‘Als we vlees blijven eten zoals vandaag, loeren nieuwe epidemieën om de hoek’

Een oude krijger van vele oorlogen, zo noemt Michel Vandenbosch (58) zichzelf. De voorbije weken diende veldslag nummer 3.157 zich aan, al geeft hij toe dat hij er enkele tientallen kan naast zitten. Alles draait om katje Lee. De Stabroekse studente Selena bracht de kat in maart mee uit Peru, hoewel er een minieme kans bestaat dat het dier besmet is met hondsdolheid. Dat is een virus dat van dier op mens kan worden overgedragen, voor 100 procent dodelijk is voor de mens en jaarlijks nog 55.000 slachtoffers maakt, vooral kinderen. Het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) eist dat Lee uit voorzorg wordt geëuthanaseerd. Selena verzet zich, met de volle steun van GAIA. De zaak verdeelt Vlaanderen in voor- en tegenstanders. Nu vrijdag hakt de rechter de knoop door. 

Begrijpt u de collectieve gevoeligheid niet? We beleven momenteel een wereldwijde crisis nadat een virus van dier op mens is overgesprongen. Hondsdolheid kan ook mensen treffen. 

Vandenbosch: “Het debat is volledig ontspoord. Opiniemakers stellen Lee voor als een bloeddorstig beest dat elke Belg zal bijten en in een zombie zal transformeren. Je zou jagers nog sympathiek beginnen te vinden als je zag hoe Dirk Draulans vorige week tekeerging tijdens De afspraak. Alsof hij een Romeinse keizer was die over het lot van Lee zou beslissen: de duim omhoog of omlaag. Mensen willen over van alles een mening hebben, maar als je de kern van de zaak niet kent, hou je beter je mond.”

Gaat u er niet te licht over? Wie besmet raakt met hondsdolheid, sterft. 

“Rabiës kan inderdaad ravages aanrichten in landen zonder vaccinatiebeleid. Maar België hééft een vaccinatiebeleid, dus het dier doden is niet noodzakelijk. De kans dat Lee hondsdolheid heeft, is uiterst klein.”

Het is een klein risico, maar de potentiële gevolgen zijn immens. 

“Kijk, aangezien de incubatietijd van rabiës 45 dagen bedraagt, en het katje al sinds half maart in afzondering bij zijn baasje leeft, was het al lang gestorven mocht het besmet zijn geweest. 

“Om helemáál zeker te zijn, moet de kat in quarantaine onder toezicht. Vertoont de kat na tien dagen nog steeds geen ziektesymptomen, dan zijn we voor 100 procent zeker dat het dier gezond is. Terwijl: als we Lee euthanaseren, zullen we nooit weten of hij hondsdolheid had. En dan weet zijn baasje, Selena, ook niet of zij besmet is. Dat vind ik trouwens ook opvallend: we zijn bang voor de volksgezondheid, maar niemand vraagt aan Selena met wie zij in contact is gekomen, en of zij zich niet ziek voelt.”

België heeft blijkbaar geen geschikte quarantaineplekken om het katje onder te brengen. 

“Er zijn wél quarantaineplekken in ons land. Maar raad eens voor welke dieren het FAVV die plaatsen erkend heeft? Landbouwdieren. Het andere alternatief voor Lee is een terugkeer naar Peru. Maar daarvoor moet het FAVV een exportvergunning aanleveren. Het Agentschap draagt twee petjes. 

“Ik zal u eens iets vertellen: de Belgische ambassade heeft niet tegen Selena gezegd dat die kat in Peru moest blijven. Integendeel. Een diplomatieke vertegenwoordiger heeft zijn fiat gegeven. Hij heeft Selena zelfs gezegd dat hij het fijn zou vinden mocht de kat zijn naam dragen. Lee heeft dus een tweede naam, Laurens. Als in: ‘Laurens van het Belgische consulaat in Peru’. 

“Gelukkig staan we met GAIA niet alleen. Ik heb jaren gedroomd van een minister van Dierenwelzijn. Nu hebben we er één: Ben Weyts (N-VA). Hij wil praten met het FAVV, maar zij niet met hem. Dat Agentschap moet zich eens goed bezinnen. Lee is gevaccineerd in een streek in Peru waar al tien jaar geen rabiës meer heerst bij katten, maar zou toch moeten sterven. Tegelijkertijd brengen broodfokkers elk jaar honderden pups ons land binnen uit Oost-Europese landen waar wél nog hondsdolheid circuleert. De vleermuizenpopulatie in België is potentieel een grotere bron van rabiës, en vossen uit Duitsland vormen een nog groter risico. Moeten die dan allemaal dood? Of alleen die ene kat? Dit debat heeft me de voorbije weken hoorndol gemaakt. Niet hondsdol. (lachje)”

Het coronavirus heeft de aandacht gevestigd op de verhouding tussen mens en dier. Is deze crisis het gevolg van onze scheve omgang met dieren? 

“Daar bestaat geen twijfel over. De directe oorsprong van Covid-19 is de wet market (markt waar wilde dieren worden verhandeld. Deze stelling zou ondertussen zijn ontkracht. red.) van Wuhan. Kikkers worden er in stukken geknipt. Eenden, kippen, varkens, apen en geiten worden er in abominabele en onhygiënische omstandigheden geslacht. Dat is om problemen vragen. 

“De Chinese overheid heeft nu een lijst opgemaakt van wilde dieren die niet meer mogen worden verhandeld. Naar verluidt zijn de wet markets tijdelijk gesloten, maar wij hopen dat ze nooit meer opengaan. En dat er een duidelijk verbod komt op het eten van honden en katten.» 

Dat laatste is ongeveer hetzelfde als tegen een Belg zeggen dat hij geen biefstuk met friet meer mag eten.

“Het zal tijd vergen, maar de Chinese overheid is sterk in het opleggen en handhaven van regels. Ook onze politieke leiders moeten deze crisis gebruiken om de overstap te maken naar een ander model van vleesproductie. 

“In 1991 ontdekte ik dat er in de Brusselse Matongewijk gazelles en stukken aap werden verkocht. In Afrika zie je dat vandaag nog steeds op veel plaatsen. Die markten zijn vergelijkbaar met wet markets. Door armoede en hongersnood hebben miljoenen Afrikanen haast geen andere keuze dan te jagen op wilde dieren. De mens dringt steeds dieper door in ontoegankelijke gebieden, waardoor virussen die daar al eeuwenlang tieren, kunnen overspringen op nieuwe gastheren. Bush meat, wet markets, illegale vleeshandel... Daar moeten we nu echt komaf mee maken. Laat dat de les zijn van deze crisis.”

In een recente GAIA-­campagne wijten jullie allerlei epidemieën aan onze omgang met dieren. Jullie toonden niet alleen vleermuizen, maar ook varkens, koeien en kippen. De Boerenbond reageerde woedend en beschuldigde u van ‘ corona­opportunisme’. 

“Die overtrokken reacties storen mij enorm. Piet Vanthemsche (ex-voorzitter Boerenbond, red.) stuurde me een sms om te zeggen dat ik moest stoppen met haatzaaien! Alsjeblieft zeg. Ik dacht even dat hij er Unia zou bijhalen. Wat een hysterie.”

Er wordt van alles op één hoop gegooid, vinden de boeren. U lijkt een verband te leggen tussen het coronavirus en de industriële veehouderij.

“Maar nee, wij leggen nergens de link tussen boeren en Covid-19. Het is wél zo dat onze vleesconsumptie leidt tot epidemieën en ravages. De voorbije vijftien jaar kampten we enerzijds met dierenziektes en waren er anderzijds uitbraken van virussen zoals SARS, MERS, ebola en nu ook het nieuwe coronavirus. Die sprongen telkens van dieren over op mensen. Ons model van industriële veehouderij draagt daartoe bij. 

“Wij hebben daar genoeg van. Daarom hebben we ons aangesloten bij een internationale coalitie die de Europese Commissie en de Verenigde Naties oproept tot een systeemverandering. Ook de WHO en epidemiologen scharen zich daarachter. Het risico op epidemieën blijft groot zolang we industrieel geproduceerd vlees blijven eten: dat idee vindt meer en meer ingang. In België verloopt die productie vrij hygiënisch, maar veel arme landen hebben niet eens een voedselagentschap. Ik vind het knap dat de bekende Amerikaanse viroloog Anthony Fauci, die de wet markets dicht wil, de vinger op de wonde durft te leggen. Onze virologen durven dat blijkbaar niet. Behalve als het gaat over katje Lee: dan staan sommigen te springen om het doodvonnis te tekenen.”

Hoe veroorzaakt de industriële veeteelt epidemieën? 

“De manier waarop we dieren verhandelen en vlees consumeren, brengt immense risico’s met zich mee. We hebben vorig jaar nog undercoverbeelden uit kalkoenkwekerijen vrijgegeven. Die dieren vertonen vreselijke pikwonden, zitten op elkaar gepropt, en sterven van de honger in hun eigen uitwerpselen. Zulke ophokpraktijken zijn een ideale voedingsbodem voor ziekten. 

“U weet ongetwijfeld ook dat dieren in de industriële vleessector op grote schaal geneesmiddelen krijgen toegediend. Die krijgt de consument dus ook allemaal binnen. Alle specialisten zeggen dat het antibioticagebruik moet dalen. Bij ons lukt dat stilaan, maar wereldwijd blijft dat een groot probleem. Dichter bij huis zijn onze veemarkten nog potentiele besmettingshaarden voor allerlei ziekten. Dankzij GAIA zijn een aantal van die markten intussen gesloten, maar ons land telt er nog steeds vier. 

“Nog een probleem: de internationale veetransporten blijven doorgaan, terwijl de meeste landen hun grenzen hebben gesloten. Dat leidt tot kilometerslange files aan de Kroatische en Turks-Bulgaarse grens. Die dieren staan daar in bloedhete containers, met tientallen op elkaar gepakt te creperen. Zo loeren epidemieën om de hoek. Het is onvoorstelbaar dat de Europese Commissie de internationale veetransporten laat doorgaan, terwijl de meeste landen hun grenzen hebben gesloten. 

 “In de Green Deal van Europees commissaris Frans Timmermans staat trouwens ook geen uitgewerkte strategie om de vleesproductie in de EU terug te dringen. Hij wil geen miljoenensubsidies meer voor de promotie van vlees, dat is toch al iets. Maar blijkbaar is de vleeslobby nog heel sterk.”

Of misschien denkt de Commissie dat de bevolking er nog niet klaar voor is? 

“Dan moet je de bevolking klaar máken. Vlees is schandalig goedkoop en dat leidt tot krankzinnige uitwassen in de veehouderij. Er zou veel ten goede kunnen veranderen als de boeren een faire prijs kregen voor hun producten. Anders zijn boeren bijna verplicht om zoveel mogelijk dieren op een zo klein mogelijke oppervlakte te zetten, om toch nog een béétje winst over te houden. Ze worden gewurgd door de grootindustrie en de distributiesector. Dat is niet houdbaar. We moet naar een kleinschaliger, diervriendelijker model. Naar een kortere keten. En naar veel minder vleesconsumptie.”

STAR TREK

U heeft nog veel bekeringswerk voor de boeg. Hoe gaat u de mentaliteit veranderen? 

“Het is niet onze bedoeling om van iedereen een vegetariër te maken. Dat is niet haalbaar. Mensen mogen gerust vlees blijven eten, zolang dat geen dierenleed veroorzaakt.”

Vlees eten zonder dieren te doden? 

“Dan kom je uit bij alternatieven, zoals kweekvlees en plantaardig vlees. Als de wereldbevolking aangroeit tot 11 miljard tegen het eind van deze eeuw, wordt het onleefbaar als die allemaal kip, biefstuk en varken willen eten. In Nederland, China, Israël en de VS zijn start-ups bezig met de ontwikkeling van kweekvlees. Wij zijn met GAIA in Israël kweekbiefstuk gaan proeven: bijzonder lekker! Het heeft dezelfde structuur en smaak als dierlijk vlees, maar er komt geen slachting aan te pas. Superrijken zoals Bill Gates investeren er al in.”

Op welke termijn ziet u kweekvlees in de winkel liggen? 

“Volgens de prognoses kan dat over vijf à tien jaar. Er zal wel een steunbeleid nodig zijn. De Vlaamse overheid heeft een eerste stap gezet door 3 miljoen euro te investeren in een start-up die foie gras ‘kweekt’. Als je de trein naar de toekomst niet wilt missen, moet je nú op zulke innovaties inzetten. De vleesindustrie is een belangrijke economische tak in ons land. Als we niet tijdig overschakelen naar kweekvlees, zal ons dat jobs en marktaandeel kosten.”

De plantaardige vleesvervangers in de supermarkt smaken al beter dan tien jaar geleden, maar toch: een deel van de producten is nog steeds niet te eten.

“(knikt) Ik heb al veganistische burgers en kaas gegeten waarbij het leek alsof ik aan het kauwen was op de binnenband van een fiets. In de Verenigde Staten liggen de supermarkten vol met veganistische voedingswaren die wél excellent smaken, zoals de plantaardige hamburgers van Beyond Meat. 

“In alle mogelijke enquêtes over vegetarisch eten staat één criterium bovenaan: de smaak. Mensen willen vlees wel laten vallen, maar het alternatief moet lekker zijn. Dieren hebben rechten, maar onze smaakpapillen ook.”

Bent u zelf veganist? 

“Niet voor de volle 100 procent.”

Met andere woorden: u klutst ’s ochtends nog een eitje in de pan. 

“Alleen als dat ei gelegd is door een scharrelkip die een waardig bestaan kan leiden. Het is niet omdat ik een ei eet, dat ik een crimineel ben. Eieren eten is iets anders dan dieren doden om ze op te eten.”

Hoe denkt u dat we aan het eind van deze eeuw zullen terugblikken op de industriële veeteelt? 

“Ik zag ooit een aflevering van Star Trek waarin kapitein Picard met zijn delegatie op een planeet arriveerde en zwaar geshockeerd was omdat de mensen er nog dieren aten. Zo zullen wij er over tachtig jaar ook naar kijken. Dan vinden we slachtvlees eten even middeleeuws als mensen radbraken. Wie had 25 jaar geleden kunnen denken dat de kweek van pelsdieren verboden zou worden? We hebben er ook 20 jaar over gedaan om komaf te maken met onverdoofd slachten.”

Krijgt u over dat laatste nog boze reacties? 

“Er zijn nog altijd koppige steenezels die me daarvoor uitschelden. Zij blijven zeggen dat het verbod tegen de wil van Allah ingaat. Maar ik heb al veel watertjes doorzwommen: doodsbedreigingen en scheldpartijen maken geen indruk meer op mij.”

Slagers vertellen dat de vleesverkoop drastisch daalt wanneer GAIA met harde beelden van dierenleed komt. Dat effect duurt hooguit tien dagen, waarna er weer evenveel verkocht wordt als voorheen. Is uw aanpak dan wel de juiste?

“Doordat we nu al decennia campagne voeren, blijft er toch iets hangen in de hoofden van de mensen. Na elke video van wanpraktijken in slachthuizen krijgen wij mails en telefoons van mensen die beslist hebben om vegetariër te worden. De supermarkten bevestigen ook dat de vleesverkoop structureel daalt. In 2010 at de gemiddelde Belg 82,4 kilo vlees per jaar, in 2018 was dat nog 75,2 kilo. Dat is toch significant? Kijk eens hoe onze houding tegenover vlees de laatste dertig jaar is veranderd. Vroeger werden vegetariërs beschouwd als een bende fanatieke idioten. Vandaag zijn restaurants die geen vegetarisch menu aanbieden stilaan de uitzondering.”

ARM SCHAAP 

Schrijver en historicus Rutger Bregman werd onlangs vegetariër. Doorslaggevend voor hem was niet alleen het dierenleed, maar ook het besef hoe slim, gevoelig en bewust dieren zijn. 

“Steeds meer mensen beschouwen dieren niet langer als ‘iets’, maar als ‘iemand’. Kippen kunnen tellen, zo wijst wetenschappelijk onderzoek uit. Koeien hebben vrienden en gaan door een rouwproces wanneer een andere koe sterft. Varkens herkennen zichzelf na enkele uren in de spiegel, een proces waar jonge kinderen jaren over doen.”

Herinnert u zich nog het moment waarop u besefte dat dieren geen beesten zijn? 

“Absoluut. In 1990 was ik voor een actie in een zoo in Mali. Daar zat één chimpansee opgesloten. Samba, een eigenzinnige aap die al meermaals uitgebroken was. Zijn vrouwtje was gestorven en hij zat alleen in een kooi. Ik zag hoe jonge, verveelde Malinezen Samba pestten. Ze gooiden stenen naar hem. Samba werd woedend. Maar die jongens gingen door, tot één van hen zelfs een brandende sigaret uitdrukte op de arm van de aap. 

“Ik had er genoeg van en wilde die jongens tonen dat het ook anders kan. Dus stapte ik op de kooi van Samba af en hurkte. Samba stopte met briesen. Hij keek mij verbaasd aan. Ik stak mijn hand door de tralies, wat iedereen mij zou hebben afgeraden, want chimpansees zijn tot vijf keer zo sterk als een volwassen man. Ik begon zijn arm te vlooien. Voor chimpansees is dat sociaal gezien ontzettend belangrijk. Het betekent zoveel als: ‘Ik wil vrienden worden.’ Samba bleef mij aanstaren, de ogen wijd opengesperd. Ineens, heel voorzichtig, nam Samba ook mijn arm vast. Hij begon mij te vlooien. Ik voelde een intense connectie. Tot hij me iets te hard kneep. Instinctief trok ik mijn hand weg. Het moment erop zal ik nooit vergeten. Samba schrok zelf, en keek me diep in de ogen. (geëmotioneerd) Het was alsof ik in zijn ziel kon kijken. Ik weet nog verduiveld goed wat ik toen dacht: dit is geen beest, dit is een persoon.”

De chimpansee staat dicht bij de mens. Voelt u ook zo’n sterke connectie met andere dieren? 

“Ik weet nog hoe ik een aantal jaar geleden toezicht hield op een Antwerpse slachtvloer, net voor het Offerfeest. Onverdoofd slachten was toen nog toegestaan. Het was soms weerzinwekkend. Ik zag hoe offeraars met botte messen schapen slachtten. Die schapen werden niet gekeeld, maar levend opengezáágd. Sommige dieren waren nog bij bewustzijn nadat ze gekeeld werden. Hun doodsstrijd duurde minúten. Ik heb toen incompetente slachters weggestuurd, terwijl ik eigenlijk geen formeel gezag had. ‘U raakt geen schaap meer aan.’ Ik kon het slachten niet voorkomen, maar ik kon er tenminste voor zorgen dat de dieren niet méér zouden lijden dan nodig. Daar put ik kracht uit: ik heb toch íéts kunnen doen. 

“Op het einde van die dag zag ik dat er nog enkele levende schapen overgebleven waren. Ik stapte op ze af. Ik was uitgeput, fysiek en mentaal. Ineens kwam één schaap recht op mij afgelopen. Ik schrok, en stak mijn hand uit om het dier te strelen. En wat deed dat schaap? Kopjes geven, zoals een kat. Dat was zo’n intiem en emotioneel moment, na een dag in de hel. Ik kreeg er tranen van in mijn ogen.”

Kan GAIA dan niet beter inzetten op zulke connecties tussen mens en dier, zoals Rutger Bregman zei, in plaats van op horrorcampagnes waarin alleen dierenleed wordt getoond? 

“Misschien wel. Als je in een dier een individu ontwaart, dan kun je het niet meer zien als een gebruiksvoorwerp. Maar je hebt altijd een combinatie van de twee nodig. Ik móét opkomen voor dieren in benarde situaties. Ze kunnen zelf hun recht op een waardig leven niet afdwingen. Ze hebben ons, mensen, daarvoor nodig.”

Waar trekt u de grens? Slaat u nooit een spin dood?

“Ik ben een atheïst, maar ik voel wel iets voor het pantheïsme: in alles wat leeft, zit een sprankel van goddelijkheid. Ik probeer dus te streven naar een geweldloos leven.”

Anders verwoord: muggen aller landen moeten deze zomer in de slaapkamer van Michel Vandenbosch zijn. 

“(lacht) Mijn principe is: als er geen aanvaardbare reden is om te schaden, dan schaad je niet. Het is heel logisch dat je als mens schrikt van een spin: dat is een restant in onze genen, van onze tijd als jager-verzamelaars, toen we als soort hebben geleerd dat spinnen gevaarlijk kunnen zijn. Maar in België loop je geen enkel risico. Moet zo’n spin dan dood? Neen. Het is gemakkelijk: je vangt ze in een doosje en zet ze buiten. En ja, muggen kunnen mij serieus ambeteren, en ik heb er wellicht ook al eens eentje te hard weggeslagen. Maar je moet zulke discussies niet op flessen trekken.”

Jullie voeren ook strijd tegen dierproeven. Volgens farmaceutische bedrijven is geneesmiddelen en vaccins ontwikkelen niet mogelijk zonder testen op dieren. Moeten we er dan maar mee stoppen, en leren leven met corona en kanker? 

“Er worden elk jaar 192 miljoen dieren gebruikt voor onderzoeken. Dat is ontstellend veel. GAIA wil van dierproefvrij onderzoek zo veel mogelijk de standaard maken. Onderzoekers moeten een soort morele plicht voelen om naar alternatieven te zoeken. Dat is nu niet het geval. Veel onderzoekers hebben tijdens hun carrière dieren leren zien als modellen, als objecten zonder persoonlijkheid waarop ze van alles kunnen testen. Die mentaliteit moet veranderen. Proefdieren zijn wezens met een eigen leven en een eigen lijf. Ze kiezen er niet voor om ziek te worden of als lijdend voorwerp te dienen bij allerlei proeven. 

“Ik stel vast dat er bij de ontwikkeling van een coronavaccin allerlei stappen overgeslagen worden, en dat er sneller op mensen getest wordt. Het resultaat: minder dierenleed. Het kan dus, als we echt willen.”

Dus: meer op mensen testen, minder op dieren. 

“Mensen kunnen hun toestemming geven om tests op zich te laten uitvoeren. Dus voor zover dat kan: ja, graag. Het hangt af van ziekte tot ziekte, maar studies hebben uitgewezen dat niet eens de helft van de beloftevolle therapieën die getest zijn op dieren, ook positieve resultaten opleveren bij mensen.

“Onlangs werd duidelijk dat een veelbelovend vaccin tegen corona van de universiteit van Oxford misschien toch niet zou werken. Het vaccin had in eerste instantie tests op resusaapjes doorstaan, maar nu blijkt dat de aapjes toch vatbaar bleven voor het virus. Maar dat betekent níét dat het meteen in de vuilnisbak mag, zei één van de virologen van Oxford. Zo’n vaccin kan op mensen misschien wél werken. Wat meteen een kanttekening plaatst bij het nut van dierenproeven.”

NUTS! 

U richtte GAIA op en vecht al meer dan 30 jaar voor dierenrechten. Maar u lijkt nog even fanatiek als een prille twintiger. 

“Ik ben een ouder wordende krijger, maar de vechtlust is nooit verdwenen. (lacht) Mijn vuur is niet gedoofd. Zo zit ik niet in elkaar. Zeven jaar geleden heb ik een hersenbloeding gekregen en moest ik maanden revalideren. Nadien heb ik in een interview met De Morgen gezegd: ‘Ik zal blijven doorgaan.’ Ik heb dat artikel opgehangen bij mij thuis, en ik kijk er nog elke dag naar. Zodat ik het zeker niet zou vergeten. Zolang ik mij mentaal en fysiek in staat acht om mijn bijdrage te leveren aan de strijd voor dierenrechten, ga ik door. Ondanks de bedreigingen en het geweld.”

Op de paardenmarkt in Anderlecht in 1998 werd u voor het oog van de televisiecamera’s in elkaar geslagen door veehandelaren, die door uw acties vreesden voor hun boterham. 

“Ik herinner mij dat nog alsof het gisteren was. Voor ik het goed en wel besefte, lag ik op de grond en werd ik geschopt en geslagen. Het was alsof de tijd bleef stilstaan. Alsof de slagen bleven komen. Ik zag de haat in hun ogen, ik voelde de totale ongeremdheid van het geweld. (stil) Als ik het vertel, komt het opnieuw naar boven.”

Dacht u op dat moment dat u zou sterven? 

“Ja. Ik had het gevoel dat ze mij zouden doodslaan. Iemand van GAIA heeft mij uiteindelijk bij mijn voeten weggesleurd. Ik herinner me dat ik op handen en voeten wegkroop. Zonder die man zou ik hier vandaag misschien niet zitten. Ik hield er uiteindelijk ‘slechts’ een blauw oog aan over, een hersenschudding en bloeduitstortingen over mijn hele lijf. Nog steeds vragen mensen mij op straat of het wel gaat met mij. ‘Want jij hebt nogal zware klappen gehad.’ Terwijl dat al meer dan twintig jaar geleden is! 

“Ik heb nog minstens een jaar nachtmerries gehad. Ik kan me ook nog goed herinneren dat ik, wanneer ik iemand zag die leek op zo’n woeste veehandelaar, snel de straat overstak. Mijn hart begon te bonzen en het angstzweet brak mij uit. Dat is gelukkig overgegaan, maar die dag heeft een blijvende indruk op mij gemaakt.”

Waar komt uw doorzettingsvermogen vandaan? 

“Het is pure overtuiging. Ik heb mijn strepen verdiend, ik zou nu kunnen beslissen om ermee te stoppen en uit te rusten. Maar dan zou ik de dieren verraden. Ik wil de handdoek niet in de ring gooien. No way. 

“Eén van mijn inspiratiebronnen is de Amerikaanse generaal McAuliffe, die tijdens het Ardennenoffensief in de Tweede Wereldoorlog tegen de Duitsers vocht. Het scheelde maar weinig of de nazi’s hadden die slag gewonnen. De geallieerden zaten in een hopeloze positie. De Duitsers hebben McAuliffe toen om zijn overgave gevraagd. Zijn antwoord bestond uit één woord: ‘Nuts!’ Vrij vertaald: ‘Kus mijn kloten!’ Wij geven niet op, want dan laten we iedereen die op ons rekent, in de steek. De rest is geschiedenis. We weten wie de oorlog gewonnen heeft.”

© Humo