Waar gaat de Europese Unie 750 miljard euro halen?

1. Wat houdt het voorstel in?

Nu Europa afstevent op de grootste recessie sinds de Tweede Wereldoorlog, komt de Europese Commissie met een ambitieus herstelfonds van 750 miljard euro. Dat geld gaat de Commissie zelf lenen op de kapitaalmarkt, waarna de lidstaten het kunnen gebruiken voor hun wederopbouw na de coronacrisis.

500 miljard euro wordt verdeeld in de vorm van subsidies, waarmee de Europese Commissie het voorstel van de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Franse president Emmanuel Macron volgt. Bovendien doet ze daar 250 miljard bovenop in de vorm van goedkope leningen. Daarnaast is er ook nog de meerjarenbegroting voor de periode 2021-2027, die goed is voor ruwweg 1.100 miljard euro.

“Als dit plan wordt goedgekeurd, is dat revolutionair”, zegt Ferdi De Ville, professor Europese politiek aan de Universiteit Gent. “Voor het eerst zou de Europese Unie zelf schulden mogen aangaan om uitgaven te maken. Bovendien zou Europa ook eigen belastingen gaan heffen, wat tot nu toe nauwelijks gebeurt.” De Europese Unie zou dus meer richting een federaal systeem evolueren.

“Dit is hét moment voor Europa”, zei Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen toen ze gisteren haar plan lanceerde. “Wat begon als een klein, onzichtbaar virus, is nu een economische crisis die zo groot is dat je hem onmogelijk kan negeren. Dit is groter dan ieder van ons.”

2. Hoe gaat Europa dit betalen?

Von der Leyen en co. willen nieuwe inkomsten aanboren, waarvoor ze enkele suggesties doen. De eerste is de uitbreiding van het emissiehandelsysteem (ETS), waarbij bedrijven emissierechten aankopen om CO₂ te mogen uitstoten. De Commissie wil dat ook toepassen op sectoren die vandaag nog vrijgesteld zijn, zoals de lucht- en de scheepvaart. Wat daarbij aansluit, is de ‘CO₂-grensbelasting’. Op dit moment moeten Europese bedrijven geld betalen voor hun uitstoot, maar buiten de EU geldt die regel vaak niet. Dat zorgt voor een concurrentieel nadeel. De Commissie wil daarom een extra invoerheffing introduceren op producten van buiten de EU, op basis van de hoeveelheid CO₂ die werd uitgestoten bij de productie ervan.

Het derde voorstel is de invoering van een digitale belasting op grote bedrijven zoals Apple, Facebook en Amazon, die tot nu toe amper bijdragen in de EU. Een idee waar landen als Frankrijk en Italië al langer mee bezig zijn. Ten vierde is er sprake van een Europese belasting op bedrijven, al blijft de Commissie daar erg vaag over. En last but not least: een ‘plastic tax’. Daarmee doelt ze op een heffing op niet-gerecycleerd verpakkingsplastiek, van om en bij de 80 cent per kilogram.

Of deze belastingen er komen, is lang niet zeker. Veel voorstellen gaan al jaren mee en botsen tot nu toe op een veto van één of meerdere lidstaten. De komende weken zullen zij hier flink over debatteren.

3. Hoe wordt het geld verdeeld?

Ook hierover zal nog stevig gelobbyd worden, want de criteria liggen nog niet helemaal vast. Maar in een eerste voorstel zou België aanspraak maken op 5,48 van de 750 miljard euro. Daarmee komt ons land op de 17de plaats van de 27 lidstaten.

De Belgische subsidie is een peulschil vergeleken met de bedragen voor Italië en Spanje, die respectievelijk 172,7 en 140,4 miljard zouden opstrijken. Ook minder zwaar getroffen landen door corona, zoals Tsjechië (19,2 miljard) en Nederland (6,7 miljard), krijgen een hoger budget dan ons. Dat heeft niet alleen te maken met het aantal coronadoden in een land, maar ook met de kracht van hun economie.

“Het moeilijke is dat de 27 staats- en regeringsleiders het nu eens moeten geraken over de exacte criteria voor de verdeling”, zegt De Ville. Maar dat een groot stuk naar de zuidelijke landen zal vloeien, is evident. “Zo kleurde de Commissie een kaart van Europa in op basis van haar inschatting van de economische schade die elk land zal voelen. Daarop is ons land licht ingekleurd, wat lijkt te suggereren dat ons land maar vrij beperkt getroffen zal worden in vergelijking met andere landen.”

4. Hoeveel kans maakt dit om goedgekeurd te worden?

Tot vorige week leek de kans klein dat de Commissie met een fonds van 750 miljard zou komen aandraven. Dat heeft vooral te maken met de strijd tussen twee kampen. Aan de ene kant de zuinige vier: Nederland, Denemarken, Zweden en Oostenrijk. Zij pleiten voor een beperkt noodfonds op basis van leningen, en willen niet zomaar subsidies weggeven. En aan de andere kant de zuidelijke landen, die meer solidariteit vragen.

Aanvankelijk zat Duitsland mee in het ‘zuinige kamp’, maar vorige week nam Merkel een bocht van 180 graden door samen met Macron een plan voor 500 miljard euro subsidies op tafel te leggen. “De zuinige vier zullen het niet makkelijk hebben om zich te verzetten, nu ze de rugdekking van Duitsland kwijt zijn. Denemarken heeft al laten verstaan dat het de zaak toch niet zo hard wil spelen”, zegt De Ville.

Professor Hendrik Vos, directeur van het Centrum voor Europese studies, denkt dat Von der Leyen hoog inzet om haar plan later nog wat af te zwakken. “De moeilijkste taak ligt nu bij Charles Michel (MR), die als voorzitter van de Europese Raad een akkoord zal moeten smeden tussen de staats- en regeringsleiders”, zegt hij. Hij heeft nog maar een een viertal weken.

Volgens Vos zullen er strikte voorwaarden worden gekoppeld aan de subsidies, om de zuinige landen te paaien. De Commissie dringt er ook niet langer op aan dat zij hun jaarlijkse korting op hun EU-bijdrage zouden afstaan, wat hen eveneens gunstig zou moeten stemmen.

5. Wat zijn de reacties?

Voor de zuinige vier is dit slechts een startpunt voor de onderhandelingen. “Het kan niet de bedoeling zijn om een schuldenunie op te bouwen”, zegt de Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz. Een optimistische Macron spreekt van “een essentiële dag voor Europa”.

In eigen land zijn de meningen verdeeld volgens dezelfde breuklijn. Zo zit N-VA eerder op de lijn van de zuinige landen. “Mevrouw Von der Leyen doet een aantal verontrustende suggesties, zoals een belasting op de interne markt”, zegt Europarlementslid Geert Bourgeois (N-VA). “Bovendien gaat Vlaanderen disproportioneel veel betalen voor de solidariteit.” Voor N-VA moet premier Sophie Wilmès (MR) dan ook overleg plegen met de deelstaten.

Vicepremier Alexander De Croo (Open Vld) spreekt van een “historisch en evenwichtig” plan dat Europa beter zal wapenen tegen crisissen. Ook vicepremier Koen Geens (CD&V) is tevreden. “Door anderen te helpen, helpen we ook onszelf. Want zo kan onze export weer ten volle op gang komen.”