‘Tegen september zouden wij 20 miljoen vaccins kunnen hebben’

Het is zowat de heilige graal voor virologen. Hoe sneller ze met een werkend vaccin kunnen komen tegen het coronavirus, hoe sneller we ons normale leven weer kunnen oppikken. Als alles goed gaat, heeft de Universiteit van Oxford er een tegen september. Al is men aan deze kant van de Noordzee nog wat sceptisch over die timing. 

“Er zijn enkele belangrijke redenen waarom we zo snel zijn kunnen gaan”, zegt Bruno Holthof, de Belgische arts die al bijna vijf jaar de Oxford University Hospitals  leidt. “De onderzoeksgroep van het Jenner Institute, die nu dit vaccin ontwikkelt, had vroeger al een vaccin ontwikkeld tegen MERS, dat tot dezelfde familie behoort als Covid-19. Daardoor hebben we bepaalde stappen voor dit coronavaccin sneller kunnen opstarten. Het vaccin is ontwikkeld op basis van een verkoudheidsvirus, waar we nu ook een stukje van de genetische code van Covid-19 inplakken. Als iemand ermee gevaccineerd is, gaat het lichaam antistoffen aanmaken tegen de zogenaamde ‘stekels’ van het coronavirus: het eiwit waarmee het virus de cel binnendringt.”

Bruno Holthof (59)

- Opgeleid als arts aan de KU Leuven, waar hij ook een doctoraat schreef over gezondheidseconomie

- Behaalde een MBA aan de universiteit van Harvard

- Leidde tot 2015 het Ziekenhuisnetwerk Antwerpen (ZNA)

Microbioloog Herman Goossens (UAntwerpen) verwacht nochtans geen vaccin binnen de twee jaar. Omdat de opbouw van antistoffen bij wie al besmet is geweest met corona nogal tegenvalt. 

“Kijk, ik ga Herman niet tegenspreken. Er is inderdaad nog veel onzeker, omdat we niet weten hoeveel antistoffen iemand nodig heeft om niet meer ziek te worden. Maar dit vaccin zal er dus voor zorgen dat er heel precies antistoffen worden aangemaakt tegen een bepaald eiwit. Onze hypothese is dat het virus de cel niet binnenkomt als je dat ‘stekel’-eiwit blokkeert. Of het werkt, moeten de klinische studies nu bewijzen. 

“Behalve de 550 vrijwilligers, die het vaccin ondertussen al hebben gekregen, is er ook een controlegroep van evenveel vrijwilligers. Zij zijn gevaccineerd met een vaccin dat niet beschermt tegen corona. Als er voldoende mensen uit de controlegroep het virus hebben opgelopen, terwijl de eerste 550 vrij blijven van besmettingen, dan hebben we de doeltreffendheid van het vaccin aangetoond.

“De Britse geneesmiddelenautoriteit MHRA heeft al toegestemd om ons in dat geval een tijdelijke licentie te geven. Momenteel verloopt alles op schema om twintig miljoen vaccins tegen september klaar te hebben. We denken eraan om eerst de ouderen en dan de key workers – dokters, verpleegkundigen, politieagenten – het vaccin toe te dienen. Afhankelijk van de beschikbaarheid van het vaccin gaan we dan verder met andere doelgroepen. Tegen de winter zouden we genoeg mensen in het Verenigd Koninkrijk kunnen vaccineren.”

Er zijn meer dan honderd kandidaat-vaccins tegen corona in de running. Hoe belangrijk is het dan voor u en het farmabedrijf AstraZeneca om de eerste te zijn, en een groot contract binnen te halen?

“Oxford werkt samen met AstraZeneca, omdat wij als universiteit uiteraard niet genoeg capaciteit hebben om het vaccin te produceren. Maar nadat de kosten voor de productie en de distributie zijn betaald, zullen Oxford noch AstraZeneca winst maken aan het vaccin.

“Het is absoluut mogelijk dat dit vaccin niet werkt. Daarom moeten alle onderzoeksinitiatieven voldoende steun krijgen en delen we de kennis die met het Oxford-vaccin hebben vergaard. Collega’s van het Imperial College in Londen hebben bijvoorbeeld een heel andere aanpak voor een vaccin, waarvan de productie veel sneller en op een nog grotere schaal kan gebeuren.”

Britten hebben zich de afgelopen weken massaal gemeld als proefpersonen voor het Oxford-vaccin. Maar lopen de proefpersonen geen zware risico’s?

“Cru gezegd kan die persoon inderdaad ook op intensieve zorg belanden. Elke vrijwilliger wordt daarover duidelijk geïnformeerd en moet schriftelijk toestemming geven. Dan wordt de proefpersoon een jaar lang gemonitord.

“We zijn nu aan het rekruteren voor een volgende fase, waarbij we 10.000 vrijwilligers gaan vaccineren. De helft van hen zal niet uit Groot-Brittannië komen, omdat de verspreidingskracht van het virus hier al te sterk is afgenomen (de r-waarde, die aangeeft hoeveel personen een coronapatiënt besmet,  bedraagt minder dan een,  YV). De kans dat een vrijwilliger dan nog met corona geïnfecteerd zou raken, is dus veel kleiner en dan is het moeilijk om de doeltreffendheid van een vaccin te testen.

“In deze fase zullen ook vrijwilligers in Afrika en Latijns-Amerika het vaccin krijgen, want daar wordt de pandemie in sommige landen juist sterker. Over welke landen het precies gaat, kunnen we niet communiceren. Alle vrijwilligers moeten wel de overheidsmaatregelen tegen corona blijven opvolgen. Ze mogen het dus niet gaan opzoeken.”

In het Verenigd Koninkrijk zijn de maatregelen nu ook aangepast. Er wordt versoepeld, terwijl het – afgaand op het gerapporteerde aantal doden – ook het zwaarst getroffen land van Europa is. Wat vindt u van de Britse aanpak?

“Als je spreekt over de versoepeling, dan gebeurt die hier voorzichtiger dan in België. De winkels blijven bijvoorbeeld nog even dicht. Er is een stappenplan vrijgegeven dat aangeeft hoe de heropstart van de economie zou verlopen, maar de timing is nog niet bevestigd. Alles hangt af van hoe de cijfers verder evolueren. 

“Ik hoop dat ze het advies herzien om niet met het openbaar vervoer te reizen. Ik verwacht een enorm parkeerprobleem als de medewerkers van Oxford nu met de auto zullen komen. Over mondmaskers op het openbaar vervoer is er, anders dan in België, niets gezegd. Maar in een moeilijke periode is het altijd gemakkelijk om kritiek te geven op zaken die fout gaan.”

U leidt zelf een instelling met 12.000 werknemers. Heeft u ook al beslissingen genomen en later herbekeken?

“Waarschijnlijk zou ik, achteraf bekeken, sneller zijn gestart met het testen van medewerkers zonder symptomen. Dat is pas drie weken geleden begonnen. Uiteindelijk bleek zo’n 4 procent van het zorgpersoneel het virus zonder symptomen te dragen, dus kon het zich in het ziekenhuis nog steeds verspreiden.  

“Maar de richtlijnen, die gebaseerd zijn op wetenschappelijk advies, schreven enkel voor om zorgpersoneel mét symptomen te testen. Ondertussen is dat inzicht veranderd. We weten nu zelfs dat de overdracht van het virus in de helft van de gevallen gebeurt voordat je symptomen hebt. 

“Dat maakt dat dit voor mij ook al een emotionele rollercoaster is geweest. Er zijn dagen waarop je ongelooflijk hoopvol bent dat er oplossingen gevonden worden. En er zijn andere dagen waarop je met de verpleegkundigen en artsen praat die mensenlevens proberen te redden, en dan net heel droef wordt.”