Immunoloog Hans-Willem Snoeck: ‘De Belgische experts spelen met vuur’

Dat het testen en tracen allesbehalve vlot loopt, verbaast Hans-Willem Snoeck niets. De Antwerpse professor immunologie fileert vanuit New York, waar hij al 23 jaar werkt en verbonden is aan de Columbia University, de Belgische aanpak. “Het was perfect te voorspellen”, zegt Snoeck. “Mensen staan op hun privacy, maar ze hebben ook een diepe angst om toe te geven dat ze de regels misschien niet helemaal gevolgd hebben. Eigenlijk is contact tracen alleen maar haalbaar wanneer je maar weinig gevallen hebt.”

Het is dus te laat om nog in te zetten op contacttracers?

Snoeck: “Kijk, volgens mij zien onze regering en onze regeringsadviseurs iets cruciaals over het hoofd, want ze zwijgen erover in alle talen: de asymptomatische besmettingen. Voor alle bevestigde gevallen zijn er minstens vier tot vijf keer zoveel mensen besmet die geen symptomen vertonen of die niet ziek genoeg zijn om naar de dokter te gaan. Eén studie spreekt zelfs van elf keer zoveel. Dat wil zeggen dat er vandaag geen 200 à 250 nieuwe besmettingen bij komen in ons land, maar wel minstens duizend. Studies wijzen eveneens uit dat 40 à 80 procent van de besmettingen net gebeuren door mensen die geen symptomen vertonen. Dus als we die asymptomatische patiënten niet vinden en hen geen twee weken kunnen isoleren, krijgen we de epidemie nooit weg.”

Maar hoe gaan we die vinden, als tracen niet lukt? 

“Tracen is nuttig, maar moet gecombineerd worden met iedereen of toch zoveel mogelijk mensen te testen. En dat om de pakweg twee à drie maanden opnieuw. Dan wordt tracen overbodig en krijgen we de epidemie mogelijk tegen het einde van dit jaar onder controle. Maar daarvoor zouden we minstens 80.000 tests per dag moeten doen, in plaats van de 10.000 à 20.000 waar we nu tussen schommelen.” 

Om massaal te testen is massaal veel testmateriaal nodig. Dat is er niet. 

“Dat is waar, maar dat kan nu geen excuus meer zijn. We zijn nu bijna een half jaar verder. Hoe is het mogelijk dat dat nog niet voorhanden is? Hoe is het mogelijk dat we ons nog steeds niet aan het voorbereiden zijn op de tweede golf van de epidemie die iedereen voorspelt? Waarom produceren we nog steeds amper beschermingsmateriaal in Europa? Dit is een geweldig falen van de Belgische overheid en eigenlijk van al onze westerse regeringen. Dat is schrijnend en onvergeeflijk.”

Hoe zeker zijn we van die tweede golf?

“Een epidemie is pas weg wanneer er twee keer de duur van de incubatieperiode geen nieuw geval is geconstateerd. Voor dit virus wil dat zeggen: na 28 dagen. Met de huidige tweehonderd gedocumenteerde besmettingen per dag loert een nieuwe opflakkering constant om de hoek. Kijk naar Iran, dat na het openen van de economie weer helemaal terug naar af is.

“Stel dat we in september een nieuwe uitbraak zien, dan zal men niet anders kunnen dan opnieuw in lockdown gaan. Maar dat kunnen we economisch, sociaal en psychologisch niet aan. En toch neemt men geen preventieve maatregelen en blijft men beslissingen nemen vanuit zijn luie stoel. Er is namelijk niets makkelijker dan gewoon een lockdown instellen, dan moet je niet verder nadenken. Maar kan u zich voorstellen dat we de scholen in september opnieuw gaan sluiten? Dat is ook de eerste plaats waar ik zou beginnen: test alle leerlingen en leerkrachten systematisch. Maar dat doet men niet. We hebben alle leerlingen van het vijfde studiejaar vorige week naar school laten komen voor een mazelenvaccinatie. Waarom hebben we dan geen stalen van hen genomen?”

Omdat men er intussen van uitgaat dat kinderen minder gevaarlijk zijn. 

“Het klopt dat kinderen niet de grote verspreiders zijn van het virus en ook minder ziek worden. Maar dat wil niet zeggen dat het risico nul is. Kinderen kunnen nog steeds het virus overbrengen op andere kinderen, waarmee het in andere gezinnen terechtkomt.”

Zou u uw kinderen naar school sturen?

“Je kan bijna niet anders, zeker? Maar ik zou serieus twijfelen.”

Moeten we nog rekenen op immuniteit? 

“We weten daar nog steeds heel weinig over. Mensen die zwaar ziek zijn geweest, die hebben antilichamen. Sommige van die antilichamen kunnen in het labo het virus neutraliseren, maar ze zijn zeldzaam. Dat is vervelend. Wie minder zwaar ziek geweest is, heeft ook antilichamen, maar die zijn minder effectief. Met andere woorden: het is mogelijk dat zeker de licht symptomatische en asymptomatische patiënten het virus opnieuw kunnen krijgen.”

Zijn er al veel gevallen bekend van mensen die twee keer ziek geworden zijn? 

“Nee, dus het lijkt er in ieder geval op dat er wel kortetermijnimmuniteit is. Maar wat dat wil zeggen voor over zes maanden, een jaar, twee jaar? Dat weet niemand. Maar wat geen goed nieuws is: er circuleren al tientallen jaren vier coronavirussen die gewone verkoudheden geven. Bij die coronavirussen is er waarschijnlijk weinig langdurige immuniteit, al is er meer onderzoek nodig.

“Er wordt nu ook onderzoek gedaan naar een tweede spoor, dat mogelijk interessanter is: de cellulaire immuniteit. Dan vallen witte bloedcellen de cellen aan die met het virus geïnfecteerd zijn. Maar daar moet nog veel onderzoek naar gebeuren. 

“Ik vraag me trouwens ook af of wel iedereen in de bevolking vatbaar is voor dit virus en of het niet voor een deel een genetische ziekte is. We kennen allemaal gezinnen waar drie mensen zwaar ziek zijn geworden en twee andere niet. Dat valt moeilijk anders te verklaren. Maar we weten nog niet wat maakt dat de ene er wel gevoelig aan is en de andere niet.”

Kunnen we zelf niets doen om onze immuniteit te verbeteren?

“Elk lapmiddeltje dat men u zal trachten aan te smeren op basis van vitamine C of D, zal helemaal niets doen aan uw immuniteit. Meer slapen, meer bewegen: het is wel gezond, maar het boost uw immuunsysteem allemaal niet. Het enige wat uw immuniteit wel kan bevorderen, is obesitas vermijden.”

Dus we moeten hopen dat er een vaccin komt?

“Dat vaccin is de fetisj van Marc Van Ranst, maar ik zou er mijn hoop niet op zetten. Het kan dat er een gevonden wordt, maar dat is lang niet zeker. Voor een respiratoire ziekte als RSV is al zeer hard naar een vaccin gezocht, maar nog steeds niet gevonden. En kijk naar de griep: daar is een vaccin, maar het is maar voor 50 procent efficiënt en dan nog vooral bij jongeren.

“Tegen welke virussen bestaan er wel goede vaccins? Rode hond, mazelen, de bof, polio, windpokken. Wat hebben die ziekten met elkaar gemeen? Het zijn kinderziekten, waarbij de natuurlijke infectie levenslange immuniteit geeft, net zoals de vaccins. Maar corona is geen kinderziekte.”

Hoe gaan we deze epidemie dan ooit wel verslaan?

“We moeten maatregelen nemen alsof we nooit immuniteit, noch een vaccin zullen hebben. Daarvoor zijn er drie belangrijke pijlers: testen, mondmaskers en een lockdown. De lockdown is duidelijk de ergste maatregel van de drie. Hoe meer we testen, hoe meer mondmaskers er gedragen worden en hoe meer mensen er dus beschermd worden voor besmetting door een mogelijk asymptomatische maskerdrager, hoe minder snel we terug zullen moeten grijpen naar een lockdown. Ik geloof dat mensen vatbaar zullen zijn voor die boodschap, als je hen dat vandaag zo vertelt. Er is een window of opportunity, men is nog bang voor het virus. 

“Ik was daarom razend toen ik in uw krant las dat Steven Van Gucht, die de voortrekker zou moeten zijn in het oplossen van dit probleem, geen mondmasker draagt in de supermarkt. In New York geraak je geen enkele winkel meer binnen zonder dat je een masker draagt. We lachen graag met Donald Trump, hij weigert ook een masker te dragen, maar Van Gucht doet exact hetzelfde.”

Hebben de VS de crisis beter aangepakt dan België? Ondanks Trump legt het land wel betere cijfers voor dan het onze.

“Nee. De aanpak in New York verschilt niet veel van die in België. Bovendien moet de epidemie in veel staten nog goed en wel beginnen en in andere zijn de cijfers nog aan het stijgen, terwijl ze de lockdownmaatregelen al afschaffen. Veel mensen denken dat dit rampzalig gaat worden.”

Hoe is het om als wetenschapper in de VS te werken, met een president die de wetenschap ontkent?

“Het heeft voor mij persoonlijk nog niet veel gevolgen gehad, maar als we kijken naar de positie van wetenschap in de maatschappij, is dat wel problematisch. The New York Times publiceerde onlangs een interessante statistiek. Tachtig procent van de bevraagden geloofde de wetenschap als het gaat over gezonde voeding. Slechts 55 procent geloofde wetenschappers wanneer het gaat over corona. Dat is best choquerend, maar ik geloof dat dat in België niet zo heel anders zou zijn. Mensen horen niet graag slechte boodschappen, ze hopen gewoon dat het niet waar is. Dat wordt nog extra in de hand gewerkt door die sussende regeringsexperts. Dan wordt het onaangenaam om nog te luisteren naar realistische stemmen.”

Maar misschien bent u wel te defaitistisch? Een maand geleden hield u uw hart vast voor de versoepelingen. Dat lijkt best mee te vallen.

“Wel, het valt mee, maar we zitten wel op een plateau. De gevallen verminderen bijzonder, bijzonder traag.”

U bent bijzonder scherp voor de experts die de regering adviseren. Maar waarom zouden we u moeten geloven en hen niet?

(lacht) “Dat is een heel goede vraag. Ik denk dat de regeringsexperts vele bazen moeten dienen. Als we heel veel geluk hebben komt er geen tweede golf en is de epidemie uitgedoofd zonder dat we goed weten waarom. Dat kan, het is met de pest ook zo gebeurd. Maar zij hopen en rekenen daarop. Dat is spelen met vuur.

“We zeggen veel over Trump, maar in België gooien we wetenschap ook uit het venster. Van Ranst en Van Damme met hun zekerheid over vaccins, Van Gucht met zijn maskers: dat druist in tegen alle wetenschap. We zullen daar een prijs voor betalen.”