Het coronavirus is gemuteerd en doet dat nog altijd. Marc Van Ranst legt uit

Hoeveel varianten telt het virus?

Dankzij wiskundige modellen - complexe algoritmes die in archeologisch onderzoek gebruikt worden om de verspreiding van de mens in kaart te brengen op basis van DNA-codes - onderscheidden wetenschappers aan de University of Cambridge drie wereldwijde mutaties van SARS-CoV-2. Ze worden aangeduid met de letters A, B en C. 

De onderzoekers komen tot die bevinding nadat ze de genetische samenstelling van het virus onder de microscoop hebben gelegd en vergeleken met de samenstelling van het virus bij vleermuizen. Die hebben het virus meer dan waarschijnlijk op de mens overgedragen in het Chinese Wuhan. 

Het team baseert zich op virusstalen die wereldwijd bij patiënten werden afgenomen tussen 24 december 2019 en 4 maart 2020. Zo ontstaat een fylogenetische stamboom die laat zien welke types afstammen van een gemeenschappelijke voorouder en hoe die met elkaar verwant zijn. Ze tonen ook mogelijke infectieroutes. ‘A’ wordt het voorouderlijke type genoemd en staat het dichtst bij de bron van de uitbraak: ze komt voor in Wuhan, maar is er - opvallend genoeg - niet dominant. Mutaties van A duiken later ook op in de Verenigde Staten. Azië wordt getroffen door het B-type dat op weinig andere plaatsen in de wereld voorkomt. Volgens de onderzoekers is het waarschijnlijk dat die variant uiteindelijk muteerde naar een C-type dat in Europa domineerde - die variant werd aangetroffen bij de eerste patiënten in Italië en Frankrijk. 

Omdat het onderzoek in Groot-Brittannië in een vroege fase van de epidemie plaatsvond en het virus nadien diverser werd, is het volgens viroloog Marc Van Ranst logisch dat er zelfs nog meer stammen te traceren zijn. “Die kan je dan nog eens gaan indelen in misschien vijf andere types”, zegt de professor. “Virussen muteren en dat is bij dit virus niet anders.”

Hoe komen die mutaties tot stand?

Het coronavirus is een RNA-virus zoals ook griep of ebola er een is: het heeft een andere chemische structuur dan DNA. Het erfelijk materiaal van een virus is erop gericht zoveel mogelijk te besmetten en geeft haar gastheercel voortdurend de opdracht nieuwe virussen aan te maken - dat zijn allemaal kopieën van het oorspronkelijke genoom. Soms maakt een geïnfecteerde cel bij dat proces fouten.

Bij het nieuwe coronavirus kan dat betekenen dat één letter van haar genoom - dat 30.000 letters lang is en enkel bestaat uit A, T, G en C - plots op een andere plek opduikt. Dat is een mutatie. Naarmate coronavirussen zich van persoon tot persoon verspreiden, hopen ze meer mutaties op. “Maar in tegenstelling tot een griepvirus muteert corona wel veel minder snel”, zegt Van Ranst. Zo zou de seizoensgriep ongeveer vier keer zo snel muteren als SARS-CoV-2. “En dat is goed nieuws voor een toekomstig vaccin dat dan niet elk jaar aangepast zou moeten worden, in tegenstelling tot het griepvaccin.”

Is de ene variant dodelijker dan de andere?

Chinese wetenschappers maakten in maart melding van een agressieve variant en een minder agressieve variant, maar “klinisch gezien wordt er aan alle verschillende varianten voorlopig weinig belang gehecht”, zegt Van Ranst. “Het zou betekenen dat een Italiaanse variant van het virus iets anders doet dan een Chinese variant, maar dat is niet zo. Bij elke variant wordt iemand ziek en verschijnen dezelfde symptomen.” 

De viroloog wees er eerder al op dat de genetische code van SARS-CoV-2 in een paar maanden tijd nauwelijks veranderd is waardoor het virus geen andere eigenschappen heeft gekregen. “Het is daarom moeilijk te zeggen dat het virus in Italië dodelijker zou zijn dan in een ander land. Veel hangt af van andere factoren zoals het gezondheidssysteem in dat land”, aldus de professor. “Het kan wel dat een virus bij mutatie agressiever wordt, maar er is voorlopig niets dat daarop wijst.”

Klopt het dat het virus al veel vroeger in Europa was?

Uit het onderzoek aan de universiteit van Cambridge kwam nog naar voren dat de eerste besmetting in China misschien al in september plaatsvond. Dichter bij huis zou ook een Franse man al in december drager geweest zijn. Hij werd op 27 december opgenomen in een ziekenhuis nabij Parijs met een longontsteking, maar testte toen negatief op griep. Toen dat staal enkele maanden later bij de uitbraak van de epidemie in Frankrijk opnieuw geanalyseerd werd, bleek het toch Covid-19-positief. 

Ook Van Ranst denkt dat het virus al langer aanwezig was dan we aanvankelijk vermoedden. “Die schatting werd ook door fylogenetici al gemaakt”, zegt hij. Zij stellen een stamboom van de pandemie op. “Het is onmogelijk om live het moment mee te maken waarop een vleermuis een mens heeft besmet.” Ook in ons land zijn een paar honderd stalen herbekeken die sinds oktober vorig jaar negatief testten op griep. Uit die gegevens blijkt voorlopig dat niemand eerder dan de uitbraak in ons land besmet is geweest - of toch niet aangetoond via zo’n staal.