Is 2016 een verloren budgettair jaar?

De centrum-rechtse regering beloofde de openbare financiën prioritair aan te pakken. Wat is er gebeurd in 2016 inzake schuld en begrotingstekort? Een budgettair rapport door professor Herman Matthijs.

De regering-Michel slaagt er wel in om het tekort onder de 3 procent van het bbp (bruto binnenlands product) te houden, maar de beloofde race naar het evenwicht zit er met deze regering niet meer in. Want van de 2,8 procent tekort is zeker 2,5 procent een federaal probleem. Het is al fout beginnen te lopen bij de start van deze Zweedse federale coalitie. De eerste maatregel die ze nam, was een lineaire kaasschaafbesparing. Daardoor lost men structureel niets op en worden er geen keuzes gemaakt. De Nederlandse rechts-liberale ( VVD ) – sociaal democratische coalitie ( PvdA) heeft wel een structureel budgettair keuzebeleid gemaakt en het resultaat mag gezien worden: het kabinet Rutte-Dijsselbloem heeft het begrotingstekort teruggebracht van 28 miljard naar 3,3 miljard of 0,5 procent van het bbp.

In vergelijking met de vorige regering-Di Rupo zorgde de regering-Michel wel voor een breuk: de uitgaven dalen (-1,9 procent bbp) en de ontvangsten ( -1,1 procent) eveneens. Daardoor daalt het overheidsbeslag wel, maar blijft het met 53 procent bbp hoog. (Ter vergelijking: in Nederland is het 47 procent.) Ook hier heeft de regering-Michel nog aardig wat werk te verrichten. Met een dergelijk niveau aan overheidsbeslag kan men niet stellen dat er geen besparingen meer mogelijk zouden zijn.

Bovendien zijn er zeker nog een aantal dossiers op te lossen bij de volgende begrotingscontrole. Het gaat dan, primo, om de maatregelen die het tekort verder moeten verkleinen, wat deels kan opgelost worden met een hogere groei. Secundo; de hervorming van de vennootschapsbelasting is echt wel nodig om bedrijven hier te houden en om nieuwe investeringen aan te trekken. Die taks brengt, anno 2016, zowat 14 miljard euro op (Vlaanderen: 7,8 miljard; Wallonië: 2,2 miljard, Brussels Gewest: 4 miljard). Tertio: de verruiming van de fiscale vrijstelling ligt op tafel. Naast deze N-VA- en Open VLD-dossiers , pleit CD&V voor een eerlijker belastingsysteem. De vraag is of men niet beter bij de aanvang van deze regering over deze dossiers had beslist. Want halfweg de legislatuur wordt het veel moeilijker om nog grootse beslissingen te nemen. En dan is er nog Arco en de vergoeding van de coöperanten die hun geld verloren. Hoe gaat men een eventueel dergelijk akkoord financieren?

De laatste maanden is er nogal wat te doen geweest over de tegenvallende ontvangsten. Deels zijn die een gevolg van de lage rente, waardoor mensen minder geneigd zijn om voorafbetalingen te doen. Maar de complexiteit van het fiscaal recht, de vele procedures en het gebrek aan fiscale stabiliteit komt de inningen ook niet ten goede. Dit zijn allemaal al lang gekende problemen die men politiek nooit heeft opgelost. Daarnaast speelt de uiterst ingewikkelde werking van de bijzondere financieringswet (BFW) de FOD Financiën parten. Tenslotte is er nog de reeds lang gebruikte oude truc van de te hoge ramingen van de ontvangsten versus de te laag begrote uitgaven.

De ramingsmethoden zijn wel heel technisch en ingewikkeld. Om een idee te geven dit citaat uit algemene toelichting bij de begroting (AT 2017, p. 93): ” … de middelenbegroting steunt op het kasconcept, worden de fiscale ontvangsten geraamd op ESR basis en vervolgens op kasbasis omgezet door middel van kascorrecties, die de tegenhanger vormen van de voormalige ESR correcties. Dit laat toe de middelen op kasbasis te ramen en voor te stellen …” Een simpele vraag: hoeveel mensen in dit land zouden dit citaat begrijpen?

De totale overheidsschuld situeert zich rond de 107 procent van het bbp en blijft daardoor een enorm financieel probleem. Want de stijgende rente gaat dit dossier snel terug op de politieke tafel brengen. In 2017 wordt de federale rentelast op iets meer dan 9 miljard euro geraamd (bron: AT 2017). Het grootste deel van de Belgische overheidsschuld blijft een federale bedoening (92 procent van de totale 423 miljard). Die schuld kan alleen maar zakken bij een begrotingsevenwicht of overschot. Maar geen van beide gaan verwezenlijkt worden in deze legislatuur. Dan rest er nog de verkoop van staatsactiva. Mogelijkheden zouden kunnen zijn: de posterijen, Proximus, de banken, waar de overheid aandelen in heeft. Een concreet dossier kan de verkoop zijn van de Belgische aandelen bij BNP, waar we toch niets te zeggen hebben. De opbrengst kan dan gebruikt worden om de schuld af te bouwen. Het opmerkelijke is wel dat deze centrum-rechtse coalitie nog geen privatiseringsdossier heeft uitgevoerd.

De regering heeft wel een aantal externe factoren tegen, waar ze geen onmiddellijke greep op heeft. Een bloemlezing uit deze lijst: het niet werken van de eurozone, de nefaste begrotingsregels van de Europese Unie inzake overheidsinvesteringen, de kosten van asiel en migratie, het terrorisme… Maar 2016 is nu ook niet bepaald het jaar van de Europese integratie te noemen en 2017 wordt zeker een jaar van Europese stilstand. Daardoor vrees ik dat deze problemen in 2017 onopgelost gaan blijven.

Het tekort op de Vlaamse begroting bedraagt zowat 320 miljoen euro op een totaal van ongeveer 43 miljard. Daarmede is dit de beste score van alle deelstaten. Maar het is de vraag of door de onvoorspelbare ‘jojo’-bewegingen in de bijzondere financieringswet (BFW) en de nog af te rekenen factuur van de autonomie inzake de BFW een evenwicht nog wel haalbaar is.

De Vlaamse begroting kent al jaren een overwicht aan gemeenschapsuitgaven (onderwijs: 12,8 miljard en sociale zaken: 11,6 miljard) en een veel te kleine aandacht voor gewestelijke-economische uitgaven. Zo zijn in de begroting 2017 verkeer en werk elk maar goed voor 3,5 miljard euro. Om Vlaanderen economisch aantrekkelijke te houden zijn er dringend budgettaire middelen nodig voor de modernisering verkeersinfrastructuur.

Op fiscaal vlak wordt de zogenaamde ’turteltaks’ geen budgettair, en evenmin een electoraal succes. Maar het grootste probleem blijft toch wel de onbegrensde, verstikkende regelgeving vanwege de Vlaamse regering. Een administratieve vereenvoudiging en een anti-Kafka-beleid kan veel geld opbrengen.

De totale Vlaamse schuld ligt rond de 25 miljard euro en is daardoor nog wel beheersbaar. Een groter probleem vormt de penibele begrotingssituatie van nogal wat Vlaamse gemeenten.

Het jaar 2016 gaat zeker niet de geschiedenisboeken halen door zijn grootse budgettaire successen. Maar er zijn externe excuses aan te halen. De verdeeldheid in deze coalitie over de te nemen maatregelen zijn een ander probleem en dat is een puur politiek gegeven. De scheidingslijn ligt sociaal-economisch tussen het duo N-VA en Open VLD versus MR en CD&V. En bestaat de goede verstandhouding tussen MR en CD&V nog wel na de clash tijdens de jongste begrotingsopmaak? Bij de MR waren ze op zijn minst ‘not amused’.

Bij dit alles komt dat er de laatste weken enige belangrijke nieuwe evoluties zijn ontstaan, zoals: de stijgende rente, de stijgende dollar, de bancaire Italiaanse puinhoop en het feit dat kredietbeoordelaar Fitch de kredietwaardigheid van dit federale koninkrijk heeft verlaagd tot AA-. Op zijn minst is dit laatste geen goed nieuws voor de begroting. Gaat 2017 het jaar worden, dat men echte structurele budgettaire maatregelen gaat nemen en dat voor de eerste keer in deze 21ste eeuw?