‘Wat wij tevergeefs voor het klimaat vragen, kan plots wel voor corona’

Was ‘het virus’ niet opgedoken, dan zou Anuna De Wever (18) nu in het hart van de Europese beleidsmachine werken als stagiair op de communicatieafdeling van de Groenen. En was UCLouvain-klimaatwetenschapper Jean-Pascal van Ypersele (63) als vanouds van hot naar her aan het sporen om beleid en wetenschap op te volgen en uit te leggen.

Maar ook de activiste en de wetenschapper, die elkaar op de klimaatbetogingen leerden kennen, zitten in hun kot, gekluisterd aan hun scherm. En ook zij zien hoe de coronacrisis de klimaatstrijd compleet overschaduwt.

Hoe gaat het?

Jean-Pascal van Ypersele: “Ik ben mijn schoonbroer aan corona verloren. Hij was maar drie jaar ouder dan ik, in perfecte gezondheid. Dat is voor onze familie een zeer zware confrontatie met dit virus. Sindsdien zijn wij heel erg voorzichtig.

“Professioneel gaat het niet slecht. Het is jammer dat de VN-klimaattop met een jaar is uitgesteld, maar ondertussen is de urgentie niet weg. Een voorbeeld? Het Internationaal Energieagentschap (IEA) besloot in april het jaarlijkse energierapport te herwerken tot een analyse over hoe de relanceplannen te koppelen zijn aan de groene transitie. En doordat alles online is, nemen nu zelfs meer specialisten deel aan conferenties, want we verliezen veel minder tijd met reizen.

Anuna De Wever: “Ik woon afwisselend bij mijn vader of mijn moeder. We letten erg goed op, want ik bezoek regelmatig mijn oma. Mijn stage verloopt nu volledig online. Dat lukt. Ik en Adélaïde (Charlier, een van de andere voortrekkers van Youth for Climate, BDB) maken blogs voor een breed publiek waarin we de Green Deal (het ambitieuze klimaatplan van de EU, BDB) uitleggen. Door onze klimaatacties hebben we ingezien hoe er veel meer goede informatie nodig is.”

Hoe lastig is het dat de media-aandacht wegvalt?

De Wever: “Voor Youth for Climate is dit een pauze om ons voor te bereiden op de postcoronaperiode. En Adélaïde en ik hebben nu de kans om te discussiëren over het Europese groen beleid met Frans Timmermans (vicecommissaris van de EU en architect van de Green Deal, BDB). Waarom mikt men op 2030, 2040 of 2050 terwijl over acht jaar ons koolstofbudget op is, vraag ik hem dan bijvoorbeeld. Dat kan tellen als impact. 

“Ik zie nu hoe groot onze invloed is bij hen die op het hoogste niveau de beslissingen nemen. Iedereen kent ons. Veel voorstellen verwijzen naar ons. De huidige plannen om de relance aan groene voorwaarden te koppelen, waren er zonder ons niet geweest. Dat is minstens even belangrijk als op tv komen.”

Van Ypersele: “Die grote invloed kan ik bevestigen. Met een resem academici hebben wij een groen relanceplan voor België uitgewerkt, het Sophia Plan. We hebben in totaal al tien uur overlegd met premier Sophie Wilmès (MR) en kopstukken van de Franstalige partijen. De grote politieke interesse is er dankzij de klimaatacties. Geen partij kan dit thema sindsdien nog negeren. Hopelijk volgen de Vlaamse kopstukken ook.”

De Wever: “Ik ben benieuwd. In Vlaanderen ligt klimaat nog altijd moeilijker. Daarom legt Youth for Climate de focus op Europa, dat progressiever is en veel meer invloed heeft dan deze zeer kleine, conservatieve regio.”

Op Europees vlak verbindt de commissie klimaatmaatregelen nu wel aan het relanceplan, onder andere met het voorstel voor een CO₂-taks aan de grenzen, maar tussen de landen loopt het toch ook niet van een leien dakje?

De Wever: “Nee. Ook het biodiversiteitsluik van de Green Deal dat nu is voorgesteld en dat de voedselproductie en –consumptie moet vergroenen, ziet er erg goed uit, maar bepaalde delen van de Green Deal zijn nu vertraagd. En landen die vroeger al de hakken in het zand zetten, zoals Polen maar ook België, grijpen corona aan om dat nog meer te doen. Zij staan tegenover de landen (waaronder Denemarken, Duitsland en Frankrijk, red.) die er net van overtuigd zijn dat je de relanceplannen moet koppelen aan groene voorwaarden (zoals strenge groene criteria voor fossiele industrie die relancegeld zou ontvangen of grote relance-investeringen in groene sectoren zoals isolatie van gebouwen, red.).

“Doe je dat niet, dan investeren we miljoenen euro’s om de economie herop te bouwen zoals ze was, verslaafd aan fossiele brandstoffen, en daarna nog eens miljoenen om ze klimaatproof te maken. Dom, maar ik ben bang dat dat conservatieve kamp zal winnen.”

Omdat het argument van de economische malaise nu zo sterk klinkt?

Van Ypersele: “Ja. De VS, Brazilië en Oost-Europa grijpen dat nu aan om milieu- en klimaatbeleid af te bouwen. Gelukkig zijn er ook positieve signalen. Zo zegt president Macron alvast dat de Franse relance aan groene voorwaarden wordt gekoppeld. En zegt EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen dat de Green Deal in het hart van de relance moet staan. Terecht. 

“Het is een investeringsplan. We moeten nu toch enorme corona-investeringen doen. De erg grote bedragen die vrijkomen, kun je maar beter meteen in een groene richting sturen. Het zou een gigantische gemiste kans zijn om dat niet te doen. Zelfs The Economist, toch geen groen clubblad, zet dat op zijn voorpagina. (leest voor) ‘De schade van klimaatverandering zal trager komen maar massiever zijn en langer doorwerken dan die door corona. Als er al een moment is voor leiders om moedig te zijn door dat te proberen voorkomen, dan is dat nu.’ Dat is de nagel op de kop.”

Wat dan met wie bij Brussels Airlines werkt?

Van Ypersele: “Ik voel me bij hen betrokken omdat ik als jobstudent nog op de luchthaven heb gewerkt. Maar als we de luchtvaart redden zonder klimaatcriteria, gaan we pas helemaal onderuit. Daarom staat het principe van de eerlijk transitie centraal in de Green Deal. Alle fossiele sectoren moeten zich heroriënteren en daarbij gesteund worden.

“De situatie in de luchtvaartsector is het meest stuitend. Eén vlucht over de Atlantische Oceaan slikt honderd ton kerosine en daar zijn geen taksen op. Dankzij dat voordeel maakte Lufthansa vorig jaar 1,2 miljard euro winst. De lucht- en scheepvaart vallen ook niet onder het Klimaatakkoord van Parijs (waardoor ze niet moeten voldoen aan de vereiste uitstootreducties ,red.). Hen laten voortdoen zoals ze bezig waren, fnuikt de pogingen om een klimaatcatastrofe af te wenden.”

De Wever: “Drie familieleden werken bij Brussels Airlines. Je zult veel mensen elders moeten inzetten. Gelukkig zijn er voor de groene transitie veel ingenieurs, arbeiders en andere medewerkers nodig.”

Sommigen zien in de coronacrisis ‘een groene reset’ die ons dwingt onze band met de natuur te herzien

Van Ypersele: “Ik heb die hoop, maar ik vrees dat deze crisis voor veel mensen vooral meer zorgen betekent.”

De Wever: “Ik had op een grotere mentaliteitswijziging gehoopt. Zeker toen het verband duidelijk werd tussen corona en de vernieling van de natuur. ‘Dit schudt iedereen echt wakker’, dacht ik. Maar dat is niet gebeurd. (fel) Wat is er nog meer nodig dan een globale pandemie? Ik vind het terecht dat er zoveel aandacht naar corona gaat. Maar ik vind het wraakroepend dat het debat niet gaat over het feit dat we nog veel meer pandemieën zullen krijgen als we zo doorgaan.”

Is dat verband wel zo helder?

Van Ypersele: “Ja. Rapporten van onder andere de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Amerikaanse geheime dienst toonden al dat ook de uitbraak van SARS, ebola en de vogelgriep nauw verband houden met de vernieling van de natuur, waardoor wilde dieren steeds meer met ons in contact komen.”

Sommigen zeggen nu jennend: ‘Corona kon wat Anuna niet kon.’

De Wever: “Belachelijk. De coronamaatregelen hebben niets te maken met de systeemverandering die de opwarming van de aarde vereist.”

Van Ypersele: “Vier miljard mensen waren weken in lockdown, bijna alle personenverkeer lag stil, maar dat zal in 2020 nog geen 10 procent minder uitstoot opleveren. Terwijl we naar nul broeikasgas-uitstoot moeten. Dat illustreert dat klimaatbeleid niet zo heel erg veel te maken heeft met individueel gedrag, maar wel met de motoren van onze economie. Gebouwen, commercieel transport, industrie, voedselproductie... daar zit het probleem. De noodingrepen door corona hebben niets te maken met klimaatoplossingen.”

De Wever: “De gelijkenis tussen beide crisissen is wel dat ze eisen dat politici de wetenschap volgen, ingrijpende maatregelen invoeren en grote investeringen doen. Ik vind het superfrustrerend dat klimaatactivisten dat al jaren tevergeefs vragen, terwijl dat allemaal plots wel kan voor het virus. Terwijl de klimaatverstoring dodelijker is en nu al mensen doodt.

“Toen wij vorig jaar met Jean-Pascal, bouwmeester Leo Van Broeck en een divers panel wetenschappers een klimaatplan maakten en dat persoonlijk aan de partijvoorzitters afgaven, is daar niets mee gedaan. Ik vind dat grof. Dat is alsof Marc Van Ranst aan politici zou zeggen: ‘Er komt iets heel ergs aan, er zullen mensen sterven en er zijn meteen extreme maatregelen nodig’ en zij zouden reageren met: ‘Dat zal niet gaan, Marc. Er is geen draagvlak.’ Dat is hoe wij ons voelen. Jij zou zoals Van Ranst ook elke dag op tv moeten komen, Jean-Pascal.”

Van Ypersele (lacht): “Ik ben ook geschokt door de erg snelle en massieve inspanningen voor corona terwijl men wegkijkt van de veel grotere klimaatcrisis.”

Er wordt nu toch wel meer naar wetenschappers geluisterd?

Van Ypersele: “Dat is zeker positief. Maar zal dat wel overeind blijven en inspiratie bieden voor die domeinen waarin het te weinig gebeurt? Want mensen zijn vooral banger van het virus dan van de opwarming van de aarde omdat het nabijer lijkt, minder abstract. Al blijft dat niet zo, zoals de droogte nu illustreert.”

Is het een kwestie van wachten tot het zo erg wordt dat we niet anders kunnen dan drastische veranderingen doorvoeren?

De Wever: “Ik ben niet zo cynisch om om die reden te hopen op desastreuze droogte. Ik wens het de landbouwers echt niet toe. Wel vind ik het erg dat berichtgeving vaak niet eens de link legt met klimaat. In een VRT-reportage in Overijse, waar geen water meer uit de kraan kwam, werd met geen woord gerept over de opwarming. Dat maakt mij kwaad. Er is vooral veel meer kwalitatieve informatie nodig.”

Van Ypersele: “Ja, maar tegelijkertijd is al vaak aangetoond dat informatie niet volstaat om gedrag te veranderen. Want dat zal toch ook voor een stuk nodig zijn. Vaak hebben de best gediplomeerden en geïnformeerden de grootste uitstoot. Hopen op een ramp die iedereen de ogen opent,  wil ik ook niet doen. Wat beter werkt, is de CO₂-impact van goederen in de prijs verwerken en dat geld ook inzetten voor groene innovatie en armoedebestrijding. Dat is zeer informatief en tegelijkertijd even tastbaar als even geen water uit de kraan.”