Dirk Draulans: ‘Als we weer zo’n zomer krijgen als vorig jaar, zitten we in de shit’

Vlaanderen heeft de laatste jaren al een aantal records gebroken als het op klimaat aankwam. En ook deze Hemelvaart was historisch. Het is uitzonderlijk dat de provincies zo vroeg op het jaar een verbod aankondigen om op bepaalde plaatsen nog water op te pompen. Sinds begin mei was er in Antwerpen zelfs al een captatieverbod voor tien kwetsbare waterlopen. 

“Ik denk dat we sowieso wel weer een code oranje zullen krijgen”, zegt Dirk Draulans, de bekende bioloog en journalist voor het magazine Knack. “En dan krijg je weer de lapmiddelen die we de voorbije zomers hebben gezien: een verbod op wassen van auto’s, sproeien van tuinen of het vullen van zwembaden.

Die zwembaden worden nu al vlot verkocht. Deze zomer zal iedereen het ook met een zwembad thuis moeten doen, omdat reizen er allicht niet inzit.

“Dat is begrijpelijk. Maar het is niet echt verstandig om potentieel drinkwater te gebruiken voor zo’n zwembad. Tegelijk zie je ook dat er overal weer gazons besproeid worden. We zitten nu al enkele jaren op rij met problemen qua watervoorziening in de zomer. Die boodschap wordt steeds herhaald, maar men veegt er zijn voeten aan. Die houding gaat duren tot er effectief geen water meer uit de kraan komt, zoals ik deze week ook zei in De afspraak. Dan gaan de mensen beseffen hoe erg het gesteld is. De klimaatopwarming, waar deze droogte mee te maken heeft, is voor velen sowieso al iets ongrijpbaars. Tegen het einde van de eeuw zal er 70 procent minder regen vallen in de zomer. Nu zitten we dus nog maar aan het begin van dat verhaal.”

“Ik kwam onlangs in de Waaslandpolder een ambtenaar tegen van de Vlaamse Milieu Maatschappij die de grondwatermetingen doet voor West- en Oost-Vlaanderen. Hij zei toen al, begin mei, dat twee derde van zijn peilpunten laag of zeer laag stonden. Het is nog nooit voorgekomen dat we in de aanloop naar de zomer al met zo’n lage grondwaterstand zitten. Telkens als de boeren de laatste weken gingen ploegen, zag je overal stofwolken omdat de bodem zo droog is. Als we dan weer zo’n zomer krijgen als vorig jaar, zitten we in de shit.”

Hoe kunnen we het grondwatertekort dan oplossen?

“In Vlaanderen investeren we niet in natuur, die het water kan vasthouden. Daardoor loopt het water recht naar de riool, zo naar de rivieren en dan de zee. Het dringt niet meer in de bodem. Eigenlijk moeten we beginnen met zware ingrepen in het landschap. Dat moet dus weer gaan werken als een spons.

“Wat impliceert dat? Drainagegrachten, die het water wegvoeren naar de riool, moeten afgesloten worden. Heel Vlaanderen ligt vol met zulke drainagegrachten, omdat iedereen zijn grond zo droog mogelijk wil. Maar voor droogtesituaties is dat natuurlijk funest.

“Dan moeten we uiteraard meer overstromingsgebieden en waterspaarbekkens aanleggen, die water kunnen ophouden. En we moeten de verharding tegengaan. Dat betekent in de eerste plaats minder beton in Vlaanderen. Maar ook landbouwbodems worden ‘verhard’ in de zin dat de grond steeds aangestampt wordt door er met zware machines over te rijden. De landbouwbodems kunnen het water dan niet meer vasthouden.”

Doet het beleid genoeg? Er verdwenen de laatste jaren nog meer dan 6 hectare open ruimte per dag. De betonstop of ‘bouwshift’ zou er pas komen in 2040.

“Zuhal Demir, Vlaams minister van Omgeving (N-VA), doet goede dingen om diersoorten of natuurgebieden te beschermen. Maar toch gaf de Vlaamse regering vorige week nog groen licht om 23 hectare natuur van de Groene Delle tussen Hasselt en Lummen te laten verdwijnen.

“De Groene Delle is een echt moerasgebied. Dit soort natte natuurgebieden heb je dus nodig om watertekorten tijdens droge zomers tegen te gaan. Maar daar willen ze toch weer een stuk afknibbelen om er industrie op te zetten. Terwijl er in de buurt industrieterreinen open liggen.

“Ook op Europees niveau is Demir ondertussen al krediet kwijtgespeeld. Ze wil niet dat het herstelbeleid na de coronacrisis gekoppeld wordt aan de Europese Green Deal, het plan om Europa klimaatneutraal te maken tegen 2050. Dat vind ik dan doodjammer.

“De politiek wil de mensen niet bruuskeren, want dan geraken politici niet meer verkozen. Maar zo krijg je een uitzichtloze situatie. Er moet dringend meer visie en doortastendheid komen. Nu word ik er soms kregelig van.”

Over naar het individu. Wat kunnen we zelf doen om spaarzamer om te gaan met water?

“Er zijn ten eerste al de kleine dingen die je kan doen om minder water te verbruiken. Stop eens met je gazon te sproeien. Was je wagen veel minder. Laat het water niet lopen als je je tanden poetst. Of sla eens een dagje over met een douche te nemen. Het gemiddeld waterverbruik van een Belg is 100 liter per dag. Maar dat is enkel wat je uit de kraan of door het toilet laat lopen.

“Als je meerekent hoeveel water er nodig is voor onze voedselproductie en de goederen die we dagelijks gebruiken, dan kom je per dag op 7.500 liter per persoon. Dat is dus al een heel andere dimensie. Een gewone biefstuk met frieten, cola erbij en een slaatje: dat is goed voor ongeveer 4.000 liter water. Als je ook je vleesverbruik vermindert, zal je een veel grotere impact hebben. We moeten ook op die vlakken veel bewuster leren leven.”

Om dan terug te komen op het water dat enkele weken lang niet uit de kraan zou komen. Vlaams bouwmeester Leo Van Broeck, die samen met u in De afspraak zat, krijgt vaak kritiek voor zijn scherpe uitspraken. Doe je op die manier de klimaatzaak niet meer kwaad dan goed?

“Weet je, vroeger zou ik ook zeggen dat je eerst een maatschappelijk draagvlak moet creëren. Ik ben daar alweer van teruggekomen. Want als je wacht, kom je automatisch te laat. Een droogteperiode lijkt er eigenlijk voor gemaakt om mensen te confronteren met hun hoogmoed. Maar die lijken nog steeds niet te begrijpen dat we op de limieten botsen van hoever we de aarde kunnen drijven voor ons comfort. Nu beginnen wij stilaan te beseffen dat we de voorbije 50 jaar boven onze stand hebben geleefd.

“Dan moet je niet enkel mensen er vriendelijk op wijzen dat ze wat minder hun gazon zouden moeten sproeien. Als je er dan in de media op gaat hameren dat er misschien zo weinig grondwater is dat er geen water meer uit de kraan komt, kan er hopelijk politiek ook iets bewegen.

“Ik ben nu 64, de meesten worden wat bezadigder met ouder worden, maar bij mij is dat andersom. Omdat ik me werkelijk erg grote zorgen begin te maken over de toekomst van mijn kinderen en kleinkinderen. Ik heb een kleindochter van zes. Ik ben me steeds meer aan het afvragen in welke wereld ze zal terechtkomen als zij zo oud is.”