Wat cinema je kan leren over racisme in de VS

‘Fruitvale Station’ (2013)

Een van de onfortuinlijke voorgangers van George Floyd heette Oscar Grant. In 2009 werd zijn leven brutaal beëindigd door een politiekogel in zijn rug. Regisseur Ryan Coogler, die later Hollywoodtop werd met Black Panther, reconstrueert in zijn pakkende debuutfilm Fruitvale Station de laatste 24 uur van Grants leven. Zo wordt hij voor de kijker wat de politie niet in hem zag: een mens.

‘Do The Right Thing’ (1989)

De Amerikaanse regisseur die het luidst van zich laat horen als het over racisme gaat, heet Spike Lee. Zijn Oscarwinnende BlacKkKlansman hintte twee jaar geleden nog naar de ideologische verwantschap tussen Donald Trump en de Ku Klux Klan. Maar zijn krachtigste stroomstoot deelde Lee al in 1989 uit, met Do the Right Thing. Op een bloedhete zomerdag verandert een multiculturele buurt in Brooklyn steeds meer in een hogedrukpan. Totdat het deksel er met een luide knal afspringt. Fight the power!

‘I Am Not Your Negro’ (2016)

Deze film van Raoul Peck is een van de meest essentiële documentaires over de geschiedenis van racisme in Amerika. De voice-over – vlijmscherp voorgelezen door Samuel L. Jackson – is gebaseerd op de onafgewerkte memoires van auteur en activist James Baldwin, waarin o.a. Martin Luther King en Malcolm X een belangrijke rol spelen. De tekst mag dan uit 1979 dateren, de ideeën van Baldwin voelen – zeker in combinatie met de hedendaagse nieuwsbeelden die Peck ernaast monteert – actueler dan ooit.

‘If Beale Street Could Talk’ (2018)

Ook Oscarwinnaar Barry Jenkins (Moonlight) ging zijn mosterd halen bij James Baldwin. Zijn derde langspeelfilm If Beale Street Could Talk, over een jonge beeldhouwer uit Harlem die onterecht van verkrachting wordt beschuldigd, is tegelijk een zinnenprikkelende ode aan de schoonheid van Afro-Amerikanen, en een bittere aanklacht tegen hun onderdrukking. De film brengt op hartverscheurende wijze in beeld hoe het systeem ontworpen lijkt om zwarte burgers te doen struikelen, en ze voor lange tijd achter de tralies te houden.

‘Get Out’ (2017)

Jordan Peele verzint in zijn memorabele regiedebuut Get Out een doodakelige metafoor voor de onderdrukking van zwarte Amerikanen: the sunken place. Een bodemloze, duistere holte waarin hoofdpersonage Chris (Daniel Kaluuya) wegzakt nadat zijn witte schoonmoeder hem gehypnotiseerd heeft. Hoe hard hij er ook schreeuwt, zijn stem wordt onhoorbaar. Dat Peele dit thema in een griezeljasje steekt, is hoogst origineel, maar hoeft eigenlijk niet te verwonderen: beelden als die van de moord op George Floyd, en vele anderen, zijn in feite pure horror.

‘Selma’ (2014)

Drie jaar voordat Martin Luther King werd doodgeschoten, organiseerde hij in 1965 een historische mars in het stadje Selma. Het doel: ervoor zorgen dat zwarte Amerikanen effectief konden stemmen. De politie hakte de betogers in de pan, maar hun beweging was niet meer te stoppen: enkele maanden later was de Voting Rights Act een feit. Selma schetst hoe King en co dat klaarspeelden. Regisseur Ava DuVernay maakte later ook nog de documentaire 13th, en de waargebeurde Netflix-serie When They See Us, over vijf zwarte jongeren die onterecht in de gevangenis belandden.

‘12 Years a Slave’ (2013)

Wie de huidige problematiek helemaal wil doorgronden, moet natuurlijk terug naar de slavernij. Die kijkt regisseur Steve McQueen recht in de ogen in 12 Years a Slave. De film, die met 3 Oscars bekroond werd, vertelt het waargebeurde verhaal van Solomon Northup (Chiwetel Ejiofor), een zwarte Amerikaan die vrij geboren werd, maar in 1841 gekidnapt en verkocht werd als slaaf. McQueen toont de gruwelijke mishandelingen die Northup onderging in extreem lang aangehouden shots. Met elke zweepslag die wordt uitgedeeld – en dat zijn er veel –, voel je hoe de film zich dieper in je geheugen grift.

‘Detroit’ (2017)

Oorlogstaferelen op Amerikaanse bodem: meer dan een halve eeuw geleden waren ze ook al te zien. In juli 1967 rolden de tanks door de straten van Detroit, nadat er in de stad zware rassenrellen waren uitgebroken. Regisseur Kathryn Bigelow (The Hurt Locker) belicht in Detroit een van de gruwelijkste incidenten: in het Algiers Motel zette een bende racistische politiemannen en soldaten een groepje jonge zwarten tegen de muur, om hen de hele nacht te terroriseren. Drie van hen werden vermoord. Een film waar je nauwelijks naar kunt blijven kijken, en die je toch ademloos aan je stoel gekluisterd houdt.

‘Queen & Slim’ (2020)

Het debuut van Melina Matsoukas is niet gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Maar de manier waarop in Queen & Slim een routineuze politiecontrole uitmondt in dodelijk geweld, oogt bijzonder vertrouwd. Matsoukas maakt de hoogspanning tastbaar die meteen ontstaat wanneer een witte agent een zwarte man aan de kant zet. De voorzichtigheid waarmee hoofdpersonage Slim (Daniel Kaluuya) zijn papieren uit het handschoenkastje haalt, zegt alles.

‘The Hate U Give’ (2019)

Je bent nooit te jong om over racisme te leren: The Hate U Give, gebaseerd op een bestseller van Angie Thomas, richt zich uitdrukkelijk tot tieners. Het verhaal wordt verteld door de ogen van een 16-jarig zwart meisje (Amandla Stenberg) uit een arme buurt, dat haar beste vriend voor haar ogen afgeknald ziet worden door een politieagent. Het bewijs dat een young adult-film niet altijd escapistische brol moet zijn.