Machtsstrijd bij Open Vld begint: de hoop op vernieuwing is troef

Kamerfractieleider Egbert Lachaert, voor de tweede keer kandidaat-voorzitter bij Open Vld, loopt fluitend door de dagen. Niet alleen hij, maar zijn hele partij houdt er sterk rekening mee dat hij straks de strijd wint. Zonder het luidop te zeggen hoopt hij al de helft van de stemmen te kunnen halen in de eerste ronde.

Zelfs de voorzitters van de andere partijen zien hem nu al als aanspreekpunt voor de ontluikende regeringsgesprekken. Samen met vicepremier Alexander De Croo (Open Vld) vormt hij een tandem, zeker nu huidig voorzitter Gwendolyn Rutten zich steeds meer heeft teruggetrokken. “Of je nu met De Croo of Lachaert spreekt, die twee zeggen toch exact hetzelfde”, weet een partijleider. Kortrijks burgemeester Vincent Van Quickenborne (Open Vld) vuurt vanop de achtergrond zijn campagne aan. 

Zijn voornaamste concurrent is Oostends burgemeester Bart Tommelein. Eind augustus kon hij al moeilijk verbergen dat hij de ambitie koesterde om Rutten op te volgen. In die laatste dagen van de zomer was hij het die overliep van zelfvertrouwen. De hele partij ging er toen vanuit dat hij wel de voorzittersverkiezingen kon winnen.

Hij had (en heeft nog steeds) de steun van de brede partijtop. Ministers als Maggie De Block, Bart Somers en Sven Gatz rekent hij tot zijn getrouwen, net als Kamervoorzitter Patrick Dewael of oud-ministers Dirk Van Mechelen en Guy Vanhengel. Aftredend voorzitter Rutten spreekt zich niet expliciet uit, maar haar sympathie gaat uit naar de Oostendenaar. Tommelein was er zelf lang van overtuigd dat De Croo hem ook zou steunen. Zijn nationale bekendheid zou de rest wel doen. En toch, zo zegt een medestander nu: “Bart beseft dat het niet gemakkelijk gaat worden.”

Onder druk in eigen huis

Vanaf maandagochtend gaat de virtuele stembus open voor de 55.000 Open Vld-leden, vrijdag volgt de uitslag van de eerste ronde. Terwijl bij normale voorzittersverkiezingen lokale afdelingen worden afgedweild, pintjes worden getapt en mosselen worden uitgeschept, bleef iedereen nu in zijn kot. Dat maakt het peilen van de temperatuur bij de leden lastig. Vergeet ook niet: de blauwe militanten hebben in het verleden nog al voor verrassingen gezorgd. 

De oorspronkelijke datum, eind maart, werd twee maanden vooruitgeschoven vanwege de coronacrisis, tot groot ongenoegen van het kamp-Lachaert. Veel is er intussen nog niet veranderd: via Zoom-meetings en Facebook-live werd er de voorbije weken campagne gevoerd. Het debat op het blauwe hoofdkwartier in Brussel, gisteravond te volgen via de site van de partij en die van De Morgen, moest een laatste orgelpunt worden. 

Maar hoe liggen de kaarten eigenlijk? Naast Lachaert en Tommelein doen ook Stefaan Nuytten, een nobele onbekende uit Koksijde, en Vlaams Parlementslid Els Ampe mee. Nuytten viel in het begin op door zijn ongezouten meningen, maar deemsterde weg sinds de campagne online verloopt. Bij Ampe gebeurde het omgekeerde: zij ging op Twitter en Facebook zo hard tekeer tegen de lockdown dat ze niet meer te negeren viel. “De partijtop steunt mij niet. De basis wel”, zegt ze. “Open Vld heeft disruptie nodig. Ik schat mijn kansen goed in.” Geen enkel zwaargewicht houdt echter echt rekening met haar.

Een ideologische strijd op het scherpst van de snee bleef uit. Tommelein gaf in een dubbelinterview met Het Nieuwsblad toe dat hij het eens is met 95 procent van Lachaerts manifest. Het zit meer in de stijl, aanpak en persoonlijkheid van de twee voornaamste kandidaten. Tommelein is de bekwame manager, Lachaert de wat dwarse denker. De Oostendenaar staat voor een linkser, stedelijker liberalisme, de man van Merelbeke kleurt meer ‘economisch’ donkerblauw. De Oost-Vlaming overweegt een nieuwe naam voor de partij, de West-Vlaming vindt dat geen must.

1,08 tegen 1

Volgens gokwebsite Bingoal is het duidelijk: met 1,08 tegen 1 dichten ze Lachaert veruit de hoogste kansen toe. Bij een stemming in het publiek in Ieper na het laatste debat voor de lockdown haalde de Oost-Vlaming het met 66 procent van de stemmen, terwijl Tommelein het met slechts 18 procent moest doen. “Lachaert had veel mensen van buitenaf opgetrommeld”, zegt Tommelein nu. “En wat is het oordeel van zo’n goksite waard?”

Feit is dat Tommelein in zijn eigen provincie onder druk staat. Voor de lockdown deelde Van Quickenborne er flyers uit waarin hij Lachaert aanprijst onder de slogan ‘puur blauw’. Van Quickenborne belde de afgelopen weken ook zowat alle mogelijke blauwe afdelingsvoorzitters en lokale mandatarissen af. “Egbert staat sterk, zelfs tot in gemeentes vlak bij Oostende”, beweert hij.

Met de steun van De Croo heeft Lachaert ook de provincie Oost-Vlaanderen op zak. “Iedereen heeft heel actief geronseld”, zegt de kandidaat-voorzitter zelf. Wie sterk staat in deze provincie – ze telt de meeste leden –, begint met een serieuze voorsprong. En in de andere provincies wordt het lastig dat verschil weer goed te maken, vreest het kamp-Tommelein.

Hoewel De Croo en Van Quickenborne, toch twee partijbonzen, Lachaert openlijk steunen, heeft hij veel minder dan Tommelein het etiket van de ‘kandidaat van het establishment’. Omdat hij nog geen bestuurservaring aan de top heeft, geldt hij als dé vernieuwingskandidaat. 

De alliantie tussen dit drietal komt niet uit de lucht vallen. Vorige zomer staken ze al de koppen bijeen, in november vonden ze elkaar opnieuw in het verzet tegen de paars-groene regering die informateur Paul Magnette (PS) beoogde. Lachaert en Van Quickenborne floten toen voorzitter Rutten openlijk terug, De Croo steunde hen in de coulissen. Rutten en co zien hun revolte nu als de eerste aanzet van de campagne van Lachaert. Die houdt echter vol dat hij toen nog niets beslist had over het voorzitterschap. Hoe dan ook: het beeld van de rechtlijnige liberaal was toen wel gezet.

Te vroeg uit het bos

Pas half januari kondigde Lachaert zijn kandidatuur – uitgekiend – aan met een lange visietekst en running mates over heel Vlaanderen. Tommelein stortte zich in december al in de race, maar leek minder goed voorbereid. “Hij is te vroeg uit het bos gekomen”, zegt een medestander.

Toch is het voorbarig om Tommelein al af te schrijven. Als Vlaams minister van Energie deed hij de Turteltaks vergeten, een prestatie die geen enkele partijtopper vergeten is. Hij is ook veel bekender dan zijn concurrent. ‘Wie is Egbert Lachaert?’, blijft ook bij blauwe militanten een lastige quizvraag. Bovendien haalde de kustburgemeester tijdens de coronacrisis constant alle journaals, tot ergernis van het kamp-Lachaert. Is dat voldoende om het te halen? “Onderschat de leden niet”, zegt hij zelf.

Het verleden zal Tommelein alvast niet meteen hoop geven. Het hele partij-apparaat stond een kwarteeuw geleden achter kandidaat-voorzitter Patrick Dewael (zijn boezemvriend), maar het was Herman De Croo die out of the blue partijleider werd. Zoon De Croo herhaalde tien jaar geleden diezelfde krachttoer: Gwendolyn Rutten (en Marino Keulen) waren de gedoodverfde winnaars, Alexander De Croo sneed hen de pas af. Kan de groep rond De Croo nu voor de derde keer de Melsensstraat overnemen?

Wat opvalt: een aantal voorstanders van Tommelein lijkt zich stilaan te verzoenen met een mogelijke overwinning van Lachaert. Hier speelt de gestegen achting voor De Croo mee. Hij oogst respect met zijn empathisch en doelgericht optreden in deze gezondheidscrisis, klinkt het. “De kleine van De Croo is goed bezig”, schreef een van de partijtenoren onlangs nog in een WhatsApp-groepje aan zijn collega’s. 

Bart De Wever

Maar vooral, Lachaert heeft duidelijk gemaakt dat hij, wanneer hij voorzitter zou worden, niet meteen in de armen van N-VA-voorzitter Bart De Wever zal vallen. Zijn verzet tegen een paars-groene regering, wat de partij eind vorig jaar onder hoogspanning zette, lijkt weggeëbd. Hij pleit ervoor dat de partij zelf het initiatief neemt, om te werken vanuit het centrum. “De drie regeringspartijen (Open Vld, MR en CD&V) zouden een startnota moeten opmaken, eventueel aangevuld met de sp.a van Conner Rousseau”, zei hij al in De Zondag. “Daarna kan er verder gekeken worden of N-VA, PS of de groenen aan boord worden gehesen. Of, waarom niet, een minderheidsregering wordt gevormd”, vult hij nu aan. Toppers zien hierin het teken dat de bocht is ingezet, zeker omdat De Croo zicht zou krijgen op het premierschap wanneer het geen paars-gele regering wordt.

De medestanders van Tommelein wijzen er ook allemaal op dat Lachaert geen soloslim zal kunnen spelen tijdens de federale onderhandelingen. Bij de voorzittersverkiezingen horen immers ook de verkiezingen van het partijbureau. Lachaert lanceerde een hele reeks kandidaten, maar de kans dat zij het massaal halen van de veel bekendere Tommelein-getrouwen is eerder beperkt. En het zijn die kleppers die destijds het kompas op paars-groen zetten. “Een partijvoorzitter doet nooit volledig zijn goesting”, zegt Maggie De Block. “Hij kan niet onderhandelen zonder het mandaat van het partijbureau.”

Aftredend voorzitter Rutten waarschuwt nu dat haar opvolger een loodzware taak wacht. “Hij of zij zal de partij weer op één lijn moeten krijgen. De strijd mag hard zijn, maar de rangen zullen zo snel mogelijk moeten sluiten. Er komt nog een woelige periode aan.” 

Dit stuk kwam tot stand na gesprekken met twaalf ministers, ex-partijvoorzitters en parlementsleden bij Open Vld. Enkelen onder hen wilden alleen off the record praten.