Het herstelplan van de Europese Commissie van 750 miljard: 6 vragen en antwoorden

Om de verspreiding van het coronavirus te beletten, hebben alle landen strenge lockdownmaatregelen genomen. Die hebben ook grote delen van de economie doen stilvallen.

Alle landen hebben massaal geld uitgegeven om bedrijven te steunen, om werkloosheidsuitkeringen te betalen, om de gezondheidszorg te versterken. Het Europese bbp zou met meer dan 7 procent dalen, het herstel zou jaren kunnen duren. Tegelijk komen er bij de overheid minder belastinginkomsten binnen.

De vrees is echter dat rijke landen, die meer buffers hebben kunnen opbouwen, sneller uit de crisis zullen geraken dan arme landen. Die hebben immers al veel schulden uit het verleden, en als ze nog meer moeten gaan lenen om via investeringen uit de crisis te geraken, wordt hun schuldenlast onhoudbaar.

De Europese Commissie stelt nu voor om zelf (en niet de lidstaten apart) 750 miljard euro te gaan lenen op de financiële markten. De Commissie zou dat geld dan ter beschikking stellen van de lidstaten, die er investeringen mee kunnen doen of hervormingen mee betalen.

500 miljard euro krijgen ze in de vorm van subsidies, de overige 250 miljard moeten ze later terugbetalen aan de Europese Unie. "Niet alleen om solidariteit te tonen waarmee we de crisis van vandaag overwinnen, maar ook als een pact voor de generatie van morgen", zei von der Leyen in haar speech vanmiddag. Vandaar de naam van het fonds: New Generation EU. 

Normaal gezien kan de Europese Commissie hooguit 60 miljard euro zelf lenen op de financiële markten. Dat heeft ze tijdens de financiële crisis bijvoorbeeld gedaan om landen buiten de eurozone, zoals Hongarije, goedkope leningen te verschaffen. Nu wil ze van de 27 lidstaten de expliciete toelating krijgen om tijdelijk veel meer geld te gaan lenen.

Ze wil dat de lidstaten die toestemming geven in het zogenaamde “eigenmiddelenbesluit”. Dat is een besluit dat om de zeven jaar vastlegt hoeveel geld de lidstaten maximaal zullen overdragen aan de Europese Unie. Daarin is altijd een marge of wat speelruimte: nooit wordt het maximale bedrag opgevraagd bij de lidstaten.

Het is nu de bedoeling om die marge tijdelijk fors te verhogen. Dat geeft aan de financiële markten de garantie dat de Europese Commissie juridisch zeker is dat ze het geleende geld zal kunnen terugbetalen. Door die garantie van alle landen kan ze aan een erg lage rentevoet lenen.

Het eigenmiddelenbesluit moet door de nationale parlementen van alle 27 lidstaten worden goedgekeurd. Wanneer één parlement het besluit blokkeert, dan kan dit plan dus niet doorgaan. Bij ons is alleen de goedkeuring door het federale parlement vereist.

Het geld komt niet in een apart fonds terecht. Het zal gebruikt worden om de “normale” Europese meerjarenbegroting aan te vullen. Daarin zou normaal gezien ongeveer 1000 miljard euro zitten, maar daar zal nu dus - als het van de Commissie afhangt - 750 miljard euro bijkomen.

Voor de coronacrisis waren de lidstaten er nog niet geslaagd om het eens te geraken over de meerjarenbegroting. In februari probeerde Europees president Charles Michel, onze vroegere premier, een beslissing te forceren, maar dat mislukte.

Een deel van het extra geld zal verdeeld worden tussen de lidstaten. Regio’s die economisch zwaar getroffen worden door de coronacrisis (op basis van de daling van hun bbp) krijgen meer. Zo zouden Italië, Spanje en Polen het meeste geld krijgen of kunnen lenen.

Eén bron spreekt van 172 miljard voor Italië (ongeveer voor de helft subsidies en voor de andere helft leningen), en 140 miljard voor Spanje (ook voor de helft leningen en voor de helft subsidies). Volgens dezelfde bron zou België 5,4 miljard kunnen krijgen, volledig via subsidies. 

Lidstaten zullen een bedrag toegewezen krijgen, en moeten dan een plan opmaken waarin staat hoe ze dat geld willen besteden. De Europese Commissie wil dat ze daarbij rekening houden met de Europese aanbevelingen die elk jaar gegeven worden, of met de klimaatdoelstellingen.

Pas wanneer dat plan is goedgekeurd, kunnen lidstaten het geld beginnen uitgeven. Een groot deel van het geld krijgen ze in de vorm van subsidies. Dat moeten ze niet terugbetalen. Een kleiner deel kunnen ze lenen bij de Europese Commissie, en moeten ze later wel terugbetalen.

Een ander deel van het geld zal dienen als waarborg om bedrijven in strategische en essentiële sectoren, die failliet dreigen te gaan, van voldoende kapitaal te voorzien. Europa gaat zelf geen aandelen kopen, het gaat wel garant staan voor investeerders die dat willen doen.

En binnen de Europese meerjarenbegroting komt er ook een aparte rubriek voor gezondheidsbeleid, onder meer voor het aanleggen van Europese voorraden van beschermend materiaal. 

De Commissie wil het geld lenen op lange termijn, en pas beginnen met terugbetalen vanaf 2028. De laatste aflossing zou 30 jaar later gebeuren, in 2058. De intresten beginnen natuurlijk al vanaf volgend jaar te lopen.

De Commissie stelt voor om een aantal nieuwe “belastingen” in te voeren. Op die manier zou alles terugbetaald kunnen worden, zonder dat de lidstaten zelf een extra bijdrage in het EU-budget moeten storten. De luchtvaart en scheepvaart zouden extra CO2-uitstootrechten moeten gaan betalen, grote multinationals zouden een omzetbelasting moeten betalen, ook een koolstoftaks op ingevoerde producten ligt op tafel, net zoals een taks op grote spelers uit de digitale wereld. 

Als de lidstaten die nieuwe “belastingen” afwijzen, zullen ze zelf voor de kosten opdraaien. Ofwel moeten ze dan vanaf 2028 hun eigen bijdrage aan de EU verhogen, ofwel moeten ze ruimte creëren in de EU-begroting door te besparen op de klassieke uitgavenposten zoals landbouw of regionaal beleid. 

Dit plan moet door alle 27 lidstaten worden goedgekeurd, en ook door het Europees Parlement. Een belangrijke splijtzwam is de vraag of landen die steun krijgen, het moeten terugbetalen of niet. Gaat het dus om subsidies, of om leningen?

Duitsland en Frankrijk stelden vorige week voor om uitsluitend met giften te werken. Voor Duitsland was dit een belangrijke koerswijziging. Afgelopen weekend stuurden de zogenaamde vier zuinige landen (Oostenrijk, Denemarken, Zweden en Nederland) een tegenvoorstel de wereld in, waarin alleen sprake was van leningen.

Zij willen niet dat de EU gemeenschappelijke schulden aangaat, die aan enkele landen ten goede komen, maar dan vooral door rijkere landen moeten worden afgelost. Volgens hen wordt de Europese Unie op die manier een “transferunie”, waarin geld getransfereerd wordt van rijke naar arme landen.

In het plan van de Commissie zitten zowel giften als leningen. Of dat als compromis iedereen tevreden stelt, zal de komende weken moeten blijken. De bal komt nu bij Europees president Charles Michel te liggen, die moet proberen om een akkoord te bereiken. Michel spreekt nu al van een belangrijke stap, en wil het voorstel met de regeringsleiders bespreken tijdens een Europese top op 19 juni. 

De Europese Commissie rekent erop dat alle goedkeuringsprocedures nog dit jaar zijn afgerond, zodat er vanaf 1 januari 2021 geld kan worden geïnvesteerd. Maar om ook al de komende maanden extra geld te kunnen geven aan lidstaten, wil de Commissie ook nog toelating van de lidstaten en het Europees Parlement om de uitgavenplafonds van de lopende begroting te verhogen. 

Bekijk het interview van Rob Heirbaut met Ursula von der Leyen hier: