UAntwerpen ontdekt waarom ‘De Schreeuw’ stilaan verbrokkelt
Onderzoekers van UAntwerpen hebben ontdekt hoe het komt dat de gele verf van De Schreeuw, een meesterwerk van Edvard Munch, verbrokkelt. Het Noorse museum dat het werk tentoon stelt, zal het nu in betere omstandigheden bewaren om verdere beschadiging tegen te gaan.
Het wereldberoemde schilderij De Schreeuw dat Munch maakte in 1910 drukt menselijke stress en wanhoop uit. In 2004 werd het gestolen en twee jaar later in slechte materiële staat teruggevonden. De linkeronderhoek van het schilderij vertoont duidelijke sporen van waterschade, maar ook de gele verf in de zonsondergang, ter hoogte van het meertje en de hals van de wanhopige figuur, verbrokkelt en verbleekt.
Een internationaal team van wetenschappers uit Italië, België, Frankrijk, Duitsland, de VS en Brazilië onderzocht het schilderij om de oorzaken van deze degradatie te achterhalen. Eén gebruikte methode was de macroscopische X-straal fluorescentie, een methode ontwikkeld door de Universiteit Antwerpen.
“Die techniek maakt het mogelijk om de verdeling van chemische elementen zoals cadmium, kwik en chloor over het gehele oppervlak van het schilderij in beeld te brengen”, legt prof. Koen Janssens (UAntwerpen) uit. “Zo konden we achterhalen dat een deel van de cadmiumgele verf rijk is aan chloorverbindingen en dat het juist op deze plaatsen is dat de verf beschadigd is.”
Veel ervaring
In een volgende onderzoeksfase werden enkele minuscule gele verfsplinters die losgekomen waren van het schilderij, onderzocht met zeer intense en microscopische kleine X-stralenbundels. De onderzoeksgroep van Janssens heeft hier zeer veel ervaring mee.
“Deze metingen hadden tot doel om de chemische transformatie die de gele verf spontaan had ondergaan tijdens de degradatie, beter te begrijpen”, zegt hij. “Het knalgele cadmiumsulfide bleek geoxideerd te worden tot kleurloos cadmiumsulfaat, wat het verbleken van de verf verklaart. Deze spontane transformatie namen we eerder al waar in schilderijen van andere beroemde kunstenaars uit dezelfde periode, zoals Vincent Van Gogh, James Ensor en Henri Matisse.”
Door verouderingsexperimenten uit te voeren op zelfgemaakte cadmiumgele verf, rijk en arm aan chloorverbindingen en veroudering ten gevolge van lichtinval te vergelijken met veroudering door verwarming van de verf in vochtige omstandigheden, konden de onderzoekers aantonen dat het vooral de hoge luchtvochtigheid is (geweest) die de gele verf in De Schreeuw doet verbrokkelen en verbleken, en niet zozeer het invallend licht. Het Munch Museum verhuist later dit jaar naar een nieuwe locatie waardoor ook De Schreeuw in betere omstandigheden kan bewaard worden in een ruimte met een lage relatieve vochtigheid (45 procent) maar normale belichting. De hoop is het verouderingsproces van de gele verf op die manier te vertragen of te stoppen.