Direct naar artikelinhoud
DocumentaireRuimtevaart

Het bizarre lot van de Antwerpse kunstenaar die een beeldje op de maan heeft liggen

Paul Van Hoeydoncks ‘Fallen Astronaut’ op de maan. In plaats van een ode aan de ruimtereis werd het een monument voor overleden astro- en kosmonauten.Beeld Nasa

Een beeldje van de Antwerpse kunstenaar Paul Van Hoeydonck belandde in 1971 op de maan. In plaats van beroemd werd hij erom verguisd. Hij vertelt over zijn bizarre lot in de documentaire The Fallen Astronaut.

Op 30 juli 1971 landde Apollo 15 op de maan. Commandant David Scott en Jim Irwin verkenden het maanoppervlak terwijl Alfred Worden achterbleef in de commandomodule. Scott liet een kunstwerk van Paul Van Hoeydonck (94) achter op de maan: een aluminium mensfiguurtje. Deze gebeurtenis, die klinkt als een prachtprestatie, de kroon op zijn oeuvre, heeft de kunstenaar “kapotgemaakt”. In plaats van wereldberoemd werd hij persona non grata. “Ineens bestond ik niet meer.”

Het werd na 49 jaar hoog tijd dat dit verhaal werd uitgeplozen. Dat heeft de Nederlandse documentairemaker Frank Herrebout geprobeerd. “Ik heb me gehouden aan de feiten.” Er zijn veel verhalen en geruchten over het maankunstwerk. Van Hoeydonck vertelt bijvoorbeeld graag dat de astronauten toestemming hadden gekregen van president Nixon. “Ongeloofwaardig”, oordeelt Herrebout.

Voor alle duidelijkheid: er is écht een kunstwerk op de maan. Herrebout las er vijf jaar geleden toevallig over. “Ik heb de kunstenaar onmiddellijk opgezocht en gevraagd: is er al een film over dat beeldje?” Van Hoeydonck had er aanvankelijk geen zin in. “Het heeft alleen maar ellende gebracht.” Herrebout wist hem te overtuigen. 

Het bizarre lot van de Antwerpse kunstenaar die een beeldje op de maan heeft liggen
Beeld Filmstill

Het idee voor het maankunstwerk ontstond eind jaren zestig in de New Yorkse galerie Waddell. Van Hoeydonck had succes in de VS met zijn futuristische space art, kunst over ruimtereizen. Een populair onderwerp, de hele wereld verheugde zich op een succesvolle maanlanding. Zo kwam galeriehouder Louise Deutschman op een idee: zou er een kunstwerk van Van Hoeydonck mee kunnen naar de maan? De NASA wees haar voorstel af. Maar ze gaf niet op.

Na de eerste geslaagde maanlandingen ontdekte Deutschman een smokkelroute naar de maan. Om precies te zijn: zij ontmoette een grafisch vormgever en hij kende een golfer die lesgaf aan astronaut Irwin. Dus verzocht Deutschman de grafisch vormgever om de golfer te vragen om de astronaut te vragen… En voilá. Het kunstwerk moest licht en klein zijn, dan kon het in de personal preference kit mee aan boord. Later ontmoette Van Hoeydonck de drie astronauten van Apollo 15 en het klikte. Het plan ging door. De kunstenaar had een poppetje van aluminium in een plexiglas capsule ontworpen om te laten zien dat de mens naar de sterren reikt. 

Tijdens de missie zat Van Hoeydonck dagenlang aan de televisie gekluisterd, in de hoop een glimp van zijn kunstwerk op te vangen. Volgens de tussenpersoon, de golfleraar, was hun maankunstwerkmissie geslaagd. Inderdaad: op 12 augustus, een week nadat de crew weer op aarde was geland, zag Van Hoeydonck zijn sculptuur in de kranten. 

Maar niet zoals hij het kende, het was onderdeel van een bescheiden monument ter nagedachtenis aan veertien omgekomen astronauten en kosmonauten (uit de Sovjet-Unie). Geen optimistische mens die naar de sterren reikt, maar een dood poppetje, liggend zonder plexiglas omhulsel. Fallen Astronaut heette het gedenkteken, de kunstenaar werd niet genoemd. Sterker nog, Van Hoeydonck werd verzocht zich stil te houden. 

Het werd nog pijnlijker toen Van Hoeydonck een jaar later alsnog in de publiciteit trad. Hij besloot een editie van 950 beeldjes uit te brengen, zoals van tevoren was afgesproken met zijn galerie, de grafisch vormgever en de golfleraar. Alleen leek het nu alsof zij geld wilden verdienen over de ruggen van gestorven astronauten. De productie werd gestaakt en op aanraden van zijn advocaat verliet Van Hoeydonck de VS. “Ik dacht dat ik beroemder zou worden dan Picasso. Integendeel: mensen haatten me.”

Paul Van Hoeydonck bij CBS News in 1972.Beeld Filmstill

De NASA-versie van deze vreemde toestand is dat astronaut Scott Van Hoeydonck had verzocht een beeldje te ontwerpen voor het gedenkteken en dat was afgesproken dat de kunstenaar anoniem bleef. Scott wilde helaas niet meewerken aan de documentaire. Astronaut Worden komt wel uitgebreid aan het woord. Hij vertelt hoe de astronauten later in opspraak zijn geraakt, omdat ze zonder toestemming vierhonderd enveloppen hadden meegenomen om te verkopen als maansouvenirs. Volgens Worden was Scott het brein achter die actie en wilde de commandant daarom het verhaal over meegesmokkelde kunst niet in de openbaarheid.  

Herrebout: “In die tijd hadden astronauten niet meer de sterrenstatus van Neil Armstrong. Het ging slecht met de economie. Dus keek de senaat kritisch naar NASA: zijn ze geen rare dingen aan het doen?” En rare dingen deden ze. In de Apollo 14 bijvoorbeeld had (via diezelfde golfleraar) commandant Alan Shepard twee golfballetjes en een uitvouwbare golfclub meegekregen voor een potje maangolf. Daar werd verdacht snel op ingehaakt door golfballetjesfabrikant Spalding. Het leek alsof er werd geschnabbeld op de maan.

Herrebout heeft grote bewondering voor Van Hoeydonck en voor het monument. “Als het beeldje zomaar was achtergelaten, dan was er nooit zo’n officiële foto gemaakt. Dan was het gegaan zoals met het Moon Museum van Forrest Myers.” Het wat van wie? Er schijnt al sinds 1969 een miniplaquette op de maan te zijn met kunstwerkjes erop. Alleen is dat verhaal nooit door de NASA bevestigd.

Zo bekeken is pechvogel Van Hoeydonck uiteindelijk een gelukzak. Aan het eind van de documentaire lijkt hij dat door te krijgen. “Een stel jongens dat een beeldje op de maan heeft gezet, is dat niet fantastisch?”