Waarom maakt de geleidelijke terugkeer naar het "normale" leven ons ook onzeker en bang? 

Vorige week werd al een eerste stap gezet richting het "normale leven" door de opstart van de bedrijven, sinds gisteren mogen we weer enkele mensen ontvangen, en vandaag openen de winkels weer hun deuren. Stap per stap treden we uit de lockdown, maar dat roept niet alleen opluchting op, ook onzekerheid en angst komen bij veel mensen opborrelen.

“Ik ben eerlijk gezegd bang om terug te gaan naar de kledingzaak waar ik werk”, zegt Susha Raemaekers. "Het is een leuk maar klein, smal winkeltje. We hebben accessoires, kleine interieurspulletjes en kleding. Maar het is er zo klein dat je onmogelijk anderhalve meter afstand kunt houden van klanten. Ik ben een sociale, ik help mijn klanten, ben echt met hen bezig. Hoe moet dat dan? Hoe moet dat met kledingstukken die mensen over hun hoofd trekken en beademen? Er is nauwelijks bergplaats. Ik weet het niet. Ik voel me eigenlijk niet zo veilig."

Zoals Susha zijn er velen. Er zijn allerlei regels, iedereen neemt maatregelen, maar we moeten allemaal erg wennen aan die nieuwe manier om te flaneren langs de straten. Veel vragen, veel onzekerheid. Mag je die nieuwe jurk dan meteen aan, of moet je die drie dagen luchten? Moet ik passen met een mondmasker? Hoelang mag ik binnen blijven? Kan ik met mijn kinderen kleren gaan kopen en hoe moet dat dan als zij alles 'bepotelen'?

Als de scholen op 18 mei weer opengaan, breekt onze bubbel helemaal open. Hoe hard we daar ook naar hebben uitgekeken, het is voor velen ook eng. Ze hebben ons zo ingeprent dat ons kot dé veilige plek is, en nu moeten we eruit. Het 'normale' leven boezemt veel mensen angst in. 

Het gemiddelde stressniveau van de samenleving is omhooggegaan in deze coronatijden, dat bevestigt ook Filip Raes, professor klinische psychologie aan de KU Leuven. "We zitten in een heel ongewone, abnormale situatie. Dat je nu meer dan anders piekert en angstig bent, is dan ook een heel normale en menselijke reactie op een abnormale situatie. Er is veel onzekerheid. En als er iets is waar ons brein op flipt, dan is het wel op onvoorspelbaarheid." 

"We zijn mentaal uitgeput door al die verandering, overprikkeling en bezorgdheid voor onszelf en onze familie. Veel mensen tobben over hun job, hun financiële toestand, over de mogelijke recessie. En bovendien moet je je dagelijkse routines opnieuw uitvinden." Elke Van Hoof, professor psychologie aan de VUB en lid van de werkgroep die het exitcomité bijstaat, ziet ook meer psychosociale problemen opduiken. "Je ziet het ook in de studies over de terugkeer naar 'normaal' in China", zegt ze. Die wijzen op heel veel onzekerheid, precies omdat zoveel dingen plots helemaal niet meer zo normaal zijn. 

Stress en angst zijn overlevingsmechanismen. Het is dus heel normaal dat je die dingen nu erg voelt. Het behoedt ons voor gevaar, het houdt ons alert. "Het goede nieuws is dat die angst voor velen meestal gewoon weer weggaat zoals ze is gekomen."

De meeste mensen zullen deze angstige periode wellicht dan ook zonder al te veel erg doorkomen. "Maar", zegt Raes, "voor een aantal mensen zal dat evolueren naar wat je als problematisch zou kunnen omschrijven. En dat zal voor meer mensen zo zijn dan voorheen." 

Het kan zijn dat je je onzeker voelt. Dat je prikkelbaar bent, veel vragen hebt bij alles, misschien slechter slaapt dan anders. Soms is je angst heel concreet: om ziek te worden bijvoorbeeld. Of om de kinderen die straks weer naar school moeten. De vraag is niet alleen waar je precies bang voor bent, vindt psycholoog Filip Raes, maar vooral hoe groot en hoe belemmerend je angst is. "Het wordt problematisch als de angst en andere klachten maken dat je niet meer goed kunt functioneren of werken." 

Er zijn dan ook grote stressfactoren, zoals financiële verliezen of jobverlies waar mensen tegen aankijken. "We hadden een perfect uitgewerkte wereld, qua veiligheid en gezondheid. Dit laat ons zien dat we kwetsbaar zijn", stelt Raes. Dat verlies aan controle kan angst uitlokken. Als die angst en psychische klachten blijven aanhouden of verergeren, dan kun je het best professionele hulp zoeken.

Arbeidspsycholoog Tom Dijckmans zegt het zo: “Het is een kwestie van draaglast tegenover draagkracht. Als je draaglast - de problemen waar je tegen aankijkt - groter wordt tegenover je draagkracht, dus wat je aankan, dan zit je met een probleem.” 

"Uit die nieuwe veilige context van ons kot komen is een grote stap. Voor wie bang is, lijkt werken of weer gaan studeren ineens gevaarlijk." Hanne Evenepoel is ervaringsdeskundige - nu trouwens woordvoerder van Te Gek!?, de organisatie die geestelijke gezondheid bespreekbaar maakt -, en zij leerde al vroeger om te gaan met haar angsten.

Die vaardigheden komen haar nu goed van pas en die wil ze delen. “Angst moet je vooral niet vermijden", zegt ze. "De afgelopen weken is thuis zitten het nieuwe normaal geworden. Maar eeuwig thuis zitten is geen optie. Want vermijding wakkert de angst precies aan: dan komt er angst voor de angst. Aanvaard je angst, kijk het beest in de ogen." 

De beste manier om met angst om te gaan is ze niet uit de weg te gaan, bevestigt ook psycholoog Filip Raes. Hij adviseert om zoveel mogelijk controle te creëren. "Zoek structuur in die nieuwe bewegingen, zorg dat het controleerbaar en duidelijk is voor jezelf. Dat zorgt alvast voor iets meer voorspelbaarheid. En dat vermindert stress. "

Algemeen moet je letten op symptomen als angst, neerslachtigheid, herbeleving van enge situaties, misbruik van middelen als alcohol of drugs, onverklaarbare lichamelijke klachten. Dat zijn tekenen van te veel en schadelijke stress.

Om nu het werk als voorbeeld te nemen: misschien durf je niet te zeggen dat je bang bent of je niet veilig voelt. Maar dat is nu net wat je wél moet doen, weet arbeidspsycholoog Tom Dijckmans. "Communiceer. Geef aan hoe het echt met je zit. Zoek een vertrouwenspersoon."

En als je er niet uit geraakt: zoek hulp. "Daar moet je niet te lang mee wachten", vindt professor Van Hoof. "Het is oké. Je kunt geholpen worden. Door schadelijke stressreacties op te vangen, vermijd je problemen op langere termijn." 

Stap per stap opstarten: dat is het advies van arbeidspsycholoog Tom Dijckmans aan de bedrijven. "Bij machines doen ze dat, waarom bij mensen niet? Begin met contact te maken met je werknemers. Start op basis van vrijwilligheid, kijk dan wie achterblijft en zie wat die mensen nodig hebben om zich veilig te voelen." 

Thuiswerk blijft voorlopig nog deel van de maatregelen. En dus, vertelt Dijckmans, is het belangrijk om te zorgen dat er genoeg verbindende activiteiten zijn: overleg, digitale meetings, dingen die je als team samen doet. "Mensen moeten genoeg taken hebben. Snel genoeg beslissingen nemen maakt dat werknemers verder kunnen."

Zeven weken uit roulatie en dan weer aan de slag, dat is wel wat, beaamt Filip Raes. "Het is niet evident om dat gepland te krijgen met kinderen die wel en niet naar school mogen, in combinatie met je huishouden, met daarbovenop misschien toch ook die angst voor dat virus." Hij hoopt dat bedrijven beseffen dat werknemers op dit moment allicht nog niet voor 100 procent inzetbaar zijn. Een goede structuur en een goede, realistische planning kunnen veel helpen. 

Zowel Tom Dijckmans als Elke Van Hoof pleiten ervoor de werklast niet op te drijven en rustig te beginnen. “Bedrijven gaan de waanzinnige verliezen willen compenseren. Dat is begrijpelijk: bedrijven zijn de hefboom om voldoende middelen te creëren voor iedereen”, zegt Elke Van Hoof. Zij adviseert dan ook om het werk hervatten. “Hoe langer je wegblijft, hoe moeilijker het wordt om weer te beginnen.” Als mensen sociale steun krijgen, kunnen ze daar beter mee omgaan. Omscholing kan een oplossing zijn voor mensen die hun werk verliezen, of niet meer durven uitvoeren. 

Arbeidspsycholoog Tom Dijckmans ziet in deze crisis ook veel kansen voor organisaties. "Natuurlijk ligt de focus voor de meeste organisaties nu op de economische heropstart. Maar de valkuil is om terug te gaan naar 'business as usual', terwijl we heel veel kunnen leren uit deze periode om dingen anders aan te pakken. Hier tijd voor maken, als team en als organisatie, is bijzonder waardevol."

In december vorig jaar publiceerde het vooraanstaande medische tijdschrift The Lancet al een artikel waarin werd gewaarschuwd voor een toename aan psychosociale problemen door verplichte quarantaine. Hoe onduidelijker de communicatie, hoe moeilijker de financiële toestand, hoe langer die situatie duurt, hoe minder mentaal welzijn er overblijft. 

"De effecten van de coronacrisis zullen nog lang nawerken. Daar zijn wetenschappers het over eens. En we zijn zelfs nog niet klaar met de crisis zelf", zegt Filip Raes. "Het is zo dat in periodes als deze eventueel psychische klachten die al aanwezig waren nog kunnen verergeren."

Het baart de experten wel zorgen dat veel mensen een consultatie bij een professional uitstellen. "Hun mentale probleem lijkt onbelangrijk bij de gedachte aan zoveel mensen die het nog slechter hebben, die bijvoorbeeld zwaar ziek zijn. Maar dat is het niet", zegt Van Hoof. "Ik vind het vooral ook onrustwekkend dat de mensen die al in behandeling waren, wegblijven van de hulpverlening", zegt Raes. "Ze zijn soms moeilijk over te halen naar digitale consultaties, terwijl die voor velen nu een perfect en goed alternatief zijn voor de klassieke face-to-face-contacten."

Er is nood aan laagdrempelige zorg voor ons geestelijk welzijn, voor de mensen die nu niet zelf uit hun angst van het moment raken. "Nu moet er opvang zijn voor wie het nodig heeft", stelt Filip Raes. "Maar we mogen het niet opdringen, dat werkt averechts. We moeten het opvolgen en luisteren."

“We weten wat voor een grote impact dit soort situaties heeft”, zegt ook Elke Van Hoof. Ze pleit voor een rigoureuze aanpak, voor het actief opsporen van problemen en ze zo voorkomen. Zij denkt aan meer kwetsbare groepen, zoals jongeren, ouderen, mensen in armoede, mensen in de zorg nu. “En we moeten aandacht hebben voor al die verlieservaringen.”  

Er zijn veel organisaties en initiatieven waar je terechtkunt. Maar je moet het in de eerste plaats voor jezelf doen, klinkt het overal. Je eigen zoektocht doen. Als je hulp wil, zoek je best de therapeut en of de methode die bij jou past. Met z'n allen moeten we vooral onthouden dat we hier samen in zitten, dat angst normaal is nu en het helemaal oké is om bang te zijn. En dus ook om hulp te zoeken als je het nuttig vindt.