‘In Brussel is een fundamenteel gebrek aan vertrouwen in de politie’

Terwijl twee politieagenten een verdachte op de grond gedrukt houden, krijgen ze een hoop omstanders tegen zich, die de man proberen los te trekken. Een iemand schopt een agent tegen zijn hoofd. De beelden dateren van woensdagavond. Het filmpje werd gedeeld door de vakbond VSOA om te tonen in welke omstandigheden de politie soms moet werken. Het is het zoveelste incident in korte tijd. Begin mei zijn twee agenten gewond geraakt bij rellen in Sint-Gillis. En dan waren er nog de schermutselingen nadat de 19-jarige Adil het leven liet. Toen werd zelfs een politiewapen gestolen. 

“Ik vind dit filmpje beangstigend”, zegt criminologe Sofie De Kimpe (VUB), die onder meer onderzoek doet naar de werking van de Brusselse politie. “Ik word er ook boos van. Je ziet hoe groggy de agent wandelt, nadat hij tegen zijn hoofd is getrapt. Mijn reflex zou uiteraard zijn om de politieagenten te helpen. Maar daar is dus het omgekeerde gebeurd. Die omstanders zijn blijkbaar haatdragend tegenover de agenten, ze doen niets om hen bij te staan.”

Denkt u dat de situatie op scherp staat door corona?

De Kimpe: “Ik kan me voorstellen dat er meer stress is op het terrein, want nu komen veel zaken samen. Het is ramadan, maar familie bezoeken is door de maatregelen een pak moeilijker. Jongeren kunnen niet naar school of naar sportclubs en lopen op straat. Daar is de politie dan weer massaal aanwezig om de lockdownmaatregelen te handhaven. De politie is ook meer op haar hoede, omdat agenten het slachtoffer worden van spuwers. Er is altijd al dat kat-en-muisspel geweest. Maar nu is het er zeker.

“Ik ben het eens met de politievakbond VSOA die zegt dat geweld tegen agenten niet kan. Maar ik kan me absoluut niet vinden in het antwoord daarop: een lik-op-stukbeleid. Hard optreden zal die kloof alleen maar vergroten. Het gevoel dat ik heb bij de situatie in Brussel is dat er een fundamenteel gebrek is aan vertrouwen in de politie. Dat heeft onderzoek ook aangetoond.”

Waar komt dat gebrek aan vertrouwen tussen politie en buurtbewoners dan precies vandaan?

“Vaak ligt dat aan de wijze waarop de politie haar gezag uitoefent. Het is zo dat agenten zeker aanwezig zijn in het straatbeeld. Maar dat kan mensen ook het gevoel geven dat ze geviseerd worden. Dat is wat we met een vakterm ‘over-policing’ noemen. Tegelijk kan er sprake zijn van ‘under-policing’ – als de overlast van drugs of mensensmokkel niet wordt aangepakt.

“In Brussel is het ook een oud zeer dat veel kleine criminaliteit, die veel overlast oplevert, te weinig door justitie wordt vervolgd. Die twee zaken samen kunnen ervoor zorgen dat buurtbewoners het gevoel hebben dat de politie het niet in de hand heeft. Als je dan iets meldt en er wordt geen gevolg aan gegeven, ga je dat in het vervolg waarschijnlijk niet meer doen. Want je loopt ook het risico dat misdadigers de volgende keer bij jou komen aankloppen. Geweld tegen de politie moet je aanpakken, want dat is pure criminaliteit. Maar tegelijk moet je ook een vertrouwensrelatie opbouwen met de buurt.”

Wat stelt u zelf voor om dit op te lossen?

“In het politielandschap zijn law-and-order, zero tolerance of technische snufjes altijd hip. Maar je moet zorgen voor een gemeenschapsgerichte politie. De agenten moeten precies weten welke problemen er spelen in welke wijken. Vandaag is het zo dat veel agenten niet eens uit Brussel komen, soms komen ze uit Limburg of van de kust. Het lijkt mij een goed voorstel om enkel agenten in Brussel te laten werken die in Brussel zijn opgeleid. Daarom zie ik ook een mooie kans in de nieuwe veiligheidsschool die er gaat komen, voor politie, brandweer en civiele bescherming.

“Agenten moeten weten dat Molenbeek een heel ander verhaal is dan Oudergem, met een bevolking van vooral autochtonen en expats. Als jongeren rondlopen op straat in Molenbeek, dan moet je er rekening mee houden dat er minder groen is. Dus zij zullen meer in de straten rondhangen. Er zijn momenteel al goede initiatieven, maar die moeten nog meer van de grond komen. In Molenbeek is er een project om jongeren in overleg te laten gaan met politieagenten. Waarom horen we daar eigenlijk niet meer over? En begin daar eens mee op de politieschool. Zet daar jongeren uit de wijk eens samen met jonge politieagenten.”

In Brussel gaat het ook steeds over het fuseren van de zes politiezones. Onlangs is daar in de Kamercommissie Binnenlandse Zaken nog eens over gediscussieerd. Kan dat helpen?

“Dat is een moeilijke kwestie. Ik ben er zelf voorstander van omdat er een ongelijke verdeling is van middelen tussen de verschillende zones. In Molenbeek of Brussel-Zuid, waar Anderlecht toe behoort, zijn de problemen veel groter dan in andere zones, maar zij krijgen verhoudingsgewijs niet meer middelen om ze op te lossen. Een ander voordeel is dat je dan een eengemaakte commandostructuur hebt, waardoor de politie bijvoorbeeld sneller kan ingrijpen bij grote rellen.

“Ten slotte wordt het ook mogelijk om verschillen in beleid weg te werken. Rond de Aarschotstraat bijvoorbeeld, de prostitutiebuurt aan het Noordstation, zijn er twee zones en dan krijg je twee verschillende visies over hoe je de criminaliteit daar moet aanpakken.

“Maar het gevaar is wel dat je dan minder gemeenschapsgericht kan werken, omdat de politie dan niet meer zo lokaal wordt aangestuurd als nu het geval is. Als je de zones fuseert, moet je er dus voor zorgen dat de connectie tussen de buurt en de politie behouden blijft.”

Ondertussen voelen de politieagenten zich in de steek gelaten door de politiek. Maar die lijkt nu toch over de brug te komen. Minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V) stuurt meer manschappen naar de zone Brussel-Zuid. Is dat een juiste reactie?

“Er is een structureel tekort aan agenten, dus ik heb daar zeker begrip voor. Vaak zitten de korpschefs in Brussel door een tekort aan agenten ook met de handen in het haar. Maar op de lange termijn is dit dus niet het antwoord op de problemen. Door meer agenten de straat op te sturen, ga je het vertrouwen niet herstellen. Dit zijn snelle oplossingen, waarschijnlijk ook om de vakbond gerust te stellen.

“In 2008 is er al een onderzoeksrapport geweest over hoe je als politie kan optreden in multiculturele buurten. Toen zijn oplossingen naar voren geschoven op het vlak van opleiding en diversiteit. Maar daar is niets mee gebeurd. Als het over Brussel gaat, luistert de politiek naar het buikgevoel, niet naar de experts. Dat is heel frustrerend.”