Zo wordt België het absolute epicentrum van Europa voor de ontwikkeling van vaccins

Wat is het doel? 

De ontwikkeling van vaccins vraagt tijd. Heel veel tijd. Het vaccin tegen baarmoederhalskanker? Dat heeft ruim tien jaar in beslag genomen. Maar nu de hele wereld zowat in lockdown is door het coronavirus, beseft iedereen dat het noodzakelijk is om die tijd zo veel mogelijk te verkorten. Zo’n vaccinopolis kan wat dat betreft een cruciale rol spelen, net omdat onderzoekers op die manier heel snel een bulk aan informatie kunnen verzamelen. 

Bovendien: het ene vaccin is het andere niet. “Iedereen is nu koortsachtig op zoek naar een vaccin tegen Covid-19", zegt Julien Brabants, voormalig afgevaardigd bestuurder van farmabedrijf GSK in België en een van de trekkers van dit dossier. “Vraag is: wie zal de eerste zijn? Maar daar moet je dus mee oppassen, want het is niet omdat iemand de eerste is, dat dit ook het beste vaccin zal blijken. Wie weet biedt het tweede of derde vaccin een veel betere bescherming en zou je als overheid dus beter daarop inzetten. Dankzij zo’n eenheid kan je dat een pak sneller achterhalen.”

Hoe gaan ze dat precies doen? 

Via een zogeheten Controlled Human Infection Model-studie (CHIM), iets wat op dit ogenblik enkel mogelijk is in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Op het Europese vasteland bestaat die mogelijkheid nog niet binnen een academische setting.

Op de Campus Drie Eiken van de UA in Wilrijk komt er hiervoor een afgescheiden quarantaine faciliteit met dertig bedden. De bedoeling is om daar dertig gezonde proefpersonen in onder te brengen. Vijftien van hen krijgen een vaccin, de andere vijftien niet. Vervolgens worden ze blootgesteld aan een virus. Ofwel gaat het om een verzwakte versie van het virus, ofwel om het virus zelf. In het laatste geval enkel op voorwaarde dat er een doeltreffende therapie beschikbaar is. Het moet ethisch aanvaardbaar zijn. 

De proefpersonen blijven al die tijd ter plaatse en worden van nabij opgevolgd. “Je kan die vrijwilligers niet zomaar naar huis sturen”, zegt immunoloog Arnaud Marchant (ULB). “Ze moeten constant worden gemonitord. Ook om de veiligheid van de samenleving te garanderen.“

Het team van Marchant gaat vervolgens hun immuunrespons op het vaccin én het virus analyseren. “Stimuleert het vaccin een doeltreffend immuunantwoord? Wat is de beste samenstelling van een vaccin? Dat gaan wij onderzoeken.” 

Het immuunsysteem is uitermate complex, benadrukt hij. “Je moet een heleboel parameters gaan meten. Soms gaat een immuunsysteem in overdrive, wat net enorm schadelijk kan zijn voor de patiënt. Bij het coronavirus bijvoorbeeld zien we dat regelmatig. Dat mag bij een vaccin natuurlijk niet gebeuren.”

In 2017 had vaccinoloog Pierre Van Damme een gelijkaardig, maar tijdelijk project in Antwerpen. Poliopolis heette dat en het haalde toen de wereldpers. In een containerdorp werden twee kandidaat-vaccins voor polio getest. “De proefpersonen zijn toen 28 dagen in die containers gebleven”, zegt Van Damme. “Ze mochten pas naar huis nadat we onder meer zeker waren dat ze niet meer besmettelijk waren, en alle gegevens verzameld waren over de veiligheid en het immuunantwoord van het vaccin.”

Poliopolis was alvast een gigantisch succes. Die studie maakte duidelijk dat de twee geteste kandidaat-vaccins veilig waren. “Maar het was een uniek project in een tijdelijke constructie”, zegt Van Damme. “Met een ‘vaccinopolis’ kunnen we dit voor heel wat toekomstige vaccins doen.”

Wie gaat dit betalen? 

Voor het hele project is 40 miljoen euro nodig. De helft daarvan komt van de federale regering, zo werd dit weekend op de federale ministerraad beslist. Met dit geld kan alvast de gespecialiseerde infrastructuur in Antwerpen en Brussel worden gebouwd. 

Er is dus nog 20 miljoen euro nodig om de hele vaccinopolis te realiseren. Aangezien het om een publiek-private onderneming gaat, wordt daarvoor gekeken naar particuliere financierders. Van Damme maakt zich sterk dat hij die fondsen zal vinden. 

“Momenteel zijn we met de UAntwerpen en ULB nauw verbonden met belangrijke internationale spelers.” Hij verwijst daarmee naar onder meer Peter Piot, hoofd van de London School of Hygiene and Tropical Medicine (LSHTM) en de bekende Bill & Melinda Gates Foundation. “Dat we van de regering al 20 miljoen euro hebben gekregen, zal een belangrijk signaal zijn om potentiële financiers te overtuigen”, zegt Van Damme. 

De farmaceutische industrie zal op termijn zeker gebruik kunnen maken van de nieuwe sites om er hun vaccins sneller te testen. “Maar ze gaan dit project niet mee financieren”, benadrukt Van Damme. “Het is een onafhankelijk academisch centrum.” Ook andere onderzoeksinstellingen zullen er hun kandidaat-vaccins kunnen laten testen.  

Zal dit voor het langverwachte coronavaccin zorgen? 

Neen, het is niet de bedoeling om in dit verband vaccins te gaan ontwikkelen. De eerste stap moet elders gebeuren: bij farmaceutische bedrijven of onderzoeksinstituten zoals het Rega-instituut van de KU Leuven. Zodra die eerste stap is gezet, kan deze Europese anti-infectie-eenheid in actie schieten. Daar zullen die kandidaat-vaccins sneller kunnen worden getest op hun werkzaamheid door middel van CHIM-onderzoeken. 

Voor corona zit er al heel wat in de pijplijn. Zo’n 130 groepen zijn volop aan het zoeken naar een vaccin. De kans dat daar iets bruikbaars uit komt, is dus meer dan reëel. 

In welke mate de Belgische vaccinopolis een verschil kan maken bij een coronavaccin, hangt af van de timing. De eerste steen wordt gelegd in 2021, het hele project zou begin 2022 operationeel moeten zijn. 

“Ik ben ervan overtuigd dat we nog een rol zullen kunnen spelen in het Covid-19-verhaal en zeker erna”, zegt Van Damme. “Stel: we hebben eind 2021 drie à vier mogelijke vaccins. Dan zullen we in België snel kunnen achterhalen wat de werkzaamheid ervan is. Ook eventueel volgende Covid-19-vaccins kunnen we onderzoeken. Bovendien: dit is één crisis en één pandemie. Er zullen er nog volgen en dan is dit initiatief cruciaal om goed voorbereid te zijn.”

Hoe belangrijk is dit? 

Uniek en revolutionair. Met die twee woorden wordt het hele project door de betrokkenen steevast omschreven. 

“Voor dit soort testen moeten we altijd naar de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk”, zegt Marchant. “Nu kunnen we het gewoon zelf doen.” Het zorgt ervoor dat vaccins sneller op de markt kunnen komen. Zo hopen de onderzoekers de procedure met een jaar tot anderhalf jaar te kunnen verkorten. 

Ook financieel is het interessant. Met zo’n CHIM-studie kunnen onderzoekers veel sneller en beter de werkzaamheid van een vaccin inschatten. Zo vermijd je dat er grote en dure studies worden opgezet met vaccins met een eventueel minder goede outcome. 

In politieke hoek leeft de hoop dat België in Europees verband zo een belangrijkere rol zal kunnen spelen. Dat benadrukken premier Sophie Wilmès (MR) en minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld).