28 december: van wrede kindermoorden tot kinderfeest

Op 28 december herdenken de meeste christenen (29 december voor orthodoxen nvdr.) het martelaarschap van de onschuldige jongetjes van Bethlehem (of onnozele in oud-Nederlands) die op gezag van koning Herodes de Grote zouden zijn vermoord. Herodes wou volgens het evangelie van Mattheüs op die manier vermijden dat de pasgeboren Joodse koning, Jezus dus, hem zou omverwerpen. Christus kon aan een gewisse dood ontsnappen door te vluchten naar Egypte.

Tot zover de Bijbel. De moord op de onschuldige kinderen wordt door historici vaak in twijfel getrokken omdat er geen vermelding van wordt gemaakt in de andere evangeliën of in historische bronnen. Toch zijn er een aantal historische links in het verhaal. Zo heeft Herodes de Grote effectief bestaan.

Herodes de Grote werd door het Romeinse rijk aangesteld als lokale bestuurder van Palestina en regeerde van 37 tot 4 voor Christus. Iets te vroeg gestorven dus om net na de geboorte van Jezus een kindermoord te hebben bevolen. Herodes stond bekend om zijn ambitieuze bouwprojecten (kleine foto) en om zijn macht die hij verwierf door middel van onderdrukking. Zo liet hij bijvoorbeeld zijn eigen zonen vermoorden, om te vermijden dat ze hem van de troon zouden stoten. Wellicht heeft dat laatste de Mattheüs geïnspireerd om het verhaal van de kindermoord te schrijven.

De feestdag zelf gaat echter al een pak langer mee. Hoewel er verwijzingen in zitten die verwijzen naar Keltische midwinterrituelen, stamt het wellicht af van een oud Romeins jaarlijks feest waarbij gedurende één dag de rollen omgekeerd werden. Zo werden slaven voor een dag de meesters en omgekeerd.

Die omgekeerde dag werd verchristelijkt en tot in de middeleeuwen gevierd. Kinderen kregen het die dag voor het zeggen. Jaarlijks werd er zo op 28 december een kind verkozen als bisschop (kleine foto) en die moest gedurende een dag de rol van de echte geestelijke overnemen.

Opdat dergelijke festiviteiten meestal faliekant uit de hand liepen, werd het gebruik van de gezagsomkering in de 13e eeuw verboden. Kinderen bleven zich wel jaarlijks in volwassenen verkleden en trokken van deur tot deur voor allerlei lekkernijen.

Uiteindelijk heeft het sinterklaasfeest volgens sommige historici die traditie verdrongen. Anderen denken dan weer dat de traditie is overgegaan in het driekoningenfeest, waarbij kinderen verkleed als de drie wijzen, die Jezus zouden bezocht hebben in Bethlehem, op 6 januari van huis tot huis trekken en zingen voor geld of lekkernijen.

Wie er ook gelijk heeft, de dag van de onnozele kinderen zelf is een beetje in de vergetelheid geraakt. Op weinig plaatsen wordt er die dag nog effectief iets gevierd. Spanje is een van de uitzonderingen. Daar wordt die dag allerlei kattenkwaad uitgehaald en dat valt een beetje te vergelijken met onze aprilvissen.

Bij ons leeft de dag van de onnozele kinderen onrechtstreeks voort in Sinterklaas of in Driekoningen en uiteraard in historisch erfgoed zoals het kunstwerk hieronder.