Het volkscongres is een podium voor het Chinese succesverhaal

Het Chinese propagandaministerie leidde de ­inwoners van het land tijdens de coronacrisis langs fases van angst, woede, rouw en uiteindelijk euforie. Een beproefde Chinese methode om het volkshumeur onder controle te krijgen. Maar is dat gelukt?

De jaarlijkse Volksvergadering is het moment om de balans op te maken. Hoe heeft partijleider en president Xi Jinping het gedaan? In de eerste weken, toen lokale bestuurders het veld moesten ruimen, en Peking het overnam, was hij nauwelijks zichtbaar. Na die onhandige start greep Xi de teugels stevig beet. Onder zijn leiding ontworstelde het land zich aan de epidemie, zo klinkt het nu in ­China.

Tijdens de Volksvergadering zal Xi zich richten tot het binnenlandse publiek, dat happend naar adem boven water probeert te blijven na maanden van crisis. Het congres is wat afgeslankt dit jaar. Van de drieduizend delegaties komt slechts een derde naar de hoofdstad, ­iedereen moet vooraf getest zijn op het coronavirus. Het duurt deze keer slechts een week en voor de media is nauwelijks plaats. Toch is de vergadering juist dit jaar belangrijker dan ooit. Het is het signaal dat de virusuitbraak ­onder controle is en het land inzet op herstel.

Te laat

Enige euforie is op zijn plaats, maar de Partij kan niet al te hard te juichen. Dat zou bij de bevolking verkeerd kunnen vallen, denkt de Britse oud-diplomaat Kerry Brown. “Te veel lof aan het eigen adres is niet helemaal eerlijk. Het zal klinken alsof het ergens voor compenseert. Dat roept vragen op die weliswaar niet worden uitgesproken, maar toch zorgelijk in de lucht blijven hangen”, schrijft Brown in een publicatie van het Italiaanse instituut voor ­internationale politiek (ISPI).

De Partij heeft het volk het een en ander uit te leggen over wat zich de afgelopen maanden heeft afgespeeld. Dat in Wuhan te laat alarm was geslagen, had alles te maken met angst voor de partijtop. Lokale leiders wendden de blik af en durfden niet op te biechten dat er in hun stad een virus rondwaarde. Als reactie draaide Peking de duimschroeven nog maar eens aan. Afgelopen week nog moest partij­secretaris Li Pengfei het veld ruimen nadat een nieuw cluster was gesignaleerd in Shulan, een stad in de noordelijke provincie Jilin.

Het hogere niveau

Na de uitbraak van Sars in 2003 werd een systeem opgetuigd dat moest waarschuwen als er weer zoiets gebeurde. “Maar het werkte om politieke redenen niet”, zegt Jean-Pierre Cabestan, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Baptist Universiteit in Hongkong. “Je mag niet communiceren met een hoger niveau van de ambtenarij zonder toestemming van het ­lokale partijcomité. Pas als Peking een beslissing neemt, staat het op de prioriteitenlijst.”

Het Volkscongres is een mooi moment om Xi’s positie binnen de Partij te evalueren. Maar elke poging tot analyse verdampt bij gebrek aan informatie. Chinese politicologen mogen van hun universiteiten nauwelijks met de buitenlandse pers praten. Geruchten over breuklijnen blijven wat ze zijn. “Wie kan Xi dwingen af te treden? Er is geen precedent in China, en Xi is nog steeds de sterke man”, zegt Cabestan. “De hardliners om hem heen hebben nog steeds de leiding.”

Als China de situatie niet onder controle had gekregen, was het drama niet te overzien, denkt de onafhankelijke Chinese politicoloog Chen Daoyin. Het zou volgens hem een nieuwe fase van ‘nationale vernedering’ zijn. Daarmee refereert hij aan de eeuw vóór 1949. China was in die tijd een speelbal van internationale mogendheden – het verloor oorlogen van Groot-Brittannië en Japan.

Een sterke natie

Sinds zijn aantreden claimt Xi dat hij de Chinese Droom, de renaissance van China, doet uitkomen. Chen: “Bij het 19de Partijcongres, in 2017 verklaarde hij een sterke natie als een van zijn voornaamste beleidsdoelen. Een tweede nationale vernedering zou de legitimiteit van zijn leiderschap totaal vernietigen.” Felle reacties – vooral uit de Verenigde Staten – die de verantwoordelijkheid voor de virusuitbraak bij China leggen, komen bij de Partij aan als een krenking, meent Chen.

Maar in eigen land hoeft Xi niet bang te zijn voor ontevreden burgers. Het kost Chinezen moeite genoeg om hun familie te onderhouden, en hun comfort van vóór de epidemie ­weer te veroveren.

Patriottisme

Wie uit Wuhan of de provincie Hubei komt, moet bovendien leren leven met extra controles op treinstations en luchthavens en de onvermijdelijke paranoia. Maar wie ontevreden is, voelt zich niet meteen minder Chinees. Na de exercitie van de afgelopen maanden en de kritiek vanuit het buitenland viert patriottisme hoogtij.

In die samen-staan-we-sterk-sfeer mochten de acht andere politieke partijen deze maand hun visie geven. Niet ongebruikelijk: een paar keer per jaar overlegt de Communistische Partij met de andere partijen, die uiteraard de CPC trouw steunen. Dit keer ging het gesprek over de tekortkomingen van het zorgstelsel die ­tijdens de epidemie aan het licht kwamen.

Bescherming van Chinese burgers is één van de onderwerpen die tijdens de Volksvergadering besproken zullen worden. “Toegang tot gezondheidszorg, uitkeringen voor werklozen en ouderen – dat zijn doelen die de Partij deze week wil toetsen om ze terug te laten komen in het veertiende Vijfjarenplan, dat in oktober ingaat”, denkt Scott Kennedy van het Amerikaanse Center for Strategic and International Studies.

Het Volkscongres dient voor steun voor dit soort concrete zaken. En nu meer dan ooit, denkt de Britse oud-diplomaat Kerry Brown. Een procentje meer of minder economische groei doet het niet meer voor Chinezen, noch voor de Communistische Partij, nu de onstuimige groei van de laatste decennia stabiliseert. “De Communistische Partij wil worden beoordeeld op complexere maatregelen. Nu is het moment dat deze ambitie getoetst wordt.” De middenklasse waar Xi’s leiderschap zwaar op leunt, heeft motivatie, inspiratie nodig om hem te blijven steunen.

Economie met stip op één

Toch staan de economische gevolgen van de epidemie nu nog met stip op één op Xi’s prioriteitenlijstje. In het eerste kwartaal kelderde de groei naar een krimp van 6,8 procent ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder. En ook daar wringt het tussen de partijtop en de lokale besturen. Op lokaal niveau is er nooit genoeg geld, en veel steden en districten gingen al zware leningen aan om de groeicijfers te bereiken waar ze trots mee wapperen.

Een uitgebreid steunpakket zoals na de bankencrisis in 2008 zit er niet in, is de verwachting. Alle ogen zijn gericht op premier Li Keqiang, die vrijdag met een plan zal komen voor de duikelende economie. “Li zal zeggen dat het land zware klappen heeft gehad, en daarvan aan het herstellen is. China ligt daarin voor op andere landen”, denkt Scott Kennedy. Kennedy verwacht dat de Chinese economie zich gestaag herstelt, maar dat het wel even kan gaan duren. Volksgezondheid heeft nog steeds voorrang boven de economie. Peking aarzelt geen moment om een stad opnieuw lam te leggen als zich een nieuwe uitbraak voordoet.

Welvaart

En dan zijn er nog de grote doelstellingen. Aan het einde van dit jaar mag er in China geen ­armoede meer zijn. Met dat doel was de Communistische Partij lekker op weg, tot het coronavirus toesloeg. Nu de werkloosheidscijfers oplopen, dreigen veel mensen weer terug te vallen. Naar schatting tien miljoen mensen zijn werkloos en dat cijfer loopt verder op.

Dat maakt dat tweede grote doel, dat van een ‘matig welvarende samenleving’ lastig te bereiken voor het eind van dit jaar. Binnenlandse vraag moet de economie stimuleren, maar of mensen genoeg vertrouwen hebben om hun geld uit te geven, is nu de grote vraag. Xi moet er alles aan doen om dat vertrouwen terug te winnen na de crisis van de afgelopen maanden.

De afgelopen maanden lieten praktisch zien hoe het vage ‘socialisme met Chinese kenmerken’ van de Communistische Partij eruitziet. Met grote gemeenschapszin, al dan niet aangewakkerd door angst voor een virus, volgden de Chinezen de regels van de partijstaat en kregen ze de epidemie onder controle. Maar de kosten waren gigantisch. Als Xi echt wil claimen dat het Chinese systeem oplossingen biedt die het liberale Westen ontbeert, dan moet dat ook triomferen op de volgende etappe: het economische huzarenstukje.