Luchtvervuiling als verzwarende factor voor corona: is sterftecijfer hoger en krijgen patiënten slechtere prognose?
Is luchtvervuiling een verzwarende factor voor Covid-19? Het lijkt erop, maar de epidemie is zo nieuw dat er nog veel onderzoek moet volgen, en dat kan toch nog enige tijd vergen. "Een hoger sterftecijfer in gebieden met meer luchtvervuiling lijkt plausibel, maar of het ook leidt tot meer infecties, is nog moeilijk uit te maken", zegt expert Ben Nemery (KU Leuven). Corona en luchtvervuiling, in drie vragen en antwoorden.
Vlaanderen scoort, net als bijvoorbeeld Lombardije, heel zwak binnen Europa als het op luchtvervuiling aankomt. Onze dichtbevolkte regio heeft heel wat industrie en een druk verkeersnet, en er is de nabijheid van andere industriegebieden zoals het Ruhrgebied in Duitsland.
De vragen en hypotheses rond het thema corona en luchtvervuiling, zijn daarom des te actueler en prangender, temeer daar de Belgische coronacijfers niet zo goed zijn (al heeft België uiteraard ook wel onbevestigde gevallen meegeteld).
De combinatie van corona en luchtvervuiling is een heel gevaarlijke
De burgemeester van Parijs, Anne Hidalgo, zette het thema onlangs extra in de verf: ze wil niet dat het autoverkeer in haar stad te veel toeneemt, nu meer mensen het openbaar vervoer mijden wegens Covid-19. Als het verkeer te veel toeneemt, zal ze maatregelen nemen, dreigde ze. Hidalgo noemt luchtvervuiling en corona immers "een gevaarlijke cocktail". Hoe zit dat nu precies? Belgische onderzoekers gaan dit thema overigens specifiek verder onderzoeken, maar wat weten we nu al?
We beginnen met de belangrijkste kwestie: hebben Covid-19-patiënten die wonen in regio's met een hogere graad van luchtvervuiling meer kans om aan de gevolgen van het virus te overlijden?
1. Er sterven meer coronapatiënten?
De conclusie zou eigenlijk logisch zijn: als we vervuilde lucht inademen, stijgt na verloop van tijd de kans op een hart- of longaandoening, of bijvoorbeeld diabetes. Die factoren werken dan weer negatief voor iemand die Covid-19 oploopt: ze kunnen de prognose voor die patiënten bij een opname verzwaren.
De grootste slachtoffers van het nieuwe coronavirus zijn veelal mensen met een onderliggende aandoening. Uit cijfers weten we nu al dat Covid-patiënten veel vaker dan gemiddeld al een bestaande long- of hartaandoening hadden.
Maar er is meer. Ook heel recente studies, specifiek voor deze corona-epidemie, wijzen in dezelfde richting. Zo is er Amerikaans onderzoek van de universiteit van Harvard, dat het volgende concludeert: per microgram fijnstof (PM 2,5) per kubieke meter in de lucht extra, hebben Covid-patiënten 8 procent meer kans om aan het virus te sterven. Voor 65-plussers (die sowieso een grotere risicogroep zijn) ligt de fijnstof-risicofactor 11 keer hoger bij Covid-19 dan bij andere aandoeningen, besluit Harvard.
De studie heeft volgens de onderzoekers een betrouwbaarheid van 95 procent. De onderzoekers filterden daarbij 20 factoren weg die het dodental negatief zouden kunnen beïnvloeden, zoals de armoedegraad, het aantal ziekenhuisbedden, het percentage obesitasgevallen enz.
Hoe meer fijnstof, hoe hoger het corona-sterftecijfer: 8 procent meer doden per microgram extra, concludeert Harvard
De universiteit van Cambridge kwam tot de vaststelling dat het sterftecijfer in regio's met een slechte luchtkwaliteit in Groot-Brittannië hoger ligt, maar die studie stelt vooral een cijfermatig verband vast, en gaat niet over oorzaak en gevolg.
Onderzoekers van de Martin Luther-Universiteit in Halle/Wittenberg onderzochten een mogelijk verband tussen luchtvervuiling door stikstofdioxide en coronadoden in Spanje, Duitsland, Frankrijk en Italië. Zij concluderen dat 78 procent van de doden in 5 van de meest vervuilde regio's in Noord-Italië en centraal Spanje is gevallen. Ook hier weer: aanwijzingen, maar nog geen bewijzen voor een echt oorzakelijk verband. Daarvoor is het sowieso ook nog te vroeg, want daar moet veel extra onderzoek voor volgen.
In vervuilde regio's vielen de meeste doden, maar de studies tonen voorlopig enkel een verband aan, nog geen oorzaak
En er is nog de voorgeschiedenis met SARS. Experts van de Europese Public Health Alliance (EPHA), stuurden ruim een maand geleden al een duidelijke waarschuwing gebaseerd op uitgebreid onderzoek na SARS. Die studies - die wel al volledig getoetst zijn - concludeerden dat mensen die in vervuilde regio's woonden, maar liefst tot 84 procent meer kans hadden om te sterven aan complicaties door SARS.
SARS is een epidemie die aan het begin van deze eeuw vooral Azië teisterde, en behoort tot de groep van de coronavirussen. SARS tastte net als Covid-19 ook de longen aan.
Conclusie?
Toxicoloog en longspecialist Ben Nemery van KU Leuven vat samen: "Wie Covid-19 oploopt en in een regio woont met meer luchtvervuiling, heeft een slechtere prognose. Een hoger sterftecijfer is plausibel, maar nog niet aangetoond."
Professor Tim Nawrot van de universiteit van Hasselt zegt het zo: "Een hoger sterftecijfer is zeker niet zo gek als veronderstelling. We weten dat luchtverontreininging het immuunsysteem beïnvloedt en ook de ontstekingsreacties in de longen. Dit kan de prognose van een patiënt negatief beïnvloeden."
Philippe Jorens, toxicoloog en diensthoofd intensieve zorg aan het UZ Antwerpen, bevestigt: "Luchtverontreiniging kan virusinfecties ernstiger laten verlopen. Dat is onder meer al aangetoond voor het klassieke griepvirus, dus het lijkt ons heel logisch dat vervuiling ook voor corona een invloed kan hebben." Uit een Belgische studie blijkt ook dat wie uit een vervuilde omgeving komt, bij opname voor een ernstige ziekte langer op intensieve moet blijven, en ook veelal langer beademd moet worden, zegt hij.
Luchtvervuiling kan de prognose van een patiënt negatief beïnvloeden
Bekijk hier wat Tim Nawrot aan Luc Pauwels vertelt over de hypothese van een hogere sterftegraad bij Covid-19 voor patiënten die al langere tijd in een regio met veel luchtvervuiling wonen:
2. Er zijn meer infecties onder de bevolking?
Een tweede kwestie gaat over het aantal besmettingen in gebieden met een hogere luchtvervuiling. Hierover is er minder duidelijkheid, hoewel er ook hier verschillende rapporten in die richting wijzen.
In China hebben onderzoekers gekeken naar fijnstofvervuiling (PM2,5) en de link bestudeerd met Covid-19-patiënten, en dit op basis van 324 Chinese steden. Ze concluderen dat in gebieden met 10 microgram meer stikstifdioxide of fijnstof per kubieke meter (in de vijf jaar voor de pandemie) er gemiddeld respectievelijk ruim 22,41 of 15,35 procent meer Covid-gevallen, en 19,2 procent of 9,61 procent meer ernstige infecties waren.
Een ander Chinees onderzoek dat 120 steden coverde, kwam eveneens tot een link tussen luchtvervuiling en Covid-19. Wetenschappers daar concludeerden dat er "een duidelijk verband is" tussen luchtvervuiling en het aantal Covid-19-infecties na het wegfilteren van andere mogelijk beïnvloedende factoren. Maar een oorzakelijk verband aantonen, is nog iets anders.
De Wereldbank publiceerde dan weer een rapport voor Nederland na onderzoek in 355 steden en gemeenten daar. Hun besluit: fijnstof (type PM 2,5) is een heel belangrijke voorspellende factor voor het aantal bevestigde gevallen en voor het aantal ziekenhuisopnames voor Covid-19. De schattingen doen vermoeden dat wanneer de luchtvervuiling stijgt met 20 procent, het aantal te verwachten Covid-gevallen zal verdubbelen.
In Chinese steden met meer luchtvervuiling waren er tot 22 procent meer Covid-gevallen
Conclusie?
Ben Nemery zegt dat een hogere besmettingsgraad niet bewezen is. Het is moeilijk om de verschillende mogelijke oorzaken en factoren uit elkaar te houden, bevestigt hij. "Het kan zijn, maar het is moeilijk om dit nu te zeggen. Momenteel weten we nog te weinig over Covid-19. We weten zelfs niet waarom iemand vatbaarder kan zijn dan iemand anders."
Voorlopig blijkt trouwens dat chronische aandoeningen aan de luchtwegen geen extra risicofactor zouden vormen. Zouden, dus. Er blijven nog veel vragen open, in beide richtingen. Volgens Philippe Jorens zou het zelfs kunnen dat we een oorzakelijk verband nooit kunnen bewijzen.
3. Fijnstof kan het virus transporteren?
Er zijn tot slot nog Italiaanse onderzoekers die beweren dat het virus kan worden verspreid door de lucht terwijl het 'meereist' met fijnstof. Aan dat onderzoek wordt minder belang gehecht, omdat het onwaarschijnlijk lijkt. Die hypothese is ontstaan in Lombardije, dat te kampen heeft met veel luchtvervuiling, en heel veel doden telde. Maar experts hechten er geen geloof aan.
Dit is veeleer een wilde hypothese
"Het is gedaan zonder veel experimentele bewijsvoering," zegt Nemery. En het is nog niet verschenen in een peer-reviewed tijdschrift, dus nog niet nagekeken (en goed bevonden) door voldoende collega-experts.
Conclusie?
"Er is geen bewijs voor dat het virus kan worden getransporteerd over langere afstanden, laat staan dat het daarna nog een infectie kan veroorzaken. Die kans is redelijk klein", is Nemery duidelijk. Bovendien betekent de aanwezigheid van “detecteerbaar virus” niet noodzakelijk dat dit ook tot infectie leidt.
En toch, het wordt wel verder onderzocht. "Het is een soort wilde hypothese, maar het is wel het onderzoeken waard, al was het maar om de denkpiste helemaal te kunnen uitsluiten."
Wat betekenen deze conclusies nu precies?
Er is nog meer en breder onderzoek nodig, maar de hypothese van het hogere sterftecijfer in gebieden met veel luchtvervuiling lijkt vrij sterk te staan. Kunnen of moeten beleidsmakers intussen al iets doen met wat we nu al weten?
Professor Anna Hansell van de universiteit van Leicester in Groot-Brittannië zegt in The Guardian dat er al voldoende op tafel ligt voor beleidsmakers die als goede huisvaders willen handelen: "Het is moeilijk om nu een eenduidig antwoord op te geven op de vraag (over luchtvervuiling als verzwarende omstandigheid, red.). Maar ik vermoed dat het in het verlengde zal liggen van wat we al weten over luchtvervuiling. En als je naar een hele bevolking kijkt, is een kleine toename van het risico iets wat je zou moeten proberen verhelpen."
Philippe Jorens zegt: "Men (de beleidsmakers, red.) moet altijd waakzaam zijn om zoveel mogelijk bronnen van verontreiniging weg te nemen, want dat is in alle omstandigheden, ook bij Covid-19, het beste wat we kunnen doen."
Zoveel mogelijk bronnen van verontreiniging wegnemen is altijd, ook bij Covid-19, het beste wat we kunnen doen
Luchtverontreiniging tegengaan is altijd een goed idee, zegt Philippe Jorens, bekijk de video hier:
Bekijk het verslag uit "Het Journaal":
