Witte mensen hebben een essentiële rol te spelen in de strijd tegen racisme

De gruwelijke moord op George Floyd door de politie op klaarlichte dag heeft veel losgemaakt in de VS, Europa en in ons land. Afgelopen weekend kwamen er twintigduizend mensen op straat in verschillende steden. Nochtans is dit de zoveelste moord op een zwarte man door de politie. Waren er geen videobeelden geweest, dan zou niemand er verder over spreken. De beelden zijn bijzonder hard omdat ze laten zien hoe racistisch en onmenselijk de politie kan zijn. Deze beelden en de reacties daarop hebben heel wat witte mensen doen beseffen dat racisme bestaat en dat zij nooit op zo’n manier behandeld zouden worden omdat ze wit zijn. Dit besef is een bewustwording van het feit dat wit privilege bestaat. 

Wit privilege is een goed concept om het probleem van racisme duidelijk in beeld te brengen. Racisme draait om macht. Het gaat om een aantal witte mensen die de middelen en de macht in handen hebben. Herverdeling gebeurt volgens een bepaalde hiërarchie. Als we kijken naar de positie van minderheden in onze samenleving, of dat nu in België of de VS is, zien we dat deze in sectoren zoals onderwijs, de arbeidsmarkt of huisvesting het slachtoffer zijn van structurele uitsluiting.

Wit privilege is een heel belangrijk concept, maar er een gesprek over beginnen is heel moeilijk, zelfs in progressieve kringen. Wit privilege benoemen wil niet zeggen dat alle witte mensen zich schuldig moeten voelen of dat het leven voor alle witte mensen makkelijk is. Want ja, er zijn ook witte mensen die in armoede leven en uitgesloten worden.

We kennen de cijfers en de realiteit. Ik heb in Brussel met witte jongeren en ouders gewerkt die in uitsluiting leven. Er zijn witte mensen die het moeilijk hebben, net zoals er mensen met een migratieachtergrond zijn die het goed hebben. Maar, en dit is een belangrijke ‘maar’, we moeten naar het totaalbeeld kijken, en wie op een eerlijke manier kijkt, ziet dat macht en middelen vooral in witte handen zijn en dat dit gevolgen heeft.

Een paar jaar geleden ging mijn eerste les sociale psychologie over wit privilege. Ik toonde eerst de documentaire Wit is ook een kleur,  om vervolgens met de studenten in gesprek te treden. De studenten lieten weten dat ze er nooit bij stil hadden gestaan dat wit ook een kleur is. Ook de privileges die met de witte kleur samenhangen, hadden ze nooit in vraag gesteld. De documentaire en het gesprek zorgden ervoor dat ze daar voor de eerste keer over konden nadenken. Daardoor kwamen veel voorbeelden naar boven van studenten die anders werden behandeld dan hun vrienden of kennissen met een migratieachtergrond. Die voorbeelden klonken bekend in de oren van anderen.

Het was geen gemakkelijk gesprek. Er was een groep studenten die zich aangevallen voelde door het thema. ‘Ik voel me geviseerd als blanke mens’, zei een van die studenten. Het gesprek voeren daarover vonden ze confronterend en het heeft tijd gekost eer ze het een plaats konden geven.

Een jaar later vroeg ik weer aan mijn nieuwe groep studenten of ze wisten wat wit privilege was. Een drietal handen van de honderdtwintig aanwezige studenten gingen in de lucht. Een van die studenten gaf een goed antwoord. Toen ik hem vroeg om te getuigen over zijn wit privilege wist hij niet wat te zeggen. Een andere witte student wilde wel antwoorden. ‘Mensen met een migratieachtergrond krijgen minder kansen op de arbeidsmarkt’, zei hij. ‘Dat klopt, maar ik wil dat je over je wit privilege getuigt’, vroeg ik hem. Hij wist ook niet wat te antwoorden. Toen volgde het onderstaande gesprek.

‘Hoe oud ben je?’
‘Twintig jaar.’
‘Heb je al studentenjobs gedaan?’
‘Ja, al verschillende.’
‘Hoe vaak heb je moeten solliciteren om die jobs te krijgen?’
‘Eén keer.’

Ik bekeek de aanwezige groep studenten. Van de honderdtwintig hadden er slechts twee een migratieachtergrond. Een van de twee is half Belg, half Nigeriaan. Ik stelde hem dezelfde vraag.

‘Hoe oud ben je?
‘Drieëntwintig jaar.’
‘Heb je al studentenjobs gedaan?’
‘Ja, verschillende jobs.’
‘Hoe vaak heb je moeten solliciteren voor die jobs?’
‘Ik kan de tel niet meer bijhouden.’
‘Vertel.’
‘Ik kreeg nooit antwoorden. Mijn eerste job heb ik gekregen van iemand die ik kende. Hij zei toen dat ik de eerste was van een andere kleur die bij hem mocht werken want ik was een goeie en hij kende mij.’
‘Zei die persoon letterlijk “een andere kleur”’?
 ‘Neen, eigenlijk. Wat hij zei was: je bent de eerste 'n-woord' die ik aanneem.’

Ik besef dat het niet vanzelfsprekend is voor witte mensen om hun eigen privileges in te zien. Zoals mijn studenten staan we niet stil bij onze privileges. Nochtans ben ik ervan overtuigd dat elk van ons die oefening dient te maken want het helpt ons en de samenleving vooruit. Zolang we dit niet doen, zal de witte meerderheid geloven dat het doodnormaal is dat het systeem zó in elkaar zit dat het hen voordelig uitkomt en hen steeds in een bevoorrechte positie houdt.

Ik maak mij zorgen over het racisme dat mijn kinderen in het onderwijs zullen meemaken, mijn witte vrienden niet. Ik moet extra beleefd zijn tegen de politie, portiers, ambtenaren,..., mijn witte vrienden niet. Ik moet me extra bewijzen om een job of huisvesting te krijgen, ik heb zelfs ooit moeten liegen om een kamer te kunnen huren, mijn witte vrienden niet. Ze kunnen zichzelf zijn en zelfs privileges verwerven door zichzelf te zijn omdat ze wit zijn. 

Het gaat me absoluut niet om het culpabiliseren van witte mensen, want daar hebben zij noch ik iets aan. Wel wil ik hen er bewust van maken dat witte privileges bestaan. Het is belangrijk dat we twee grote fouten vermijden die goed bedoeld zijn.

• Ten eerste, de beste manier om bewust te worden over wit privilege is niet door gekleurde mensen te laten getuigen over racisme en jij die begripvol en empathisch naar hen luistert. De afgelopen dagen heb ik honderden witte mensen op sociale media een lijst zien delen van privileges die ze hebben. Dit is een goed begin van bewustwording. 
• Ten tweede, je helpt gekleurde mensen niet door te zeggen ‘ik zie geen kleur’ of ‘kleur doet er niet toe voor mij’. Je ziet geen kleur omdat je de machtskleur hebt, namelijk wit. Voor gekleurde mensen doet kleur er wel toe omdat ze worden uitgesloten, gediscrimineerd en zelfs vermoord omdat ze een bepaalde kleur hebben. 

Nog beter is het wanneer witte mensen in actie treden. Vorig weekend in Bristol trokken demonstranten het standbeeld van Edward Colston omver. Het beeld werd vervolgens gedumpt in het water van de binnenhaven. Colston was in de zeventiende eeuw een slavenhandelaar en transporteerde ongeveer 100.000 gevangen Afrikanen als slaaf van West-Afrika naar de Caraïben en het Amerikaanse continent. Er zaten veel kinderen tussen en zeker 19.000 mensen stierven onderweg.

Wat mij opviel was dat de overgrote meerderheid van de mensen die het standbeeld neerhaalden witte mensen waren. Iets wat ik positief vind, want het zijn de witte mensen die ook de zwarte bladzijden van hun geschiedenis moeten kennen. De zwarte burgemeester van Bristol, Marvin Rees, liet weten dat het beeld zal worden opgevist en in een stadsmuseum geplaatst. Ik vind dit een wijze beslissing. Het is tijd dat we in ons land hetzelfde doen en dat moet, wat mij betreft, niet gebeuren door een woedende massa, maar door de machthebbers. Zij moeten deze standbeelden van de straten halen en in musea plaatsen, met de nodige contextinformatie zodat mensen hun geschiedenis leren kennen.

Sommige gekleurde mensen zijn van mening dat witte mensen geen medestanders kunnen zijn omdat ze deel van het probleem zijn. Ik ben van mening dat witte mensen een essentiële rol te spelen hebben in de strijd tegen racisme. Racisme heeft te maken met machtsstructuren die wit privilege en witte dominantie in stand houden. Zolang witte mensen dit niet beseffen, zal er weinig vooruitgang zijn.

Dit wil niet zeggen dat niemand van hen begaan is met antiracisme. Uiteraard wel, maar zo zijn er meer mensen nodig. Daarvoor is het nodig dat meer mensen uit hun comfortzone treden, zich bewust worden van wit privilege, getuigen over hun privileges en medestanders worden in het bestrijden van machtsstructuren van witte dominantie.