CHECK: Ons land exporteerde geen Belgische mondmaskers naar Monaco, maar was enkel een doorgeefluik

De Belgische bevolking die ijverig zelf mondmaskers stikt, terwijl langs een Luikse luchthaven hele ladingen medisch beschermingsmateriaal weglekken naar het buitenland? Het is een wraakroepend beeld dat gretig verspreid wordt op Facebook.

Aan de basis van die posts ligt een artikel van de krant De Tijd van dit weekend. Dat stelt dat "België mondmaskers uitvoerde ondanks tekort in eigen land". Het gaat dan onder andere om de dwergstaat Monaco. 

In het artikel wordt een citaat aangehaald van de Monegaskische minister van Volksgezondheid in een televisie-interview. Hij stelde daarin dat de staat Monaco "veel [mondmaskers] uit België" heeft gehaald. De krant merkt verder nog op dat "het mondaine" Monaco "twee weken geleden al gratis mondmaskers begon uit te delen aan zijn inwoners". 

Volgens het artikel was Monaco niet de enige bestemming van dat beschermingsmateriaal. Het ging ook om materiaal dat voor humanitaire doelen ingezet wordt (volgens de regering “quasi uitsluitend” Artsen Zonder Grenzen, dat een depot in ons land heeft) of bedrijven die hun voorraden herverdeelden naar vestigingen in andere landen. 

Het stuk van De Tijd deed online heel wat stof onwaaien. Zo tweette viroloog Marc Van Ranst "Kan iemand mij dit uitleggen?". Op Facebookgroepen waarin migratie- en nationalistische thema's besproken worden, werd dan weer vooral scherpgesteld op Monaco. 

Politieke partijen als de N-VA en Vlaams Belang, die traditioneel eveneens inzetten op thema's als migratie en nationalisme, riepen naar aanleiding van het artikel in De Tijd op tot een onderzoek naar de luchthaven van Bierset bij Luik, en de rol die die speelde bij het versturen van de lading naar Monaco. Aan de andere kant van het politieke spectrum lieten ook de partijen Ecolo en PS zich horen. Vlaams Belang zette ook een campagne op sociale media op, die gretig versterkt en doorgedeeld werd in de Facebookgroepen waar de discussie woedde.

Vlaams Belang besteedde bovendien tussen 200 en 299 euro aan een Facebook-advertentie die opriep om de export van mondmaskers naar het buitenland te stoppen. Om een idee te geven van de impact daarvan: voor dat bedrag belooft Facebook een bereik van 1 miljoen Facebookgebruikers.

In een andere (onbetaalde) post luidt het zo: "Wij moeten zelf naaien want de regering laat ons stikken. In Monaco delen ze al 2 weken Belgische mondmaskers uit".

Maar dat klopt niet. In Monaco delen ze geen Belgische mondmaskers uit.

Even terug naar 15 maart. Op die dag vaardigt de Europese Unie een exportverbod uit voor mondmaskers, brillen en beschermende kledij naar landen die niet tot de interne Europese markt horen. De douanediensten moeten erop toezien dat geen enkel pakket erdoor komt. Maar België, en specifieker de FOD Economie, mag wel uitzonderingen op dat verbod uitvaardigen. En dat doet ons land dus 284 keer, onder andere voor hulporganisaties zoals Artsen Zonder Grenzen. 

Maar dat is eigenlijk naast de kwestie. Voor Monaco was er zelfs geen uitzondering nodig.

Dat zit zo. Monaco maakt geen deel uit van de Europese Unie, maar wel van de eurozone, de Schengenzone en de douane-unie, waarin vrij verkeer van goederen en personen is toegestaan. Anders gezegd: je mag met jouw bezit die hele Schengenzone afreizen, zonder dat je daarbij onderworpen wordt aan douanecontrole. 

De mondmaskers waren altijd al bezit van Monaco, en zijn nooit van de Belgische staat geweest. Monaco had ze aangekocht bij een Chinese producent. De woordvoerder van de regering van Monaco, Frédéric Cauderlier, verduidelijkt in Het Laatste Nieuws: “Het vorstendom Monaco is een klant van de luchthaven van Luik. Er werden via Luik Monegaskische orders doorgegeven aan China, niet meer en niet minder.” België diende dus enkel als doorgeefluik. 

De verscheping naar Monaco hoort dus zelfs niet eens bij de 284 uitzonderingen die ons land toegekend heeft. Die nuance wordt in het artikel van De Tijd echter niet gemaakt, en ook niet in de posts op sociale media die nog steeds de ronde doen. En hoewel de regering van Monaco zaterdag een en ander heeft rechtgezet in Het Laatste Nieuws, staan de Facebookposts van Vlaams Belang nog steeds online op het moment van publicatie van dit stuk.

Je zou kunnen opwerpen dat een land in tijden van hoge nood, zoals deze coronacrisis, beslag moet kunnen leggen op bestellingen van andere staten die via ons grondgebied doorgestuurd worden. Hebben verschillende gemeentebesturen, waaronder de stad Brugge, immers zelf ook geen privévoorraden van FFP-maskers opgevorderd om hun tekorten aan te vullen?

"De Wereldhandelsorganisatie verbiedt alle kwantitatieve beperkingen op import en export van medisch materiaal, en dus ook mondmaskers", verduidelijkt Jan Wouters, Gewoon Hoogleraar Internationaal Recht en Internationale Organisaties (KU Leuven). "Bij uitzondering mogen landen beperkingen opleggen om kritieke tekorten van essentiële producten te voorkomen, of te verlichten. Maar die beperking slaat volgens mij enkel op de export van in eigen land geproduceerd materiaal. Niet op de transit van een partij medisch materiaal tussen twee andere landen. Het lijkt me onverdedigbaar om daar als overheid beslag op te leggen, tenzij die transit een bedreiging voor onze volksgezondheid had gevormd. Quod non."

Was het dan geen optie geweest om de grenzen integraal te sluiten, en dus ook de export van mondmaskers naar andere Schengenlanden te verbieden? In een persbericht dat gisterenavond werd uitgestuurd, argumenteert de Belgische regering dat ons land zich daarmee geïsoleerd zou hebben. “Als men zijn grenzen sluit, dan krijgt men er ook niet meer binnen.”

Exporteerde België Belgische mondmaskers? Nee. Die mondmaskers waren nooit bezit van de Belgische staat, of van Belgen. Ze waren eigendom van Monaco, die ze in China had aangekocht, en passeerden enkel via een Belgische luchthaven.

Heeft België een uitzondering aangevraagd voor de lading die naar Monaco ging? Nee, dat was zelfs niet nodig.

De berichten op sociale media zijn dus op zijn minst misleidend te noemen. In sommige gevallen, zoals de Facebookpost van Vlaams Belang die claimt dat Belgische mondmaskers in Monaco worden uitgedeeld, zijn ze zelfs ronduit onwaar.

Dit stuk kreeg een eerste update om 17.03. "Monaco maakt geen deel uit van de interne markt, maar wel van de Schengenzone" werd geherformuleerd tot "Monaco maakt geen deel uit van de Europese Unie, maar wel van de eurozone, de Schengenzone en van de douane-unie".
Om 20.45 werd het stuk aangevuld met de reactie van viroloog Marc Van Ranst op Twitter op het artikel van De Tijd, en die van de politieke partijen PS en Ecolo.