Leopold II bleek naast massamoordenaar ook nog pedofiel te zijn

De ijskoude manier waarop agent Derek Chauvin met zijn knie George Floyd versmachtte - doof voor elke smeekbede, alsof de stem van Floyd niet te horen was - heeft nog maar eens zenuwen en herinneringen blootgelegd. Echo's uit het verleden, van honderdduizenden vaders, moeders, vrouwen en kinderen die huilen om een geliefde die slachtoffer werd van dodelijk racisme, gingen weer luider klinken.

Haast nergens was dat huilen zo gruwelijk alledaags als in Congo-Vrijstaat, het privébezit van Leopold II, koning der Belgen. De vorst had die gigantische brok Centraal-Afrika in 1885 kunnen kopen omdat hij de halve wereld had wijsgemaakt dat iedereen er zaken zou mogen doen en dat hij er de slavenhandel van de Arabieren zou bestrijden, de zwarte bevolking ging bekeren en er wetenschappelijk onderzoek wilde verrichten. Dat het als ondoordringbaar gebied bekendstond, hielp de toegeeflijkheid van de andere Europese landen en de VS ook.

Bekijk ook: Beelden van Leopold II worden weggehaald

Voor de show

Bijna dertig jaar lang had Leopold geaasd op een kolonie, maar de staat België wilde er zijn broek niet aan scheuren. Er deed zich lange tijd ook geen opportuniteit voor, maar op zijn vijftigste lukte het de excentrieke koning toch: hij had zijn eigen goudmijn. Dat van die nobele bedoelingen, dat was maar voor de show. Geld, daar was het hem om te doen, en om niks anders. Hij bouwde er in Brussel, Oostende, Antwerpen en aan de Côte d'Azur aan de lopende band paleizen en ander moois mee.

Lees ook: Leopold II-standbeelden verwijderen of niet? ‘België lijdt nog steeds aan geheugenverlies’

Eerst vulde hij zijn zakken met de opbrengst van ivoor, dat werd gebruikt voor valse tanden, pianotoetsen en beelden. Maar toen de Schot John Dunlop in 1890 rubberbanden ging fabriceren en fietsen een rage werd, gingen de zakken van Leopold pas echt overlopen. Niemand in de hele wereld had zo veel rubberbomen in zijn tuin staan als hij. En slaven waren er ook op overschot. Zo werden ze officieel nooit genoemd, maar wel behandeld. Het werk gebeurde onder dwang, een vergoeding was zo goed als onbestaand.

Om zijn gigantische fabriek te doen draaien, had Leopold II in Congo een regime geïnstalleerd waar apparatsjiks, maar ook avonturiers, mislukkelingen en regelrechte psychopaten zonder veel controle de plak mochten zwaaien. De tien geboden hadden ze achtergelaten op de kade in Antwerpen waar hun boot was vertrokken. Elke dag werd er in de kolonie gemoord en verkracht. Elke dag sneed de chicotte - een zweep gemaakt van gedroogde nijlpaardenhuid die eindigde in een krul zoals die van een kurkentrekker - in het vlees van mannen, vrouwen en kinderen. Congo-Vrijstaat was een bloedbad.

Kogels goed gebruiken

Tijdens het regime van Leopold II, een periode van 35 jaar, is de Congolese bevolking zo goed als gehalveerd, daarover zijn alle historici het eens. Alleen over het exacte aantal lopen de meningen uiteen, omdat er toen nog niet aan volkstelling werd gedaan. Tien miljoen is het hoogste dodencijfer waarop geschiedkundigen uitkomen, het laagste nog altijd drie miljoen. Voor die massale sterfte waren vier redenen: executies, uitputting, ziekte en een dalend geboortecijfer. De Congolezen werden niet alleen vermoord, ze waren door het harde labeur ook dusdanig verzwakt dat ze vatbaarder waren voor ziektes, en de mannen waren vaak zo lang van huis om rubber te tappen in de jungle dat seks iets occasioneels werd. Een geplande genocide was het niet - niemand wilde moedwillig van de Congolezen af - maar Leopold liet het 35 jaar lang gewoon gebeuren. Erg vond hij het niet.

Hét symbool van de wreedheid van zijn regime werd de afgehakte hand. Wanneer een soldaat van de Force Publique - het privéleger van de koning in Congo, waarin zwarte piotten werden aangevoerd door witte onderofficieren en officieren - iemand had doodgeschoten, moest die de hand van het slachtoffer aan zijn overste voorleggen als bewijs dat de kogel goed was gebruikt. Mensenlevens mocht je verspillen, munitie niet. Soms werden ook bij levenden handen geamputeerd. Leopold II zelf was tegen dat handen hakken. Hij vond het idioot. "Ze mogen van mij alles afsnijden, maar niet de handen. Handen zijn het enige wat ik daar nodig heb." Die woorden, die druipen van het cynisme, sprak hij volgens een ooggetuige toen hij in een Duitse krant een cartoon zag waarin hij eigenhandig de hand van een Congolees amputeerde.

Nooit Nederlands

Verdedigers van Leopold II - Louis Michel noemde hem tien jaar geleden nog "een visionaire held met ambitie" - zeggen graag dat je die gruwelen 'in hun tijd' moet zien. Ze bedoelen daarmee vooral dat je het door de ogen van de blanke van toen moet bekijken. Dat het in de ogen van de slachtoffers altijd even wreed is geweest, wordt vaak vergeten. Maar die verdedigers van Leopold vergeten nog iets, en dat doen ze vaak met opzet, want velen kennen de geschiedenis. Ook 'in die tijd' werd zijn bewind namelijk al wraakroepend gevonden. Engelse en Amerikaanse kranten toonden foto's van Congolezen met afgehakte handen op hun voorpagina. Wereldvedetten van toen, zoals Sir Arthur Conan Doyle - de geestelijke vader van Sherlock Holmes - en Mark Twain - de geestelijke vader van Huckleberry Finn - schreven boeken waarin ze de terreur van Leopold in Congo aanklaagden. Er was een hele internationale beweging die zich tegen de wantoestanden in de Vrijstaat verzette. De druk werd zelfs zo groot dat Leopold in 1908 gedwongen werd om Congo te verkopen aan de staat België, het land waarvan hij koning was, maar waarvoor hij niks dan minachting voelde. "Petit pays, petits gens", zei hij graag. In het Frans, in het Engels of in het Duits, maar nooit in het Nederlands, want dat was een taal die hij niet wilde leren. Dat was in die tijd niet ongebruikelijk voor de elite, het was zelfs de norm.

Ook racisme was toen de norm. Zwarten werden als wilden beschouwd, als Untermenschen. De socialistische krant 'Le Peuple' schreef in 1885: "Dat ze maar ophoepelen naar Afrika, die roofvogels van de stam van Coburg. Dat koninklijk camelot is enkel goed voor de moren." Zelfs de internationale beweging tegen de gruwelen van Leopold mag je niet antiracistisch noemen. Op een paar verlichte geesten na - wetenschappers en missionarissen die wél de moeite deden om de Afrikaanse bevolking te leren kennen - leek het vaker alsof er dierenrechtenactivisten aan het woord waren dan mensenrechtenactivisten. Hun verontwaardiging was ook selectief, want in Britse, Franse en Duitse kolonies vonden net zo goed misdaden plaats, net als op de katoenplantages in het zuiden van de States. Maar de schaal waarop het in Congo gebeurde, was ongezien.

Epstein 'avant la lettre'

In België werd die kritiek grotendeels gesmoord. Net zoals er hier nooit echt bericht werd over de seksuele voorkeur van Leopold II. Zijn affaire met een zestienjarige Parijse prostituee was wel bekend en hij werd erom gehaat, omdat hij fortuinen aan de vrouw besteedde. In Brussel werd haar koets ooit met stenen bekogeld. Ze heette Blanche Delacroix en na de dood van Leopolds vrouw werd ze zijn echtgenote en ook zijn erfgenaam. Maar dat hij in een proces in Londen genoemd was als klant van een hoerenmadam die meisjes tussen de twaalf en de vijftien leverde aan heren van stand, en dat hij bij die madam een lopende rekening van 800 pond per maand had, dat werd in ons land doodgezwegen.

Dat je het met een tienermeisje deed, dat kon in die tijd nog door de beugel. Leopold II was tenslotte zelf uitgehuwelijkt aan een kind van zestien, en daar had niemand zich aan gestoord. Maar meisjes van twaalf, dertien, veertien? Dat vond men ook toen degoutant en misdadig. De Britse rechtszaak belandde echter in de doofpot en Leopold ging als een Jeffrey Epstein avant la lettre rustig door met het bestellen van kinderen, ook toen hij al een affaire had met Blanche, want meisjes waren voor hem zoals geld: je had er nooit genoeg van.

Hij is mentaal gestoord, schreef zijn vader Leopold I ooit aan een Belgische minister, nadat de twintigjarige kroonprins in zijn kamer een fontein had laten plaatsen. Toen al was hij bezeten van bouwen, toen al had hij lak aan regels, toen al deed hij gewoon zijn zin en kon iedereen de boom in. En hoe hard hij soms ook onder vuur lag, hij zou er zijn leven lang mee wegkomen. Ook als standbeeld is hij erin geslaagd om zeker 110 jaar lang te blijven staan. De vraag is nu: hoelang nog?