‘Het is fucking politieke controle’: Tom Barman, Tom Lanoye en Luc Tuymans zijn bikkelhard voor Jambon

In 2006 waren Tom Barman, Tom Lanoye en Luc Tuymans de gangmakers van 0110, de concerten voor verdraagzaamheid en tegen extreemrechts. Vandaag luiden ze samen de noodklok over de cultuur. Dat doen ze ten huize Luc Tuymans (61) in de Antwerpse buurt ’t Eilandje. Tom Barman (48) en Tom Lanoye (61) arriveren met de fiets en stallen die binnen, achter de vitrine van Casstl, de kunstruimte die Tuymans met zijn vrouw Carla Arocha en haar kunstbroeder Stéphane Schraenen is begonnen op de benedenverdieping.

Achter het drie kavels brede pand ligt de tuin. Al is dat een groot woord voor het kale, betegelde terras waar we makkelijk tien meter uit elkaar kunnen gaan zitten.

“Je zou het hier wel wat gezelliger mogen maken”, zegt Barman tegen Tuymans.

“Gezellig?”, mompelt Tuymans. Doordat hij een mondmasker draagt, zie je de afschuw op zijn gezicht niet.

“Ja, het is hier nogal Duits”, doet Lanoye er nog een schepje bovenop.

“Dat was juist de bedoeling”, zegt Tuymans afgemeten. “Wacht tot ik jullie straks de rest van het huis laat zien.”

Al na tien minuten wordt de rolverdeling duidelijk. Tuymans geeft geopolitieke bespiegelingen ten beste, Lanoye stelt scherp op de N-VA en het Vlaamse identiteitsdebat, en Barman speelt voor stoorzender. “How mannekes, ik kan efkes niet volgen”, zegt hij wanneer de schilder en de schrijver spontaan beginnen aan de inleidende politieke beschouwingen. “Gingen we het niet hebben over het bloedbad dat wordt aangericht in de cultuursector?”

Wat hebben jullie gedaan tijdens de lockdown? En wat hebben jullie níét kunnen doen?

Tom Barman: “Het scenario van mijn tweede film – werktitel ‘Dropshot’ – was eindelijk af. Ik had er drieënhalf jaar aan gewerkt, waarvan een goed deel in sociale quarantaine. En toen kwam corona. Je zult begrijpen dat ik er niet op zat te wachten. Ook waren we juist met opnames voor een nieuwe dEUS-plaat begonnen. Die hebben we moeten stilleggen. Ik heb me met mijn fotografie beziggehouden. En ik heb, ik schaam me bijna om het te zeggen, genoten van het mooie weer. Ik leef in complete denial.”

Tom Lanoye: “Voor mij zijn er alles bij elkaar toch twaalf grote projecten weggevallen. Onder meer vier reeksen van theatervoorstellingen in Duitsland, waarvan ik nog niet weet of ze opnieuw zullen worden geprogrammeerd. Dat doet pijn, maar vergeleken met de ellende van de acteurs die ze hadden moeten spelen, stelt dat natuurlijk niets voor. Ik ben nu Faust aan het bewerken. Het is goed dat ik me daar wat op kan concentreren, want ik zat helemaal vast. De verzen van Goethe zijn briljant, maar de inhoud is kak, humor uit de pruikentijd. Daarnaast amuseer ik mij met mijn columns voor Humo.”

Luc Tuymans: “In mijn atelier staan twintig schilderijen voor een tentoonstelling die helemaal af is. Ze staan er al bijna een jaar. De tentoonstelling had vorig najaar moeten plaatsvinden in de galerie van David Zwirner in Hongkong. Eerst werd ze geannuleerd vanwege de politieke situatie en de rellen daar, en verplaatst naar voorjaar 2020 in Parijs. Toen brak de pandemie uit en werd ze opnieuw verschoven, terug naar Hongkong, waar ze nu voorzien is voor dit najaar. Maar ik betwijfel sterk dat ze zal doorgaan, want het ziet ernaar uit dat de Chinezen van de pandemie gebruik zullen maken om hun coup te plegen in Hongkong. Als het Chinese leger daar de straten inneemt, gaan we niet.

“Ik heb de afgelopen maanden thuis gewerkt omdat Carla niet wilde dat ik naar mijn atelier ging. Waarschijnlijk terecht, ik behoor tot de risicogroep. Ik heb stop-motionfilmpjes gemaakt op basis van tekeningen. (toont ze op zijn iPhone) Perziken die ronddraaien op een plateau, een orchidee die opengaat, een afdaling van een bergwand naar een vijvertje, dat soort domme dingen. Ironisch bedoeld, uiteraard. En ik heb voorbereidende aquarellen gemaakt van cijfers. Als beeld is zo’n nummer leeg en bijna abstract, maar we gaan er altijd van uit dat het ergens voor staat, dat het iets betekent. We zijn gebiologeerd door cijfers, vandaag al helemaal. Het reproductiegetal, het cijfer van de oversterfte. Vanaf morgen ga ik terug naar mijn atelier en dan ga ik die cijfers monumentaal groot schilderen.”

Barman: “Hoe groot is monumentaal?”

Tuymans: “Drie, vier, vijf meter hoog.”

Barman: “Wat is jouw favoriete nummer? Het mijne is elf.”

Tuymans: “Het mijne drie, omdat veel dingen uit drie bestaan.”

Lanoye: “Het is ook een mooie verwijzing naar Chinese restaurants. Waar het toch allemaal begonnen is, nietwaar!”

Wanhopig klinkt dat allemaal niet. Jullie zijn niet degenen die zwaar aan het afzien zijn.

Lanoye: “Wij drieën zijn niet representatief voor de kunstenaars die het nu moeilijk hebben, dat mag duidelijk zijn.” (Barman en Tuymans knikken instemmend)

Hoe erg is het, in jullie omgeving, voor jullie collega’s met minder ronkende namen?

Barman: “Heel erg, hè. Ik weet niet waar ik moet beginnen. De muziek- en concertsector is als eerste dichtgegaan en zal als laatste weer opengaan. Says it all. Voor dEUS valt het dit jaar nog mee. Als het coronavirus vorig jaar was uitgebroken, met 60, 70 shows op onze agenda, waren we zwaarder gepoept geweest. Nu staat er maar één show gepland en die zal wellicht niet doorgaan. Dat kunnen we wel behappen. Ik zei het al: persoonlijk zit ik nog volop in de ontkenningsfase.

“Maar er wordt nu natuurlijk gepraat onder collega’s, met de mensen in en rond de band, met mensen uit alle hoeken van de muziekbranche. Ik heb mijn research gedaan voor ik naar hier kwam. Ik kan je zeggen: het is een to-ta-le ramp. En vooral: er is geen perspectief. Terwijl dat zo belangrijk is: een vooruitzicht hebben, een datum, iets waar je je aan kunt optrekken. Iedereen zit nu maar voort te ploeteren in het ijle, wij ook. Dat is ongetwijfeld ergens goed voor. Goed om je zinnen te verzetten, goed voor de geest, goed om de moed erin te houden. Maar op een gegeven moment gaat dat ook tot frustratie leiden. What’s the fucking use van wat we doen?’

Lanoye: “Ik hou mijn hart vast voor de schrijvers die nu, met de moed der wanhoop, een boek uitbrengen. We denken nu wel dat de mensen veel tijd hebben om te lezen, en dat ze hun leesgerief sneller dan ooit in huis hebben dank zij bol.com. Maar ik heb daarover mijn twijfels. Mijn vader, die geen boeken verkocht maar worsten, zei altijd: ‘Waar geloop is, is verkoop.’ Een waarheid als een koe, volgens mij. Tot vorige week waren alle winkels dicht.

“En de Boekenbeurs, die al kwakkelde, gaat niet door. Organisator Boek.be is in shock en rateert de kans om radicaal te herbronnen. En hoe wil deze minister van Cultuur (Jan Jambon, DI) dat monument van de Vlaamse cultuur mee overeind houden? Nul visie, nul strategie. Terwijl het daarvoor nú het moment is.”

Verwachten jullie dat de coronacrisis, en de economische rampspoed die er volgens economen het gevolg van zal zijn, op termijn tot nog meer besparingen zal leiden? Dat cultuur een luxe wordt die we ons een hele tijd niet meer zullen kunnen veroorloven?

Lanoye: “Ik denk dat het nog erger wordt, ja.”

Barman: “Je weet het niet, hè. Misschien wordt de honger naar cultuur juist groter in een periode als deze, nu de podia leeg blijven, en wordt men zich bewust van het belang ervan.”

Lanoye: “Dat is de theorie van de Verelendung: laat het maar heel duidelijk worden, dan zullen de mensen ons keihard gaan missen en vanzelf tot betere inzichten komen. Ik denk niet dat wij ooit dezelfde heldenstatus zullen bereiken als het zorgpersoneel, en ik heb daar in de huidige omstandigheden ook alle begrip voor. Als de Vlaamse regering vorig jaar niet vond dat cultuur een belangrijke, volwaardige sector is, die het waard is om met hand en tand te verdedigen, geloof je dan dat ze dat na de coronacrisis plots wél gaat vinden?

“Kunst is het strijdtoneel van de cultuuroorlog à la flamande. Nog elke week lees ik posts van flaminganten die beweren dat ik in mijn leven nog geen dag gewerkt heb en alleen van subsidies leef. Terwijl ik als succesvolle start-up al dertig jaar geen schrijfbeurzen meer heb aangevraagd.”

Barman: “Moeten we ons blijven verdedigen tegen die haatmailers en trollen?”

Lanoye: “Je kunt moeilijk opkomen voor een sector zonder hem te verdedigen.”

Tuymans: “De nagel waar ik op blijf kloppen, is dat cultuur voor een goed stuk een dienstverlenende sector is. Muziek is dat, theater al helemaal.”

Barman: “Goed gezegd.”

Tuymans: “Een sector die ook helemaal niet verlieslatend is, bovendien.”

Barman: “Ik heb gehoord dat er in de muziek alleen jaarlijks anderhalf miljard omgaat.”

Tuymans: “Een sector waarin men dus zou moeten investeren, in plaats van erop te besparen. België – ik zeg België, en dus niet Vlaanderen alleen – is een land, of liever: een verzameling individuen, met een enorme creatieve power. Door te besparen op de projectsubsidies voor jonge artiesten, zoals Jambon gedaan heeft, zet je de grassroots van die power droog. De jonge wortels. Zo verhinder je dat je cultuur in de toekomst verder groeit en bloeit. Dat is misdadig en ook redelijk belachelijk.”

Is het terugschroeven van die project­subsidies inmiddels niet goeddeels teruggeschroefd?

Tuymans: “Nee, dat is een fabeltje. Wat er al was wordt gewoon herverdeeld.”

Lanoye: “Terwijl wij de generatie zijn die bewezen heeft dat investeringen in cultuur serieus kunnen renderen.”

Tuymans: “Klopt, maar we zijn ook een gevaarlijke generatie wat dat betreft. Aan de hand van ons traject kun je ook zeggen: zie je wel, zonder subsidies gaat het ook.”

Lanoye: “Kijk naar de literatuur. Stefan Hertmans, David Van Reybrouck, Lize Spit: dat is een enorm, internationaal succesverhaal. Waarom slagen de flaminganten er alleen maar in om van de Vlaamse cultuur een succesverhaal te maken zolang er geen namen moeten worden genoemd? Want eens de namen van onze belangrijkste hedendaagse cultuurdragers op tafel komen, zijn het in hun ogen allemaal nestbevuilers, gewoon omdat ze politiek gezien op een andere golflengte zitten. De voorzitter van Jong N-VA zong in het open riool doorbraak.be onlangs de lof van Urbanus. Niet omdat hij zo’n grote komiek is, maar omdat hij het flamingantisch-correcte verhaal vertelt over België en Vlaanderen. Zielig gewoon. In Vlaanderen vragen de beleidsmakers zich niet af hoe ze de kunstenaars op de best mogelijke manier kunnen steunen, maar hoe ze de juiste – lees: politiek fidele – kunstenaars kunnen steunen. Ze willen dat wij de Vlaamse identiteit mee vormgeven. Het is een andere politieke controle dan in China, maar het is wel fucking politieke controle.

“Die double speak van de Vlaams-nationalisten stoort me enorm. Enerzijds zeggen ze: Vlaanderen moet weer schitteren in de wereld, en de kunsten moeten daar mee voor zorgen. En anderzijds behandelen ze de kunsten stiefmoederlijk, zeker in vergelijking met al onze buurlanden.”

Barman: “Ik heb een heel concreet voorbeeld van die double speak. Er is een documentaire in de maak over ons jubileumjaar met The Ideal Crash en de tournee die we vorig jaar gedaan hebben. Wel, die documentaire krijgt geen toelage vanwege het té internationale karakter ervan.”

Lanoye en Tuymans: “Huh?”

Barman:”Een reden die daarvoor wordt aangehaald is dat ik in die docu Engels spreek. I kid you not.”

Lanoye: “Nu doe je het weer.”

Tuymans: “En ze wordt niet ondertiteld, ofwa?”

Lanoye: “Hét grote probleem is dat de mensen die in Vlaanderen de kunsten moeten bestieren, daar niet de talenten voor hebben. In andere landen hebben ze ook belabberde politici, maar op kabinetsniveau wordt hun zwakte doorgaans gecompenseerd door doorgewinterde specialisten met enige terreinkennis.

“Ik heb wel eens een gesprekje gehad met Vlaamse cultuurcabinetards. Die weten niks. Niet hoe een uitgeverij werkt en niet hoe een theatervoorstelling wordt gemaakt. Maar ze hebben wel een groot ideologisch plan voor de kunsten. Dat is de reden waarom we diep in de shit zitten en er nog dieper in zullen geraken. (zucht) Denk jij ooit aan de Vlaamse identiteit terwijl je op je gitaar zit te tokkelen, Tom?”

Barman: “Nee. Maar ik heb in het begin van mijn carrière wel een beetje subsidie gekregen. Ik heb ze doorgestort naar de Luc. (hilariteit) Ik vond dat hij goeie dingen deed en potentie had. En kunnen we nu ophouden over die fucking subsidies, alsjeblief? Ik word er niet goed van.”

Tuymans: “Nee, want we moeten er nog een politieke conclusie aan verbinden. Ik zal je zeggen wat het plan is van de N-VA en van haar steunpilaren in de Antwerpse haven en het Vlaamse bedrijfsleven. Het plan is om de komende jaren eerst het Vlaams Belang acceptabel te maken, en dan samen over te gaan tot wat ze echt willen: de splitsing van het land, het conferederalisme. En ik hoor dat de Parti Socialiste daar nu oren naar heeft.”

(stilte)

Lanoye: “En om het plaatje helemaal breed te trekken: op wereldvlak woedt er nu een strijd tussen het totale individualisme enerzijds, het recht om te besmetten en besmet te worden, met Trump, Bolsonaro en hun geestgenoten als grote pleitbezorgers, en anderzijds de totale controle, met China als model. De Europese landen schipperen klotenloos tussen de twee.”

Tuymans: “Europa faalt weer op een cruciaal moment. Als we de pandemie samen hadden bekampt, waren er gegarandeerd minder slachtoffers gevallen en hadden we een gecentraliseerd beleid kunnen voeren. De coronacrisis bewijst andermaal dat nationalisme op kritieke momenten gewoon niet functioneert. Voor ons kán de oplossing alleen maar Europees zijn, zeker gezien de economische crisis die we tegemoet gaan.”

Barman: “Mag ik in afwachting daarvan een aantal tussentijdse oplossingen op tafel gooien? Ik heb wat ideeën verzameld bij mijn vrienden uit de muziek...”

Je hebt een kleine enquête gedaan?

Barman: “Er worden op dit moment diepe wonden geslagen, dus ik heb mijn huiswerk gemaakt, ja. (Begint aan een opsomming) Van 2021 een Belgisch jaar maken in de muziek- en concertsector. De festivals dubbel zo lang laten duren, zodat er meer bands van eigen bodem kunnen optreden. Mensen die wel een kunstenaarsstatuut hebben maar geen subsidie krijgen, zelf een raming van hun inkomstenverlies laten maken en dat geheel of gedeeltelijk vergoeden. Leningen voor artiesten voorzien aan nul procent, met uitstel van betaling tot wanneer massabijeenkomsten weer toegelaten worden. Gedurende een jaar, of langer als het moet, geen of veel minder belasting heffen op artistieke prestaties. Het tax-sheltersysteem ook invoeren voor de muziek, zodat grote bedrijven belastingvoordeel krijgen als ze investeren in muziek van eigen bodem. (kijkt de tafel rond) Dat was het.”

Wat met de hinderpremie en andere tegemoetkomingen die de Vlaamse regering nu al voorziet? Helpen die niet in de culturele sector?

Barman: “Voor de muziek is dat is ruim onvoldoende. Bovendien worden die toelagen alleen uitgekeerd aan artiesten die een bedrijf hebben. In de cultuur werken ook veel dagloners en freelancers. Mensen zonder statuut, of met een of ander rommelstatuut.”

Lanoye: “Of in het zwart. Men heeft heel die sector eerst in de halve of hele illegaliteit geduwd, dus nu komt de klap extra hard aan. Zoals we nu ook de gevolgen dragen van de jarenlange desinvesteringen in de zorg.”

Minister van Cultuur Jambon voorziet nu 65 miljoen extra voor cultuur. Waar klagen jullie eigenlijk over?

Lanoye: “Natuurlijk is zo’n extra investering goed. Maar ze komt later en is kleiner dan in onze buurlanden. En wie gaat die 65 miljoen verdelen? Toch weer de bestaande instituties die al subsidie krijgen, zo blijkt. Wie al in de marge werd geduwd, dreigt weer te worden vergeten.”

Barman: “Hoe stiefmoederlijk cultuur hier behandeld wordt, hoe kleintjes ernaar wordt gekeken, djeezes. Kijk naar hoe ze de cafés en de restaurants nu hebben behandeld. Dat is ook cultuur, hè. En in België een belangrijk deel ervan, trouwens.”

Tuymans: “Daar is de kaalslag jaren geleden al gebeurd: de witte kassa, het rookverbod, de vele sluitingen wegens geluidsoverlast. Heel die leefwereld is men gaan beknotten, waardoor het sociale weefsel in veel van onze binnensteden naar de knoppen is. De gentrificatie, waar deze buurt een extreem voorbeeld van is, heeft onze steden niet kosmopolitischer, levendiger of interessanter gemaakt, hè.”

Lanoye: (lacht) “De vertrutting, zoals wij zeggen.”

Barman: “Je zult maar de pech hebben dat de virologen die de dienst uitmaken een bende muziekhatende geheelonthouders zijn die voor de laatste keer naar de film zijn geweest in 1963, voor De kanonnen van Navarone.”

Lanoye: “Volgens mij is dat een treffende omschrijving van de culturele smaak van de Vlaamse regering.”

Barman: “Daar zit je dan, als muzikant die graag een pint gaat drinken na de film.”

Zijn jullie digitaal een versnelling hoger geschakeld?

Lanoye: “Zwijg. Een theatervoorstelling die gestreamd wordt, dat kan ik echt niet aanzien, hoe goedbedoeld ook. Laatst keek ik op mijn laptop naar een stukje van de opera La Juive in De Munt. Mijn hart bloedde. Dat was antireclame. Ik hoop oprecht dat mensen die nog nooit een opera hebben gezien er niet naar hebben gekeken, want die krijg je van hun leven niet meer in een opera binnen.”

Tuymans: “Men pakt het verkeerd aan. De musea, de galeries, iedereen gooit nu alles gewoon online. Terwijl er, met de digitale mogelijkheden die er zijn, een kans ligt om een kwalitatieve stap vooruit te zetten. Tot voor kort was cultuur in hoge mate een sociaal gebeuren. We konden reizen en mensen ontmoeten. Toevallig iemand tegen het lijf lopen, dat zal niet meer gaan, hè? Ik denk dat we digitaal kunnen inspelen op dat gemis, op het feit dat we iets kwijt zijn.

Onlangs vroeg men mij een podcast te maken voor de Chinezen die straks niet naar mijn tentoonstelling in Hongkong kunnen komen – nogmaals: gesteld dat ze doorgaat. Wat heb ik gedaan? Ik heb een bevriende cineast mijn atelier laten filmen, waar de werken voor Hongkong klaar hangen. Het atelier is verder leeg. Ik ben er niet. En ik kom ook niet in beeld om iets over die werken te zeggen. Zo toon je het gemis, begrijp je? Het is een manier om ook inhoudelijk iets met dat medium te doen.”

Lanoye: “Het blijft behelpen, vind ik. Men heeft nu berekend dat de Bourla in Antwerpen honderdvijftig man publiek kan herbergen op een veilige manier. Dat is een repetitie, hè. Wanneer zullen we de magie van een tot de nok gevulde zaal opnieuw kunnen beleven? Wanneer zullen acteurs zich opnieuw kunnen bewijzen op het toneel? Verenigd zijn rond dat podium, dat is en blijft de kern van de podiumkunsten.”

Barman: “Waarom denk je dat ik in denial ben?”

Tuymans: “Dat zal pas terugkomen wanneer er een vaccin gevonden wordt. Dus we spreken over een overbruggingsmoment van anderhalf jaar. Misschien moeten we gewoon wat geduld hebben”’

Lanoye: “Sorry, maar als oude nicht die de slachting van de jaren 1980 nog heeft meegemaakt, word ik nu achterdochtig. Nog elk jaar 700.000 doden door aids, hè. En nog altijd geen vaccin. Wel cocktails van medicijnen die basisbescherming bieden aan wie er de centen voor heeft. Het is typisch westers om te geloven dat we volgende week, volgend jaar, binnen de kortste keren, een oplossing zullen vinden. Maar dat lukt lang niet altijd.”

Tuymans: “Dan wordt het endemisch en zullen we ermee moeten leren leven. Wat een onwaarschijnlijke maatschappelijke impact gaat hebben. Over de controlemaatschappij die eruit gaat voortvloeien moeten we het een andere keer maar eens hebben. Maar in China is het al bezig, hè. Daar kun je in sommige steden alleen nog een trein of een vliegtuig nemen als je voldoet aan een aantal gezondheidscriteria, op basis van een puntensysteem. Als je meer dan vijf sigaretten per dag rookt, minder dan 10.000 stappen zet en minder dan 7 uur slaapt, mag je niet mee.”

Lanoye: “Jij gaat daar nooit meer kunnen vliegen, Luc.”

Tom Barman, jij was veertien jaar geleden de gangmaker van 0110, de concerten voor verdraagzaamheid in Antwerpen, Gent, Brussel en Charleroi. Zou je zoiets nog opnieuw doen?

Barman: “Een politieke 0110? Nee.”

0110 vond plaats op 1 oktober 2006, vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen, toen werd gevreesd dat Antwerpen in handen zou vallen van extreemrechts. Vandaag is Vlaams Belang volgens de opiniepeilingen de grootste partij in heel Vlaanderen. Is de urgentie nu niet groter dan toen?

Barman: “Toen was het vijandbeeld in elk geval veel duidelijker voor mij. En mijn drijfveren waren ook heel erg moreel, bijna naïef. Ik was, en ik ben nog steeds, geen politiek beest zoals deze twee heren. Daarom waren we een goed team. Hoewel Luc af en toe wat te veel praatte, en Tom altijd veel te bescheiden was...”

Lanoye: (lacht) “De overmoed zat helemaal bij Tom.”

Barman: “Maar juist het feit dat ik niet tot de usual suspects behoorde, heeft 0110 legitimiteit gegeven, denk ik.”

Lanoye: “Je mag ook niet vergeten dat de racistische moorden van Hans Van Themsche toen nog maar net gebeurd waren (op 11 mei 2006 schoot die de tweejarige Luna Drowart en haar Malinese oppas Oulematou Niangadou dood, DI). Dezelfde Hans Van Themsche die vorige week een enkelband heeft aangevraagd – en de Belgische justitie was weer glad vergeten de ouders van Luna daarvan op de hoogte te brengen. Dat leek toen een losstaande aanslag van een zonderling – een autistische jongen die we zijn milieu, een extreemrechts nest, niet mochten verwijten. Ik vermoed dat we daar nu anders over zouden denken, na Anders Breivik, Christchurch en Charlottesville. ‘Ik ga maroefen afschieten’, had Van Themsche voor zijn vertrek naar Antwerpen gezegd. Bij veel mensen leefde de vrees dat we dat soort klimaat zouden krijgen als Antwerpen naar extreemrechts zou overhellen. We hebben toen aangetoond dat de culturele wereld echt een rol kan spelen in het afwenden van die dreiging. Ik vond het fantastisch.”

Tuymans: “Ik heb er ook alleen maar goede herinneringen aan.”

Barman: “Ik ook! Komt het over alsof ik er spijt van heb?”

Lanoye: “Soms wel.”

Tuymans: “Ik ken geen enkel ander voorbeeld, in geen enkel ander land, waar de culturele wereld zo’n signaal heeft afgegeven. Dat was uniek.”

Barman: “Je zegt het, Luc: het was de perfecte storm. Juist daarom moet je het volgens mij niet proberen te herhalen. (denkt na) Ja, er zijn momenten geweest dat ik er niet meer mee vereenzelvigd wilde worden. Dat ik mij getypecast voelde. Maar dat heb je toch ook met andere dingen die je in je leven hebt gedaan: een relatie, een ingrijpende beslissing waarvan je je later afvraagt of het wel de juiste was. Je denkt eraan terug met een mengeling van trots, voldoening en spijt, en dat komt in vlagen.

“Ik ben er nadien wel stevig op afgerekend, hè. Dat was best een pittige periode. Vijf, zes jaar later zagen sommige mensen mij nog in de eerste plaats als een politiek creatuur. Wat ik niet ben. Bob Dylan heeft dat ook meegemaakt. Ik wil mij niet met hem vergelijken, maar als ik één ding met hem gemeen heb, dan wel die categorieke weigering om je in een bepaalde hoek te laten duwen. Zo moet je mijn tegenreactie begrijpen: ‘Schattekes, ik heb dat gedaan, het was de max, het was de perfecte storm, het was moeilijk, het was schoon, het was alles tegelijk, maar reduceer mij niet tot dat. Ik ben niet dat soort artiest.

“Daardoor had jij misschien de indruk dat ik me ervan afkeerde, Tom, maar dat was niet het geval. Trouwens, het begint weer te kriebelen. Door dit gesprek. Maar ik zal blijven weigeren mij politiek te laten gebruiken.”

Tuymans: “Ik kan dat perfect begrijpen. Hoewel ik zelf compleet anders in elkaar zit: voor mij is het leven politiek. Alles. Maar geen enkele kunstenaar wordt graag gereduceerd tot één werk, één tentoonstelling, één uitspraak, één daad. 0110 was één punctueel moment in de tijd. Dat was de sterkte ervan.”

Barman: “Voilà, en zo’n cocktail maak je maar één keer. Nu is alles veel meer gepolariseerd. Ik heb onlangs voor het eerst naar The Sopranos gekeken, twintig jaar te laat. Magistraal, shakespeariaans. De kinderen van de maffiosi hebben depressies en zitten aan de pillen. Maar Facebook bestond nog niet. Het leven was simpel, vergeleken met nu. Ten tijde van 0110 waren er nog geen sociale media.”

Lanoye: “Russische trollen moesten toen nog een brief sturen, die uiteraard onderweg verloren ging.”

Er waren toen ook weinig publieke tegenstemmen, afgezien van de jonge Bart De Wever. Dat zou nu wel anders zijn.

Tuymans: “Bart De Wever was toen nog een onbetekenende politicus.”

Barman: “‘Je gaat het Vlaams Belang alleen maar groter maken’, zei hij. Dat is niet gebeurd.”

Lanoye: “Nee, dat heeft hij nu gedaan.”

Tuymans: “Terwijl hij nochtans had voorspeld dat hij het Belang zou decimeren. Hij heeft ooit gezegd dat ik hem daar nog dankbaar voor zou zijn.”

Lanoye: “Tegen mij zei hij dat ik op mijn knieën had moeten vallen voor hem. De Wever en zijn metaforen: ofwel leiden ze naar het keizerrijk van de Romeinen, ofwel recht naar de darkroom. (lacht)

“Maar ik wou nog iets zeggen over die urgentie: die is voor mij nu net zo groot als toen, en misschien zelfs nog groter. Er zijn steeds meer mensen die zeggen: laat extreemrechts maar eens aan de macht komen, ze zullen het feestelijk verknallen. Hoe kun je dat nu zeggen? Na Orbán, Trump en Bolsonaro. Na de miserie die zij al hebben aangericht. Ik zeg: elke dag dat het Vlaams Belang niet aan de macht is, is een dag gewonnen. En krijg ze er nadien nog maar eens terug van af, hè.”

Barman: “Ik had 48 uur uitgetrokken voor dit interview, omdat het met jullie was, maar zouden we zo langzamerhand kunnen afronden?”

Is het besluit dat een herhaling van 0110 er niet inzit, ondanks het feit dat het kriebelt?

Lanoye: “Geen exacte replica, heb ik begrepen. Het zou ook een beetje zielig zijn dat iemand van ons dat weer op gang moet trappen. Dus als mogelijk coronaslachtoffer zeg ik...”

Barman: “Is dit een hint naar de millennials, Tom?”

Lanoye: “Nee, een zeldzame aanval van bescheidenheid.”

Tuymans: “Eigenlijk volstaat het om dit gesprek te hebben. Het kan anderen misschien op ideeën brengen. Ik was overigens zeer gecharmeerd door de protesten tegen de besparingen op cultuur. Die waren voor mij belangrijk en vergelijkbaar met 0110, in de zin dat ze spontaan en uit alle mogelijke hoeken kwamen. Waardoor de naïviteit van Jambon en de zijnen vol aan het licht kwam: we gaan die zwakke sector van luie, linkse subsidieslurpers eens even uitkleden. Mooi niet. Dat bleek een zware misrekening te zijn.”

Lanoye: “Ik was ook onder de indruk van de acties tegen de besparingen. Omdat ze mee werden gedragen door een zeer jonge generatie. Kunstenaars zijn hyperindividualisten, dat is onze zwakte. Ze tot gemeenschappelijke actie bewegen is niet makkelijk. Daarom was ik zo verliefd op 0110. Omdat het gewoon gebéúrde. En nu weer. Er zijn weinig goede kanten aan corona, maar het gevolg is wel dat we de gemeenschap en de staat die haar vertegenwoordigt opnieuw meer naar waarde schatten. De gemeenschap heeft in tijden van grote crisis kunst en cultuur nodig, als een soort psychiater, om haar erdoorheen te loodsen. Als je uitgerekend op zo’n moment je cultuur gaat verwaarlozen, maak je de schade nog groter. Of klinkt dat te emotioneel?”

Tuymans: “Het DNA van deze regio is altijd zeer individualistisch geweest. Maar op zeldzame, rare momenten – en 0110 was daar een voorbeeld van – bewijzen we dat we een krachtige cultuur hebben, dat die lééft, en dat die altijd onderschat wordt.”

Barman: “Halleluja! Sorry, maar ik ben nu even superpragmatisch. Er is geld nodig voor de muziek, voor de podiumkunsten, en vooral ook voor de mensen die buiten de subsidiesystemen vallen. Dus niet voor ons, niet voor de gevestigden namen, maar voor alle anderen. Of iedereen kan de komende drie jaar thuis naar Netflix zitten loeren. Ik heb ook al een naam voor een actie: Corona Sanitair.”