wel met andere mensen. Als je vrienden en familie en buren en collega’s en kleine rivalen monsters worden, resoneert dat heel erg”, redeneerde cultuurjournalist Will Waren in The Washington City Paper.
Het onderlinge wantrouwen bereikt een hoogtepunt in het derde bedrijf van de film, wanneer Selena, Jim en de tiener Hannah (Megan Burns) onderdak vinden bij een handvol soldaten met slechte bedoelingen. Wat bescherming lijkt, wordt een bedreiging. 28 Days Later toont op die manier dat niet alleen het virus dodelijk is, maar ook de manier waarop we er in extreme gevallen op reageren.