Direct naar artikelinhoud
InterviewJan Jambon

Jan Jambon: ‘Ik denk dat er maar één mogelijkheid overblijft: de vorming van een as tussen N-VA en PS’

Jan Jambon: ‘Ik denk dat er maar één mogelijkheid overblijft: de vorming van een as tussen N-VA en PS’
Beeld © Stefaan Temmerman

Neen, de Vlaamse regering heeft geen foutloos parcours gereden in de coronacrisis, geeft minister-president Jan Jambon (N-VA) toe. ‘Maar wie zou het beter gedaan hebben?’

Sinds het begin van de coronacrisis, intussen drie maanden geleden, heeft Jambon geen interview meer gegeven aan een nationale krant. Dit is zijn eerste, en hij heeft heel wat uit te leggen. Jambon: “Wie zijn geschiedenis kent, weet dat de mensheid om de zoveel tijd wordt getroffen door een zware epidemie. Maar niemand denkt dat het hem zal overkomen.”

Ook u werd verrast door ‘het Chinese griepje’?

“Ja. Toen we begin maart grote evenementen verboden, dacht ik: oké, dit is al verregaand. Maar de virologen zeiden me meteen: er is veel meer nodig. Toen wist ik: het is ernstig.”

Heeft Vlaanderen de coronacrisis goed aangepakt?

“Als de vraag is: hebben we een foutloos parcours gereden, dan is mijn antwoord neen. Vooral de beslissing om opnieuw bezoek toe te laten in de woon-zorgcentra was voorbarig. Maar ik denk wel dat we alles uit de kast hebben gehaald om deze historische crisis – iets wat niemand van mijn generatie ooit heeft meegemaakt – door te komen. Grosso modo hebben we het goed aangepakt. Achteraf kan je altijd zeggen: ja maar dit en ja maar dat. Achteraf is het altijd gemakkelijker. Op het moment zelf moet je beslissingen nemen. Ik denk niet dat er fouten zijn gemaakt die extra overlijdens hebben veroorzaakt.”

Jan Jambon: 'Als u mij een beetje kent, dan weet u dat ik pas voor nieuwe belastingen. Daar gaan we niet aan beginnen.'Beeld © Stefaan Temmerman

Wat dan met de woon-zorgcentra? Daar heeft het coronavirus een hoge tol geëist.

“Dat klopt spijtig genoeg. Maar je moet ook beseffen dat in onze woon-zorgcentra zich de meest kwetsbare groep bevindt: ouderen die vaak al sukkelen met hun gezondheid.”

Net reden om hen extra te beschermen. Wat veel te traag is gebeurd.

“Ik ben het daar niet mee eens. De Vlaamse woon-zorgcentra zijn op slot gedaan op 11 maart, voor de algemene lockdown dus. Daardoor is het coronavirus niet binnengeraakt in de meeste rusthuizen. Maar op sommige plekken was het helaas al te laat. In mijn eigen gemeente Brasschaat zijn vier woon-zorgcentra. Drie zijn coronavrij gebleven, in één heeft het virus genadeloos om zich heen gegrepen. De reden: een van de bewoners had al bezoek gekregen van zijn familie die tijdens de krokusvakantie in Noord-Italië was gaan skiën.”

Met voldoende testen en mondmaskers had het virus zich niet zo snel verspreid.

“Met de huidige testcapaciteit hadden we de verspreiding beter kunnen indammen, ja. Maar opnieuw: nadien weet je alles beter. Op het moment zelf zijn alle beschikbare testen ingezet. Meer kan je niet doen. Wat de mondmaskers betreft: er was op federaal niveau een strategische voorraad die de afgelopen jaren werd afgebouwd en niet vervangen (door Open Vld-minister Maggie De Block, JVH). Daardoor moesten we roeien met de riemen die we hadden.”

U maakte als vicepremier deel uit van de regering die de stock vernietigde.

“Voor zover ik me herinner is dat dossier nooit op de kern of ministerraad besproken.”

Slechts een op de drie Vlamingen vindt dat uw regering de crisis goed aanpakt.

“Tja, als je iedereen dwingt om in zijn kot te blijven en zijn normale leven op pauze te zetten, dan scoor je uiteraard niet als politicus. Ik ben zelf pas twee weken geleden mijn jongste kleinzoon Hendrik-Jan kunnen gaan bezoeken, die net voor de lockdown werd geboren. Natuurlijk word je daar als mens niet gelukkig van. Maar ik lig vandaag niet wakker van poppolls in de kranten. Wie zou het beter hebben gedaan? We hebben in nauw overleg met de virologen geprobeerd om ons te behoeden voor de totale catastrofe. Een ramp was het sowieso.”

Heeft u niet te veel verantwoordelijkheid afgestaan aan de virologen?

“Ik ken niets van epidemiologie. Echt níéts. Waarom zou ik dan zonder kennis van zaken mijn eigen ideeën gaan doordrukken? Je kan een medische crisis toch niet bedwingen zonder begeleiding van medische experts? Dat zou misdadig zijn. Tegelijk heb ik niet alle adviezen van de virologen zomaar klakkeloos aanvaard. Ik ben ook geen robot die enkel knikt.”

Jan Jambon: 'De precieze schade van de coronacrisis zullen we pas later kunnen opmeten. Daarvoor is het nu gewoon nog te vroeg.'Beeld © Stefaan Temmerman

Op de piek van de epidemie was er een acuut gebrek aan politiek leiderschap. Met als beste voorbeeld de verwarrende powerpointpresentatie van premier Sophie Wilmès (MR).

“U kan van mij niet verwachten dat ik het proces ga maken van iemand met wie ik dagelijks samenwerk. Ik heb de eerste minister geflankeerd tijdens die bewuste persconferentie, maar veel meer ook niet. Op zo’n moment moet je niet gaan bepalen hoe een collega wil communiceren naar de bevolking toe. Ik ben mijn broeders hoeder niet, of mijn zusters in dit geval.”

Waarom bent u zelf niet meer op de voorgrond getreden als minister-president?

“Ik heb via tv-optredens en videoboodschappen op de sociale media de bevolking aangespoord om alle coronamaatregelen te volgen. Ik heb een beroep gedaan op hun burgerschap. Met succes, want het overgrote deel van de Vlamingen heeft de lockdown nageleefd.”

Vreest u voor een tweede golf van het coronavirus in de zomer of het najaar?

“De curve evolueert nu gunstig, maar je moet altijd een slag om de arm houden. De versoepelingen die we woensdag hebben aangekondigd – met een uitbreiding van de contactbubbels van vier tot tien personen – kunnen ook weer teruggedraaid worden als het nodig is. Iedereen moet beseffen dat het coronavirus niet definitief verslagen is.”

Om een tweede golf te vermijden is contactonderzoek essentieel, maar dat loopt mank.

“Dat klopt niet. We draaien intussen op volle toeren, met honderden contactonderzoekers die klaarstaan om besmettingen op te sporen. Het probleem is dat de mensen voorlopig niet open genoeg zijn over hun contacten. Die diep ingebakken argwaan van de Vlaming tegenover ‘de overheid’, daar moeten we verder aan werken. Mensen moeten weten dat de informatie die ze doorgeven louter en alleen dient om nieuwe besmettingen te helpen voorkomen. Als je een nieuwe lockdown wil vermijden, dan moet je besmette mensen snel kunnen isoleren.”

Hoe groot is de sociaal-economische schade van de coronacrisis?

“Die is enorm groot. Veel meer kan ik daar momenteel niet over zeggen. De precieze schade zullen we pas later kunnen opmeten. Daarvoor is het nu gewoon nog te vroeg.”

Volgens Horeca Vlaanderen zijn liefst 20.000 horecajobs in gevaar.

“Aan onheilsprofetieën wil ik geen energie verliezen. Feit is dat de regering een gi-gan-ti-sche inspanning levert om alle financieel gezonde bedrijven, verenigingen en organisaties door deze crisis te sleuren. Elke verloren euro compenseren, dat is onmogelijk en onverantwoord tegenover de belastingbetaler. Als het over de horeca gaat: een café dat maandag heropent, zal de voorbije maanden 12.500 euro steun hebben ontvangen. Wat neerkomt op 160 euro netto per dag. Dat kan toch tellen? Sommige cafés verdienen dat niet eens op een normale dag.”

De steun loopt nu wel af. Terwijl veel cafés niet rendabel zijn door de coronaregels.

“We zullen de komende maanden monitoren hoe de horeca het stelt. Er is ook rekening gehouden met wat praktisch haalbaar is. Zo moeten ze hun glazen niet afwassen met een afwasmachine, mag er gerookt worden aan de deur en moeten er geen contactgegevens bijgehouden worden van alle klanten. Dat zijn allemaal ‘pestmaatregelen’ die zijn geschrapt.”

Ook de cultuursector, uw bevoegdheid, heeft grote financiële zorgen.

“We hebben deze week ruim 85 miljoen euro opzijgezet voor de cultuursector uit een nieuw noodfonds. Volgens de berekeningen van het departement Cultuur, dat samenwerkt met consultant Graydon, is die som nodig om het Vlaamse culturele leven te redden. Vooral de organisaties die anders weinig of geen subsidies nodig hebben, zitten nu in nood. Tegen eind augustus moet duidelijk zijn hoe de noodsteun precies zal verdeeld worden.”

Leeft u nog altijd op voet van oorlog met de cultuursector?

“Ik ben niet de grote boeman van de Vlaamse cultuursector. Integendeel. Ik denk dat men dit stilaan wel inziet. In oktober vorig jaar is het fout gelopen door een gebrek aan overleg (de cultuursector kwam in opstand tegen een knip in de subsidies, JVH). Mijn regering was historisch laat gevormd, pas eind september, waardoor er nauwelijks tijd overbleef om de begroting op te stellen. Bijgevolg was er ook weinig of geen tijd voor overleg over de maatregelen. Ik zie dit als een belangrijk leerpunt voor mezelf. Vandaag werken we al veel beter samen.”

U krijgt straks geen tomaten meer naar uw hoofd geworpen?

“Dat durf ik niet voorspellen (lacht).”

Wat met de Vlaamse begroting: hoe donkerrood kleurt die?

“Voor 2020 kijken we nu al tegen een eenmalig tekort van 6 miljard euro aan. Ook in 2021 en 2022 zal de coronacrisis voelbaar blijven door terugvallende belastinginkomsten. We zullen ons budgettair traject dus moeten herbekijken. Het is de bedoeling om voor de zomer een nieuw meerjarenplan op te stellen. Het geplande evenwicht in 2021 is allicht niet meer haalbaar.”

We mogen ons aan een batterij belastingen en besparingen verwachten?

“Als u mij een beetje kent, dan weet u dat ik pas voor nieuwe belastingen. Daar gaan we niet aan beginnen. De opdracht is om de crisis zo kort mogelijk te houden door mensen zo snel mogelijk opnieuw aan het werk te krijgen. Dat is echt de enige succesformule.”

Hoe gaat u dat klaarspelen middenin de grootste neergang sinds de Grote Depressie?

“Ik kan daar nog niet concreet op antwoorden. De Vlaamse regering heeft een economisch en een maatschappelijk relancecomité aangesteld. De experts die daarin zetelen, zullen binnen enkele weken hun aanbevelingen voorleggen. Het is de bedoeling om nog voor de zomervakantie een relanceplan klaar te hebben. Dat plan zal breed zijn: niet voor niets hebben we bijvoorbeeld ook psycholoog Sabine Bourgeois hierbij betrokken.”

Ziet u ook kansen in de coronacrisis? Never waste a good crisis, wil het gezegde.

“Bedrijven die zich op digitalisering smijten, kunnen gouden zaken doen. Telewerk heeft zijn nut bewezen. Kijk maar naar de files: er zijn er bijna geen meer. Ik vind ook dat we ons beter moeten voorbereiden op crisissituaties. Hoe komt het dat we hier bij ons geen eigen productie hebben van mondmaskers? Dat is geen hoogtechologisch product. Maar het gaat breder: moeten we niet eens nadenken over onze voedselvoorziening? En wat met onze energiebevoorrading, kunnen we die garanderen? Ik zeg niet dat we ons moeten afkeren van de globalisering, maar in het verleden zijn we misschien te voluntaristisch geweest.”

Jan Jambon: 'Ik denk dat er maar een mogelijkheid overblijft: de vorming van een as tussen N-VA en PS. Om de coronacrisis krachtig aan te pakken, heb je de twee grootste partijen langs weerskanten van de taalgrens in de regering nodig.'Beeld © Stefaan Temmerman

Bewijst de coronacrisis niet dat Volksgezondheid geherfederaliseerd moet worden?

“Het is vooral duidelijk geworden dat ons huidige systeem met gesplitste bevoegdheden het slechtst denkbare systeem is. Om goed te besturen is er nood aan homogeniteit. Daar is iedereen het nu wel stilaan over eens. Vervolgens moet je kijken welk niveau het meest geschikt is om bevoegdheden op te nemen. Voor Volksgezondheid zijn dat zonder enige twijfel de gemeenschappen. De ontrafeling van de gezondheidszorg is indertijd net begonnen omdat de regionale behoeftes zo verschillend zijn. Die beweging kan je niet meer omkeren.”

Volksgezondheid in één hand, met één federale minister, dat zou toch beter zijn?

“Ik begrijp die redenering niet. Federaal wordt al een jaar vruchteloos gezocht zijn naar een volwaardige regering. Terwijl de regio’s up and running zijn. Waar marcheert het dan?”

Wat denkt u: hebben we tegen september een nieuwe federale regering?

“Ik hoop het. Ik denk dat er maar een mogelijkheid overblijft: de vorming van een as tussen N-VA en PS. Om de coronacrisis krachtig aan te pakken, heb je de twee grootste partijen langs weerskanten van de taalgrens in de regering nodig. Zij moeten een akkoord sluiten en daarna kan je andere partijen toevoegen aan de mix. Maar dan moeten de Franstalige socialisten eindelijk eens beslissen of ze met ons willen besturen of niet. Ze blijven maar tegenstrijdige signalen uitzenden: in de media zeggen ze non, maar tegelijk gaan ze met ons in gesprek.”

Komen er vervroegde verkiezingen in het najaar?

“We zijn daar geen vragende partij voor. Dat zou een vernietigend beeld van de politiek geven. Maar blijven aanmodderen kan ook niet in een zichzelf respecterende democratie.”

Jan Jambon: 'Voor sommige mensen is dat een gemakkelijke verdediging geworden: als ik ergens word tegengehouden door de politie, is dat niet omdat ik iets uitspook wat niet mag, maar omdat de politie racistisch is.'Beeld © Stefaan Temmerman

Nog iets anders: hoe kijkt u naar de dood van George Floyd in Minneapolis?

“Zoals iedere weldenkende mens: dit is vreselijk, niemand verdient zo’n gruwelijke dood.”

Is racisme binnen de politiediensten een Amerikaans probleem? Of ook een Belgisch?

“Ik ga dit afschuwelijke geval niet zomaar copy-pasten naar ons land. Als voormalig minister van Binnenlandse Zaken heb ik mij ingespannen om racisme binnen de politie bikkelhard aan te pakken. Ja, er lopen Belgische politiemensen rond met racistische gevoelens, net zoals in de brede maatschappij, en die moeten eruit. Maar ik ga niet zover om te zeggen dat de hele politie gedomineerd wordt door racisten. Daar is geen enkel bewijs voor te vinden.”

Nochtans heeft elke Belg met een kleurtje wel een verhaal over de politie.

“Daar speelt een gebrek aan wederzijds vertrouwen. Iets wat we pas zullen oplossen als de politie meer mensen met migratieroots kan rekruteren. Ik heb in Antwerpen destijds een proefproject opgestart waarbij agenten lokaal werden aangeworven in plaats van nationaal. De politie kent zo de buurt en de buurt kent de politie. De eerste resultaten waren veelbelovend. Vergeet niet: er worden ook veel onterechte beschuldigingen geuit. Voor sommige mensen is dat een gemakkelijke verdediging geworden: als ik ergens word tegengehouden door de politie, is dat niet omdat ik iets uitspook wat niet mag, maar omdat de politie racistisch is.”

Gebeurt dit vaak volgens u?

“Het gebeurt, zoveel is zeker.”

Vindt u dat de standbeelden van Leopold II moeten verdwijnen?

“Ik heb zelf ooit als parlementslid een vraag ingediend om het beeld van Leopold II in de Kamer te laten verwijderen. In het huis van de democratie hoort zo iemand niet thuis. Maar moeten daarom al zijn standbeelden weg? Een goede historische duiding van die bedenkelijke figuur kan misschien al veel oplossen. Omgaan met onze geschiedenis betekent ook omgaan met de donkere bladzijden ervan. Als er bijvoorbeeld ooit een Belgische canon komt, zullen de wandaden van Leopold II daarin vermeld moeten worden.”