Hoe Agatha Christie - de ‘koningin van de misdaad’ - zelf voor het grootste mysterie van haar leven zorgde

Op zaterdag 4 december 1926 ontdekken voorbijgangers een verlaten auto in een greppel dichtbij het dorp Guilford, Engeland. De groene Morris Cowley is eigendom van Agatha Christie. Van de befaamde schrijfster is er echter geen spoor te bekennen. Pas elf dagen later duikt ze weer op, in een hotel in Harrogate, zo'n 322 kilometer van Guilford. Wat er gebeurd is, kan ze zich naar eigen zeggen niet meer herinneren. Maar dat het iets met echtgenoot Archie te maken heeft, is voor alle betrokkenen duidelijk. 

De 22-jarige Agatha leert piloot Archibald ‘Archie’ Christie in 1912 kennen op een plaatselijk dansfeest. Ze worden smoorverliefd op elkaar, en op kerstavond 1914 treden ze in het huwelijksbootje. Na de oorlog verhuist het koppel naar Londen. Agatha richt zich volledig op haar - succesvolle - carrière als schrijfster en de opvoeding van dochter Rosalind. Archie is niet onder de indruk, hij doet haar wens om verhalen te schrijven af als “weinig meer dan een amusante afleiding, zoals borduren of tuinieren." Hij brengt z'n tijd dan ook voornamelijk door op het plaatselijke golfterrein. Maar in april 1926 slaat het noodlot toe. Agatha’s moeder Clarisa overlijdt. Steun hoeft ze niet te verwachten van Archie, want die is op zakenreis. Wanneer hij terugkomt, laat hij z'n emotionele echtgenote weten dat hij verliefd is geworden op een andere vrouw, de 25-jarige Nancy Neele. 

Dat leidt op 3 december tot een zware ruzie. Archie vertrekt op weekend met z'n vrienden en minnares. Agatha brengt haar dochter naar haar gouvernante en verlaat daarna het huis. 

Terwijl het nieuws van haar verdwijning bekend raakt, checkt Agatha in in het hotel in Harrogate. Ze geeft de naam ‘Teresa Neele’ op en zegt dat ze in Cape Town, in Zuid-Afrika, woont. Terwijl duizenden vrijwilligers dagenlange zoektochten organiseren geniet zij van ontspannende momenten in de plaatselijke spa. Ooggetuigen vertellen later dat ze er blij en tevreden uitziet, gekleed in opvallende kleren - een grote tegenstelling met haar normale doen. Met Archie gaat het intussen minder goed. Omdat hij zich geïrriteerd en gefrustreerd gedraagt - kwader omdat hij z'n spelletje golf moet opgeven dan omdat z’n vrouw verdwenen is - begint de politie te vermoeden dat er kwaad opzet in het spel is. 

Op een avond wordt Agatha echter herkend door de plaatselijke muzikant, Bob Tappin. Hij verwittigt de politie, die haar herenigt met haar echtgenoot. Er is echter één probleem: “Ze lijdt aan compleet geheugenverlies", zegt Archie in een interview op 15 december. “Ik denk niet dat ze weet wie ze is. Ze kent me niet en ze weet niet waar ze is. Ik hoop dat rust en stilte haar zullen genezen.” Hoewel Agatha met haar echtgenoot mee naar huis gaat, besluit ze vijftien maanden later van hem te scheiden. Amper een week later hertrouwt Archie al, met Nancy Neale. Ook Agatha vindt opnieuw het geluk, in de armen van Max Mallowan. 

Maar wat is er nu precies gebeurd? De belangrijkste theorie daarover - die in die tijd ook door de politie aangenomen werd - vertelt hoe de schrijfster een auto-ongeluk kreeg. Als gevolg daarvan kreeg ze geheugenverlies. Er bestaat inderdaad zoiets als retrograde amnesie, waarbij iemand na een traumatische gebeurtenis al z'n voorgaande herinneringen verliest. Alleen zijn dokters het er wel over eens dat de slachtoffers bijna altijd nog weten wie ze zijn of de mensen in hun omgeving herkennen. Dat was niet het geval bij Agatha, waardoor het onwaarschijnlijk lijkt dat ze effectief aan amnesie leed. Een andere populaire theorie houdt in dat Agatha haar overspelige echtgenoot simpelweg een poepje wilde laten ruiken. Dat hij op weekend wilde met z'n minnares, zou haar zo overstuur gemaakt hebben, dat ze haar verdwijning in scène zette. Als schrijfster van misdaadromans wist ze dat de verdenking dan op Archie zou vallen. Wanneer haar verblijfplaats bekend raakte, zou ze dan simpelweg geheugenverlies voorgewend hebben. Klinkt niet onlogisch, alleen is het érg moeilijk om geheugenverlies te faken, aangezien de meeste mensen niet weten wat de symptomen zijn. Een eenvoudige test zou een valsspelende Agatha al door de mand hebben laten vallen, maar dat is niet gebeurd. 

Toch doen er nog andere theorieën de ronde. Zo vermoedt biograaf Andrew Norman, een voormalig dokter, dat Agatha last zou hebben gehad van een ‘dissociatieve fugue’, of dissociatieve vlucht. Dat is een soort van trance die veroorzaakt wordt door trauma of depressie. “Deze psychische aandoening past bij de symptomen die Christie liet zien tijdens haar verblijf in Harrogate", zegt hij aan The Guardian. Hij verwijst daarbij naar het feit dat de schrijfster een andere identiteit aannam en zichzelf niet kon herkennen op foto’s in de krant. “Ik geloof dat ze zelfmoordneigingen had. Dat haar gemoedstoestand erg laag was.”

Dat wordt voor een stuk bevestigd door Agatha Christie zelf. Ze zweeg in alle talen over het gebeurde - zelfs in haar autobiografie wordt het voorval amper vermeld - maar in 1928 gaf ze wel een interview aan The Daily Mail waarin ze een tipje van de sluier lijkt op te lichten. Ze beschrijft hoe ze op 3 december langs een steengroeve rijdt. “De gedachte kwam in me op om erop in te rijden", zegt ze. “Maar omdat m’n dochtertje bij me in de auto zat, liet ik dat idee meteen varen. Die avond voelde ik me verschrikkelijk miserabel. Ik voelde dat ik niet verder kon. Ik verliet het huis die avond, erg nerveus, met de bedoeling om iets wanhopig te doen."  

“Toen ik een punt op de weg bereikte dat volgens mij naast de groeve lag, draaide ik de auto daarheen. Ik liet het wiel los en liet de auto rijden. De auto raakte iets. Ik werd tegen het wiel gegooid en mijn hoofd raakte iets. Tot op dat moment was ik Mrs. Christie." Wat bedoelt Agatha met die woorden? Vertelt ze simpelweg dat ze inderdaad een auto-ongeluk kreeg, haar hoofd stootte en plots niet meer wist wie ze was? Of wil ze iets anders bekennen? Dat denkt schrijver Andrew Wilson. Volgens hem besefte Agatha pas wat ze had willen doen nadat ze haar auto had laten crashen. De gelovige schrijfster realiseerde zich dat zelfmoord niet echt christelijk is en besloot haar fout daarom te verbergen door te doen alsof ze aan geheugenverlies leidde. Volgens Wilson verwijst Agatha daar ook naar in haar semi-autobiografische boek ‘Unfinished Portrait’. Ze laat haar hoofdpersonage Celia - een alter ego van de schrijfster zelf - een zelfmoordpoging doen, waarna Agatha schrijft: “Ze gaf toe dat het erg slecht van haar was om het te proberen.” 

Omdat de koningin van het mysterie zelf de lippen stijf op elkaar hield, zal het waarschijnlijk voor altijd bij speculaties blijven. Al heeft ze misschien wel iets verklapt aan haar kleinzoon, Mathew Pritchard, die er ook een theorie op nahoudt. “Ik houd niet echt van het woord wraak”, liet hij zich in een interview met The Guardian ontvallen. “Maar ja, ik denk dat het mogelijk is dat ze dat gedaan heeft. Archie had haar gekwetst. Ik denk niet dat ze dat ooit vergeten is.”