Geert Mak lyrisch over "Radetzkymars" van Joseph Roth uit 1932: "Boek leest alsof het gisteren is gepubliceerd"

Bij "Radetzkymars" denkt u wellicht aan de mars die Johann Strauss senior in 1848 componeerde en die elk jaar het op één na laatste werk is dat tijdens het nieuwjaarsconcert van de Wiener Philharmoniker in Wenen weerklinkt, maar wist u dat het ook de titel is van een legendarische roman van Joseph Roth (1894-1939)?

Roth pende "Radetzkymars" al in 1932 in Berlijn bijeen aan de vooravond van de machtovername door de nazi's. Geboren als Jood in Oostenrijk schetste hij het verval van het machtige Habsburgse rijk en de dubbelmonarchie van Oostenrijk en Hongarije. Dat deed hij door de ogen van luitenant Carl Joseph von Trotta.

Lees voort onder de afbeelding van Joseph Roth:

In de wereld van de literatuur groeide "Radetzkymars" in geen tijd uit tot een klassieker die op ongeziene wijze de ondergang van de wereld van voor de Eerste Wereldoorlog in beeld brengt. Zeker in Duitsland geldt het boek als een meesterwerk dat zijn gelijke niet kent.

Bijna 90 jaar later is een nieuwe editie van "Radetzkymars" in het Nederlands verschenen. Het gaat om een vertaling van Els Snick met illustraties van Jan Vanriet. Opvallend: het voorwoord is van de hand van Geert Mak, de journalist bekend van het boek en de serie "In Europa".

Lees voort onder de cover van de nieuwe editie van "Radetzkymars":

"Tegen Roth zeg je geen nee en tegen Snick ook niet", zegt Mak in "De wereld vandaag" op Radio 1. "Roth is een legendarische schrijver. Dit boek is al ongeveer 90 jaar geleden verschenen en toch leest het alsof dat pas gisteren gebeurde. Je hebt een paar auteurs die helder als glas en modern schrijven en dat is Roth."

"Roth was niet alleen een schrijver, maar ook een belangrijke journalist in de jaren 30. Bijna elke journalist kent zijn naam. Het is een journalistenjournalist omdat hij zo prachtig details kon beschrijven alsof je er zelf was bijgeweest."

""Radetzkymars" gaat over het verval van het Habsburgse rijk. Dat maakt het verhaal zo actueel. Je denkt dat we in een periode van overgang leven waarin alles kraakt, van de Europese Unie tot de macht van de Verenigde Staten. Net als ten tijde van "Radetzkymars" leven we in een tijd van verschuivende imperia. Dat maakt een heleboel dingen herkenbaar."

Beluister hier het gesprek met Geert Mak in "De wereld vandaag" (en lees voort onder de audio):

"Roth zoop als een tempelier en hij maakte overal schulden. Vanaf zijn 20e heeft hij nooit nog een eigen bed gehad, hij leefde altijd in hotels. Na de opkomst van Hitler geraakte hij echt in ballingschap. Zijn leven is altijd erg dramatisch geweest."

""Radetzkymars" is een symfonie van heimwee en nostalgie, terwijl Roth eigenlijk een erg moderne man was. Tegelijk had hij een verlangen naar het oude keizerrijk waar alles goed en veilig leek, maar in werkelijkheid een verkruimelend en ineenstortend imperium was."

"Sommige mensen vergelijken "Radetzkymars" met de Europese Unie, maar dat is een minder goede vergelijking. Het Habsburgse rijk was een uit zijn krachten gegroeid middeleeuws imperium, terwijl de Europese Unie soms haar tijd vooruit is. Het is een erg moderne constructie."

Toch ziet Mak veel parallellen tussen toen en nu: "De gevoelens van onbehagen, van "Wat gebeurt er nu eigenlijk?" en "In welke overgangsperiode zijn we beland?", dat is het herkenbare van "Radetzkymars". Daarom vind ik het fantastisch dat deze nieuwe editie er is. Het boek hoort bij die paar meesterwerken die u echt een keer in uw leven moet hebben gelezen."

Voor de liefhebbers: beluister hieronder "Radetzkymars" van Johann Strauss senior zoals die tijdens het nieuwjaarsconcert van de Wiener Philharmoniker op 1 januari 2020 was te horen