Winkeltje spelen in de voortuin? Dat is dan 500 euro boete

Zanger William Scheerlinck uit Sint-Lievens-Houtem mocht kiezen. Een onmiddellijke inning van 750 euro, of een proces-verbaal, waarna hij voor de rechtbank zou moeten verschijnen. De twee agenten waren van mening dat hij de coronamaatregelen niet één en niet twee maar drie keer had overtreden.

“Ik ga elke avond om vijf voor acht in mijn veranda zitten met mijn synthesizer”, vertelt Scheerlinck. “Ik zet twee boxen op de vensterbank, naar buiten gericht. En dan zing ik een lied. Ik eindig om acht uur, en dan klappen we allemaal samen voor de helden in de zorg. Na een tijdje kwamen er nogal veel mensen op straat staan om te luisteren. De dag voor de boete sprak ik hen toe door de microfoon: ‘Mensen, alstublieft, afstand houden!’ En dat deden ze toen ook.

“Volgens de politie had ik een samenscholing veroorzaakt. Sinds de boete zing ik via Facebook.”

Discussie

Maandag publiceerde het college van procureurs-generaal in navolging van de dagelijkse coronagrafiek zijn eigen weekcijfer. Er werd afgeklokt op 65.143 pv’s, goed voor een kleine 15 miljoen euro aan grotendeels nog te innen boetes. De grafieken laten een dalende curve zien die met een paar dagen achterstand vrij trouw de balkjes van gezondheidsinstituut Sciensano volgt. De topdagen waren 14, 16, 20 en 23 april met dagelijks meer dan 2.000 coronaboetes.

Het waren dagen van oeverloze discussies over wat het ministerieel besluit van 23 maart nu ook weer zei over wielertoeristen of een bezoek aan je lief. Veel van deze discussies worden de komende weken voortgezet voor de politierechtbank.

Op 14 april betrapte de politie langs de Bilzersteenweg in Vlijtingen een automobilist die met een kennis stond te praten. Hij zei: “Ik was onderweg om sigaretten te kopen, maar het tankstation was dicht.” Sigaretten zijn geen voedsel en roken is niet essentieel, oordeelde de agent. 250 euro.

Op Driepaal, een verlaten landweg in Dilsen-Stokkem, werd een dertiger betrapt toen die zomaar in zijn auto zat te zitten. De man argumenteerde dat hij stilstond en niet van plan was om zich te verplaatsten. Dat hij gewoon, met inachtneming van social distance, in zijn auto zat. 250 euro.

In een Leuvense supermarkt vroeg een kassierster in de corona-begindagen elke klant om zijn of haar adres. Iemand zei: “Tienen.” Politie erbij. 250 euro.

In Londerzeel betrapte de politie op zondagavond 26 april drie kinderen die in de voortuin winkeltje aan het spelen waren. Ze hadden elk een kraampje met wat popjes en speelgoed. Of ze even de papa konden roepen. Boete van 500 euro wegens dubbele inbreuk. Papa legde uit dat de kinderen niet echt dingen verkochten, maar speelden dat ze dat deden. Het pv vermeldde als eerste inbreuk: “Garageverkoop”. Tenzij het parket de zaak zou seponeren, wordt ook dit debat straks voortgezet in de rechtszaal.

Alliantie N-VA-PvdA

Het heeft weinig gescheeld of er was zelfs helemaal geen debat meer mogelijk. In de oorspronkelijke wettekst stelde de regering-Wilmès voor om coronaboetes af te handelen via een zogenaamd betalingsbevel.

Stefaan Van Hecke, Kamerlid voor Groen: “Dat zou hebben betekend dat die vader in Londerzeel van het parket een voorstel tot minnelijke schikking van 500 euro in zijn brievenbus zou aantreffen. Hij kon dan kiezen: betalen of niet. Bij niet-betaling zou het parket de schikking doorsturen naar het ministerie van Financiën, die de boete dan zou verrekenen in de belastingafrekening. Je zou je boete, hoe ridicuul ook, nergens kunnen aanvechten. In de commissie Justitie hebben we dat artikel weggestemd. Het was een heel krappe stemming met een uitzonderlijke meerderheid van N-VA, Ecolo-Groen, PVDA, sp.a en een over deze kwestie verdeelde PS.”

Er was vooraf een brief gekomen van het college van procureurs-generaal dat erg te vinden was voor het betalingsbevel. De procureurs hadden geen zin in een tsunami aan rechtszaken over spelende kinderen of oudjes op bankjes in parkjes.

Van Hecke: “We kozen ook voor een politierechtbank, eerder dan een correctionele, omdat het daar gebruikelijk is dat mensen zonder hun advocaat hun uitleg komen doen. Voor een politierechtbank is er doorgaans geen discussie over de vastgestelde inbreuk: een foto bewijst dat je door het rood licht hebt gereden, een camera registreerde je snelheid. Er is wel gelegenheid om uit te leggen hoe het kwam dat het je die dag even niet was gelukt om je aan de regels te houden.

“Vergeet ook niet: als de dochter van Goedele Liekens of Dries Van Langenhove worden betrapt op een lockdownfeestje, dan betalen die gewoon. Die zien hun fout heus wel in. Die snappen heel goed: ik heb de regel overtreden. Het probleem zit bij mensen die zijn beboet op grond van totaal onduidelijke regels, en dat zijn er blijkbaar nogal veel.”

Boortmeerbeek

77 jaar geleden, op 19 april 1943, gebeurde iets unieks in Boortmeerbeek, Vlaams-Brabant. Drie Brusselse twintigers voerden een aanval uit op een uit de Mechelse Dossin-kazerne vertrokken trein met daarin 1.631 Joodse mensen met als bestemming de gaskamers van Auschwitz-Birkenau. Youra Livchitz, Robert Maistriau en Jean Franklemon, gewapend met een lamp en een pistool, hielpen 231 Joden ontsnappen, van wie er 115 de oorlog zouden overleven.

“Over helden gesproken”, zegt eerste schepen Michel Baert (Open Vld), die eind vorig jaar voorzitter werd van de Boortmeerbeekse afdeling van de Nationale Strijders Bond (NSB). “Ik ben natuurlijk zelf geen oud-strijder, maar ik was achttien jaar burgemeester en ken de mannen van de NSB erg goed. Fernandke, de vorige voorzitter, die 94 werd, vroeg me op zijn sterfbed om hem op te volgen. Ik zei dat dat goed was. ‘Ge moet één ding beloven’, zei Fernandke. ‘Dat ge de jaarlijkse herdenking blijft doen.’ Ik heb hem dat beloofd.”

Toen was er opeens corona. Op 22 maart zag de schepen op tv premier Sophie Wilmès (MR) bloemen neerleggen op het Schumanplein, ter herdenking van de aanslagen van 2016. Met zeer weinig mensen, met social distance.

Michel Baert: “Zo kon het dus ook. We hebben op 19 april in plaats van een herdenking een kleine bloemenhulde georganiseerd. Met ikzelf en twee mannen van de NSB. We hebben een minuut stilte gehouden. Een paar dagen later viel bij elk van ons drieën de boete in de bus. Samenscholing en niet-essentiële verplaatsing. Vindt u dit nu serieus?”

De boete ontketende een passionele nachtelijke ruzie tijdens de videocall-gemeenteraadszitting. Aan het eind ervan besloot de rest van het schepencollege dat Baert niet langer een kantoor mag hebben in het gemeentehuis. Hijzelf nam ontslag uit de Open Vld. Problematisch, want met een meerderheid van Open Vld-sp.a van 12 (nu nog 11) zetels op een totaal van 23 kon Boortmeerbeek zich geen onenigheid veroorloven.

“Ik loyaal blijven, zolang ze tenminste mijn bevoegdheden als schepen niet afpakken”, zegt Baert. “De boete? Nee, die ga ik niet betalen. Het ministerieel besluit van 23 maart zegt dat openbare activiteiten niet kunnen, tenzij het een ‘intieme activiteit’ is. Deze herdenking was een intieme activiteit waarmee wij de herinnering aan drie helden levend trachten te houden.”

GAS-boetes

Gemeenten konden, als ze dat wilden, gebruikmaken van een op 4 april door ministers Pieter De Crem en Koen Geens (beiden CD&V) uitgewerkt juridisch kader voor corona-GAS-boetes en onmiddellijke inning. “Dit systeem had voor de gemeenten het voordeel dat de opbrengst naar de gemeentekas zou gaan en niet naar de federale schatkist”, zegt Nathalie Debast van de Vereniging van Steden en Gemeenten. “Het nadeel was dat je er geen jongeren onder de achttien mee kon beboeten.”

Uiteindelijk opteerden maar acht besturen voor corona-GAS-boetes: Aalst, Aalter, Antwerpen, Dendermonde, Koksijde, Mechelen, Sint-Niklaas en Willebroek. “Het was ons niet om het geld te doen”, zegt de Willebroekse burgemeester Eddy Bevers (N-VA). “Wij zagen het als een verwittigingssysteem. Onze mensen stelden een pv op. Werd je een tweede keer betrapt, dan kreeg je een GAS-boete en dan moest je die betalen, maar dat is niet veel voorgekomen.”

Nathalie Debast: “Met de eerste versoepelingen, begin mei, is het aantal meldingen over coronaboetes sterk gedaald. Sinds er geen verbod meer is op niet-essentiële verplaatsingen, controleert de politie daar ook niet meer op.”

Toen de gemeenteraad van Sint-Niklaas op 24 april de GAS-reglementering goedkeurde, had de politie er al 720 klassieke coronaboetes uitgeschreven, goed voor 180.000 euro. “Per 1 mei zijn we dan begonnen met corona-GAS-boetes, maar uiteindelijk zijn er maar een zeventigtal uitgeschreven”, zegt burgemeester Lieven De Handschutter (N-VA). “Meestal wegens samenscholing of niet-essentiële verplaatsing. Vrij bepekt dus.”

Het bankje

In de op sociale media circulerende hitlijsten van meest absurde coronaboetes zijn Willy Verbeek (60) en Marghareta Lornoy (64) uit Bredene niet weg te branden uit de top 3. Fietsen mocht, zo hadden zij begrepen, als je dat met niet meer dan twee tegelijk deed en die ander iemand was uit je bubbel. Verbeek en Lornoy behoren tot een leeftijdsgroep met goede redenen om vooral erg bang te zijn van het virus. Ze volgden alle richtlijnen rigoureus op. Tot die bewuste zondagmiddag, 5 april. Na een fietstocht van 7 kilometer namen ze een pauze in het Maria Hendrikapark in Oostende. Ze gingen even zitten op een bankje.

“Wat denken we dat we aan het doen zijn?”, vroeg de agent.

Verbeek: “Hij zei dat we te dicht bij elkaar zaten. Maar Marghareta is mijn echtgenote. Wij slapen elke nacht in hetzelfde bed. Ik heb gezegd dat ik nog liever in de gevangenis ga zitten dan ooit tweemaal 250 euro te betalen. Weet u, eigenlijk was er in die begindagen maar één rode draad en dat was willekeur.”

“We hadden naar De zevende dag gekeken, en daar was gezegd dat zitten op een bankje geen probleem vormde. Marghareta was herstellende van een hernia, ze moest af en toe kunnen rusten. Maar ze moest van de dokter ook bewegen. We zouden net weer vertrekken toen die agent eraan kwam. Het naleven van de maatregelen ging allemaal prima toen het nog een kwestie was van solidariteit. Iedereen hield zich aan de regels. Door die belachelijke boetes zijn de mensen zich anders gaan gedragen.”

Contraproductief

Op zaterdag 28 maart zagen we op tv hoe de politie in De Haan warmtecamera’s inzette in de jacht op tweedeverblijvers. West-Vlaams gouverneur Carl Decaluwé zei: “Mensen die nu nog naar de kust komen zijn echte idioten.”

Negen dagen later bereikte de curve van Sciensano zijn hoogste piek met 6.012 ziekenhuisopnames. Op 10 april piekte het balkje met de coronaboetes tot net onder de 2.000 in één dag. Tien dagen later ging de al enkele dagen dalende curve van Sciensano weer omhoog tot 4.976 ziekenhuisopnames.

Zou het kunnen dat we in die eerste twee weken met zijn allen vrij perfect en solidair de lockdown respecteerden en daar opeens veel minder toe bereid waren zodra iemand het woord coronaboete uitsprak? Volgens criminoloog Stefaan Pleysier (KU Leuven) is het antwoord niet alleen ja, maar is het vooral vreemd dat we daar nu pas achter komen.

“In zijn boek Why People Obey the Law doet de Amerikaanse psycholoog Tom Tyler uit de doeken welke factoren nodig zijn om mensen zover te krijgen dat ze de regels respecteren”, zegt Pleysier. “Die factoren zijn universeel. De politie moet blijk geven van legitimiteit, de mensen moeten vertrouwen hebben in de effectiviteit van de getroffen maatregelen en ze willen procedurele en distributieve rechtvaardigheid zien. Ze willen het gevoel hebben dat de politie eerlijke beslissingen neemt en dat iedereen gelijk wordt behandeld.”

“De meeste boetes komen voor in het verkeer. Je krijgt dan voor de rechtbank discussies: ‘Oké, ik reed 140, maar het was een lege autosnelweg.’ Waarop de rechter zegt: ‘Ja maar mijnheer, de regels zijn de regels.’ En dan kun je die sanctie aanvaarden. Bij GAS-boetes ligt dat al anders, bij coronaboetes nog veel meer. Als je burgers respectloos behandelt en zij het gevoel krijgen dat er willekeur heerst, dan is er minder bereidheid om de regels op te volgen.”

Coronaspuwer

Was het coronavirus allang verslagen zonder gelijknamige boetes? Dat is de overtuiging van strafpleiter Filip De Reuse: “Mijn echtgenote is arts. Het is haar erg opgevallen hoe enorm het draagvlak die eerste weken was. De coronaboetes hebben dat allemaal kapotgemaakt. Een vriend van me heeft een restaurant. Ja, sluiten natuurlijk. Hij belt een familielid die schrijnwerker is en ook zonder werk zit. Ze grijpen de lockdown aan voor een paar herstellingen. Dan belt de buurman de politie. 250 euro.

“Ik had een cliënt die werd vervolgd als coronaspuwer. Hij had een zelfmoordpoging ondernomen en die was mislukt. De politie wou hem meepakken voor verhoor. Hij wou niet. De politie: ‘Gij móét!’ Hij: ‘Ik wil niet.’ Dat bleef maar duren, tot mijn cliënt riep: ‘Als ge mij aanraakt, ga ik spuwen!’ Waarop die agent zelf in z’n proces-verbaal noteert: ‘Hierop heb ik betrokkene twee rake vuistslagen in zijn gezicht gegeven.’  Dit is waar we naar aan het wegglijden zijn. Mijn cliënt is vrijgesproken, want er staat niks in de wet over aankondigen dat je gaat spuwen.”

De Reuse verwacht dat heel wat schikkingen gaan sneuvelen in de rechtbank. “Ik blijf als jurist een gigantisch probleem hebben met GAS-boetes”, zegt hij. “Normaal is het de instantie die jou beschuldigt, het parket, dat je zaak voor de rechtbank brengt. GAS-boetes kun je ook aanvechten, maar dan ben jij het die naar de rechtbank moet. Kosten maken voor een procedure en een advocaat. Bijna alle mensen hebben dan diezelfde fatalistische reactie: ‘Ah, ik zal dan maar betalen, zeker?’ Dat is absoluut contraproductief. Mensen voelen zich bestolen.”

Met de man uit Sint-Lievens-Houtem liep het goed af.

William Scheerlinck: “Ik kwam in Het Laatste Nieuws en de volgende dag kreeg ik een mail van de politie, die zei dat ik mijn boetes toch niet hoefde te betalen. Een hele opluchting, want ik had niet geweten hoe. Ik ben muzikant.”