Meer factchecks in de Vlaamse media om liegende Trumps te voorkomen

De sociaalnetwerksite Twitter plaatste voor het eerst een factcheck bij tweets van de Amerikaanse president Trump. Bij twee tweets is een waarschuwing geplaatst dat ze mogelijk misleidend zijn. Een goede zaak, stelt professor Peter Van Aelst. Dat het overtuigde aanhangers van de president niet op andere gedachten zal brengen, is geen reden om het nut van factcheck in twijfel te trekken. Hij is ervan overtuigd dat factchecks een positieve invloed hebben op onze politici.

opinie
frank bahnmüller
Peter Van Aelst
Onderzoeksprofessor politieke communicatie UAntwerpen

Trump maakt soms een wispelturige indruk, maar op één vlak is de man bijzonder consequent. Hij vertelt onwaarheden aan de lopende band. Zeven op de tien uitspraken van Trump zijn geheel of gedeeltelijk feitelijk niet correct. Dat was zo in 2015 toen de wereld Donald Trump leerde kennen als flamboyante presidentskandidaat, dat was zo de afgelopen jaren toen de president economisch goede cijfers kon voorleggen, en dat was ook zo de afgelopen maanden tijdens deze gezondheidscrisis.

De scores komen van de factcheckers van het onafhankelijke instituut Politifact die ondertussen meer dan 800 uitspraken van Trump op hun feitelijkheid hebben nagegaan. Volgens datzelfde instituut heeft ook Trumps uitdager Joe Biden geen al te beste relatie met de waarheid. Volgens Politifact zijn vier op tien gecontroleerde uitspraken van de man geheel of gedeeltelijk foutief. Dat is niet zo dramatisch als Trump, maar erg vrolijk word je van die cijfers niet. 

Twitter checkt Trump

In de VS kijkt niemand nog op van een leugentje meer of minder. Het is er dagelijkse kost. Tot dinsdag Twitter onverwachts een factcheck plaatste bij een tweet van Trump. Twitter had het al eerder gedaan bij andere politici en leiders, maar nog nooit bij de president van de VS. Een man met macht en met 80 miljoen volgers, ook één van de meest populaire gebruikers van Twitter. 

Over de feiten bestaat trouwens weinig twijfel. Trump claimde dat het organiseren van de verkiezingen via de post zou leiden tot massale verkiezingsfraude. Maar daar bestaat geen enkel bewijs voor. Meer nog, er zijn heel wat cijfers die aangeven dat verkiezingsfraude (via de post) nauwelijks voorkomt. Waarom dan deze claim? Omdat Trump, en met hem heel wat Republikeinen, vrezen dat stemmen via de post voordeliger zou zijn voor de Democraten. Iets waar voorlopig ook niet veel bewijs voor is.

In dat opzicht is de keuze van Twitter om net deze uitspraak van Trump te controleren niet toevallig. Het gaat om een bewering die mogelijk een directe invloed heeft op het verloop van de verkiezingen. Het gaat niet om een persoonlijk gevecht met een tegenstander, of over de kijkcijfers van zijn persconferenties, het gaat over de kern van de democratie, de basisregels van het spel.  

Voor Trump’s medestanders is Twitter een bedrijf uit het linkse California dat nu politiek kleur bekent

Gaat deze factcheck een verschil maken? Op het eerste gezicht erg weinig. Politiek is in de VS een stammenoorlog, met rabiate voor- en tegenstanders van de president. Voor Trump’s medestanders is Twitter een bedrijf uit het linkse California dat nu politiek kleur bekent. Het feit dat Twitter voor de factcheck onder meer steunde op een artikel van CNN bevestigde dat beeld. Trump moet immers weinig moeite doen om zijn achterban ervan te overtuigen dat een factcheck van ‘fake news CNN’ weinig objectief is.

Toegeven, het zou wellicht overtuigender geweest moest Twitter steunen op een onafhankelijke factchecker, die enkel de feiten controleert en niet in hetzelfde artikel ook een oordeel uitspreekt over de president. 

Factchecken is nuttig en nodig

Samengevat, de factcheck ging over een belangrijke claim die éénduidig foutief bleek te zijn. Toch zal ze de overtuigde aanhangers niet op andere gedachten brengen. Het is deze vaststelling die ook in eigen land wordt gebruikt om het nut van factchecks in twijfel te trekken. Ten onrechte, want de situatie in Vlaanderen verschilt erg van deze in de VS.

Dat betekent ten eerste dat factchecks in de Vlaamse context een grotere impact zullen hebben. Het vertrouwen in de media is hier veel minder afhankelijk van iemands politieke kleur. Ja, de VRT wordt wat meer gewantrouwd door de mensen met uitgesproken rechtse ideeën, maar grote meerderheid van Vlamingen zowel links als rechts van het centrum vertrouwt ‘het huis van vertrouwen’. Wat maakt dat een goede factcheck veel minder wordt betwist, of in twijfel getrokken, en dus potentieel meer mensen kan overtuigen. 

Een probleem in Vlaanderen is echter dat we niet systematisch aan factchecking doen

Factchecks zijn echter niet enkel nuttig om mensen correct te informeren, maar hebben ook een positieve invloed op politici. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat politici zich vaker aan de waarheid houden als ze het gevoel hebben dat factchekers hun uitspraken controleren. Het onderzoek stamt niet toevallig van voor de opkomst van Trump, maar is daardoor niet minder relevant voor ons land.

Een Vlaamse politicus die vandaag een feitelijke onwaarheid vertelt, wordt daar (als die wordt ontdekt) op aangesproken, en voelt zich, op een paar uitzonderingen na, ook geroepen om de uitspraak te herzien of te nuanceren. Een probleem in Vlaanderen is echter dat we niet systematisch aan factchecking doen, wat maakt dat de keuze om die ene uitspraak wel te controleren en de andere niet, erg op cherrypicking lijkt.

Liesbeth Homans vertelde ooit dat een journalist haar belde om een uitspraak na te gaan, maar toen die bleek te kloppen besloot daar geen stuk aan te wijden. Dat is van journalistiek oogpunt begrijpelijk, maar kan wel het idee versterken dat journalisten nogal willekeurig politici controleren. Het probleem is dat we momenteel mensen en middelen missen om meer systematisch aan factchecking te doen.

Bovendien maakt onze ‘rijkdom’ aan partijen en politici het er niet eenvoudiger op. Het recent ontwikkelde computerprogramma ‘Factrank’ laat toe om een selectie te maken van feitelijke uitspraken van politici die alvast de moeite lonen om nader te onderzoeken, maar dit systematisch doen betekent nog steeds een berg werk. 

Een berg die enkel kan beklommen worden als mediabedrijven en factcheckers de handen in mekaar slaan. Het is aan onze beleidsmakers om deze initiatieven te faciliteren, maar verder voldoende afstand te bewaren. Een instituut dat aan factchecking doet, is trouwens niet enkel nodig om politici bij de les te houden, maar ook om de strijd aan te gaan met de stroom aan valse berichten die online worden gedeeld.

Vooral bij het begin van de coronacrisis bleek ook ons land allerminst immuun tegen de vele verzonnen verhalen en foutieve informatie over het virus op sociale media. Het moment is gekomen om een tandje bij te steken op het vlak van factchecking en te vermijden dat we afglijden naar Amerikaanse toestanden waarin feiten er steeds minder toe doen.  

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen